Οι κυρίαρχες αντιλήψεις για την αναπηρία θεμελιώνονται και καταλήγουν, κυρίως έμμεσα, σε δύο βασικές παραδοχές ως προς τα άτομα με αναπηρίες: αφενός, ότι έχουν ανάγκη ιδιαίτερης φροντίδας και προστασίας και, επομένως, προκαλούν τη συμπόνια και τον οίκτο της κοινωνίας, αφετέρου, ότι έχουν κάποιες ιδιαίτερες ικανότητες, οι οποίες επισκιάζουν την αναπηρία και προκαλούν τον θαυμασμό. Οι αντιλήψεις αυτές αποτυπώνονται και στον δημόσιο λόγο μέσων μαζικής ενημέρωσης, εκπροσώπων δημόσιων φορέων, ακόμα και μελών του Κοινοβουλίου, καταλήγοντας σε συμπεράσματα που υπονοούν, όταν δεν τη διατυπώνουν ευθέως, την παραδοχή ότι η κατάσταση της αναπηρίας σχετίζεται με την ικανότητα ή την ανικανότητα του ίδιου του ατόμου να αντιμετωπίσει και να υπερβεί την αναπηρία του.
Ως εκ τούτου, αναπαράγεται ένα κοινωνικό κλίμα που χαρακτηρίζεται από μερική μόνο γνώση και σύγχυση, αλλά κυρίως από άρνηση να γίνει κατανοητή η αναπηρία ως ζήτημα που σχετίζεται τόσο με τις κοινωνικές σχέσεις και τις σχέσεις εξουσίας όσο και με τις συνθήκες και λειτουργίες της νομοθέτησης.
Πολιτικές διαχωρισμού
Τις τελευταίες δεκαετίες η μετατόπιση του κέντρου βάρους από τη βλάβη στην αναπηρία δεν ήταν απλώς ακαδημαϊκό ζήτημα αλλά βασική πολιτική στρατηγική του αναπηρικού κινήματος με κρίσιμες κοινωνικές συνδηλώσεις. Η συσχέτιση της αναπηρίας με ένα ευρύ φάσμα κοινωνικών σχέσεων, και όχι με τις «οντολογικές» ιδιότητες του ατόμου και τις βιο-ιατρικές ταξινομήσεις, συνέβαλε στην απαγκίστρωση της αναπηρίας από το «φυσικό» και το «αυτονόητο». Άλλωστε, με δεδομένο ότι η αναπηρία αποτελεί ζήτημα που απασχολεί τις δημόσιες πολιτικές, κάθε φορά που στο παρελθόν συσχετίστηκε η βιολογική/γενετική υπόσταση του ατόμου με την κοινωνική συμμετοχή και ένταξη, το όλο ζήτημα οδήγησε σε ειδικές πολιτικές και πολιτικές διαχωρισμού (ειδικά σχολεία, ιδρυματοποίηση κ.λπ.).
Η εκπόνηση ενός σχεδίου δράσης για την αναπηρία συνιστά, αναμφίβολα, πολιτική πράξη που αφορά τον πυρήνα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ένα σχέδιο δράσης για την αναπηρία πρέπει να στοχεύει όχι απλώς σε μικροβελτιώσεις της καθημερινής ζωής των ατόμων με αναπηρίες αλλά στην υπεράσπιση και τη διεύρυνση των δικαιωμάτων καθώς και στη δημιουργία οικονομικών προϋποθέσεων για την έμπρακτη στήριξή τους.
«Λειτουργικά κριτήρια» - μετρησιμότητα
Στις 24 Νοεμβρίου 2020 παρουσιάστηκε στις αρμόδιες επιτροπές της Βουλής το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία, υποχρέωση που απορρέει από τον ν. 4488/2017. Tο σχέδιο δράσης, μεταξύ άλλων, προβλέπει στον στόχο 7 «την εισαγωγή λειτουργικών κριτηρίων στην αξιολόγηση της αναπηρίας για την παροχή προνοιακών αναπηρικών δικαιωμάτων, με σκοπό την ανάπτυξη σχετικής δημόσιας πολιτικής στη βάση ενός περισσότερο κοινωνικού μοντέλου αξιολόγησης της αναπηρίας».
Ο ορισμός λειτουργικών κριτηρίων σημαίνει [προϋποθέτει και συνεπάγεται] όμως μέτρηση των χαρακτηριστικών της αναπηρίας. Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι μέσα σε ένα κείμενο δημόσιας πολιτικής παρεισφρέει και επανέρχεται το ζήτημα της μετρησιμότητας. Με την εμπλοκή της βιο-ιατρικής ταξινόμησης1 στον καθορισμό των δημόσιων πολιτικών και παρεμβάσεων, διαβρώνεται η πρόοδος που έχει συντελεστεί τα προηγούμενα χρόνια στο πεδίο του κοινωνικού μοντέλου προσέγγισης της αναπηρίας. Με βάση τη βιο-ιατρική ταξινόμηση, η αναπηρία παραπέμπει σε ένα σύνολο καταστάσεων που αφορούν τη βλάβη, την (αν-)ικανότητα, τη μειονεξία, την υγεία, τη λειτουργικότητα. Το αναπηρικό κίνημα έχει εκφράσει την αντίθεσή του σε αυτό το εργαλείο ταξινόμησης που νοηματοδοτεί την αναπηρία μονοδιάστατα, ιατροκεντρικά, στη βάση κλινικών κριτηρίων ή/και λειτουργικών περιορισμών.
Η εισαγωγή των λειτουργικών κριτηρίων συντονίζεται με τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές και ανοίγει τον δρόμο για την τεκμηρίωση της περιστολής των κοινωνικών δαπανών που αφορούν την αναπηρία. Γιατί κάθε μέτρηση μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μηχανισμός νομιμοποίησης του αποκλεισμού. Η εξέλιξη αυτή μάς οδηγεί στη διαπίστωση ότι η αναπηρία, αν και είναι κοινωνικό και πολιτικό ζήτημα, στον δημόσιο λόγο παραμένει ιατρικά ορισμένο και οριοθετημένο.
1. Διεθνής Ταξινόμηση της Λειτουργικότητας, της Αναπηρίας και της Υγείας - International Classification Functioning (ICF) του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, (2001).
* Η Ανθή Χατζηπέτρου είναι κοινωνική ανθρωπολόγος
