Πολύ πρόσφατα δημοσιεύτηκε μία έρευνα, η οποία καταγράφει το ποσοστό ικανοποίησης των μεταδιδακτορικών ερευνητών από την εργασία τους (Falling behind: postdocs in their thirties tire of putting life on hold, Linda Nordling, Nature 622, 881-883 (2023) doi: https://doi.org/10.1038/d41586-023-03296-9). Το ερωτηματολόγιο της έρευνας κυκλοφόρησε στα Αγγλικά, στα Κινεζικά και στα Ισπανικά. Σε αυτή την ενδιαφέρουσα έρευνα συμμετείχαν (δηλαδή απάντησαν στο ερωτηματολόγιο) 3.838 μεταδιδακτορικοί ερευνητές από 93 χώρες. Από τους συμμετέχοντες το 51% ήταν γυναίκες, το 27% ήταν μέλη φυλετικής ή εθνικής μειονότητας, ενώ το 61% δήλωσε ότι εργάζεται εκτός της χώρας καταγωγής του.
Διευκρινιστικά, καλό θα ήταν ίσως να περιγράψουμε τον όρο «μεταδιδακτορικός ερευνητής». Καταρχάς, το μεταδιδακτορικό δεν αποτελεί μία θεσμοθετημένη βαθμίδα της εκπαίδευσης ενός ερευνητή, όπως η περίοδος των μεταπτυχιακών σπουδών ή της εκπόνησης της διδακτορικής διατριβής. Η περίοδος του μεταδιδακτορικού είναι ουσιαστικά η περίοδος εργασίας ενός διδάκτορα, μέχρι να βρει μία μόνιμη θέση Διδακτικού και Ερευνητικού Προσωπικού σε κάποιο πανεπιστήμιο. Αυτά, βεβαίως, ισχύουν εφόσον ο διδάκτορας επιθυμεί να συνεχίσει να βιοπορίζεται από την έρευνα και εφόσον δεν επιθυμεί ή δεν είναι δυνατόν να βρει εργασίαως ερευνητής σε κάποιο ιδιωτικό ερευνητικό ινστιτούτο ή στη βιομηχανία.
Η έρευνα του Nature αναδεικνύει ότι οι μεταδιδακτορικοί ερευνητές στην τέταρτη δεκαετία της ζωής τους είναι λιγότερο ικανοποιημένοι από την καριέρα τους, σε σχέση με τους συναδέλφους τους που είναι στην τρίτη δεκαετία της ζωής τους. Οι μεταδιδακτορικοί ερευνητές ηλικίας 31–40 ετών είναι πιο αρνητικοί σχετικά με τις προοπτικές εργασίας, την ασφάλεια της εργασίας και την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής, σε σχέση με εκείνους κάτω των 30 ετών. Η πρώτη ηλικιακή κατηγορία μεταδιδακτορικών ερευνητών ήταν, επίσης, πιο πιθανό να αναφέρει ότι η εργασία τους δημιουργεί ζητήματα σχετικά με την ψυχική υγεία τους.
Η μη ικανοποίηση καθόλα λογικών προσδοκιών, όπως μία μόνιμη εργασία, φαίνεται να βαραίνει περισσότερο τους μεταδιδακτορικούς ερευνητές, καθώς αυτοί μεγαλώνουν. Για πολλούς από αυτούς η εργασία απαιτεί να θυσιάζουν ώρες ελεύθερου χρόνου, δηλαδή βράδια και Σαββατοκύριακα, καθώς και να παραμελούν την κοινωνική τους ζωή ή τις διακοπές τους, για μια καριέρα που ούτε προσφέρει σημαντικές προσόδους ούτε προσφέρει εγγυήσεις για το μέλλον.
Η ανάγκη για τέτοια ένταση εργασίας δεν οφείλεται, δυστυχώς θα έλεγε κανείς, μόνο στην αδιαμφισβήτητη αγάπη αυτών των επαγγελματιών για την έρευνα. Οφείλεται και στο γεγονός ότι θα πρέπει να εμπλουτίζουν συνεχώς το βιογραφικό τους είτε για να καταφέρουν να βρουν μία μόνιμη εργασία ως ερευνητές (στην καλύτερη περίπτωση) είτε απλώς και μόνο για να καταφέρουν να ανανεώσουν το συμβόλαιο του μεταδιδακτορικού ερευνητή (η πιο συνηθισμένη περίπτωση). Συνεπώς, οι μεταδιδακτορικοί ερευνητές μπορεί να βρεθούν όμηροι μιας τέτοιας ατέρμονης αναζήτησης εργασίας.
Ο βραχυπρόθεσμος χαρακτήρας των συμβολαίων των μεταδιδακτορικών ερευνητών εμποδίζει τους ίδιους, αλλά και τους ανθρώπους με τους οποίους έχουν δεσμό να εγκατασταθούν κάπου μόνιμα και να δημιουργήσουν οικογένεια. Με βάση την ίδια έρευνα, οι μεταδιδακτορικοί ερευνητές που βρίσκονται στην τέταρτη δεκαετία της ζωής τους, δηλώνουν ότι η αυξανόμενη δυσαρέσκειά τους διαχέεται τόσο στην προσωπική όσο και στην επαγγελματική ζωή τους.
Δεν είναι καθόλου ασυνήθιστο– το παράδειγμα αποτελεί πραγματική περίπτωση – ένας μεταπτυχιακός φοιτητής να έχει κάνει διδακτορικό στην Πράγα της Τσεχίας, μετά μεταδιδακτορικό στο Σίδνεϋ της Αυστραλίας και μετά δεύτερο μεταδιδακτορικό στο Άαρχους της Δανίας. Η ανταμοιβή μετά από μία τέτοια ερευνητική «Οδύσσεια» είναι ένα τριετές συμβόλαιο επίκουρου καθηγητή, που θα οδηγήσει το συγκεκριμένο άτομο στην ηλικία των 40 σε νέα αναζήτηση ενός ακόμα συμβολαίου ορισμένου χρόνου.
Με βάση τις απαντήσεις που δόθηκαν στην έρευνα, υπάρχει συναισθηματικό κόστος να βρίσκεσαι σε μια παρατεταμένη κατάσταση παροδικότητας. Αν, για έναν επίδοξο επιστήμονα στα 25 του, η παροδικότητα φαντάζει σαν κάτι το «περιπετειώδες» ή το «κοσμοπολίτικο», μετά από μία δεκαετία αυτή ακριβώς η παροδικότητα φαντάζει εξαιρετικά δυσάρεστη. Η περιπέτεια μετατρέπεται σε οδυνηρή επισφάλεια, ενώ ο κοσμοπολιτισμός μετατρέπεται σε μία συνεχή ξενιτιά.
Η συνεχής αλλαγή πόλεων, χωρών ή ακόμα και ηπείρων, δημιουργεί μία νομαδική αντιμετώπιση της ζωής: σπίτια που έχουν μόνο την απολύτως απαραίτητη οικοσκευή, περιορισμένη κοινωνική ζωή, δυσκολία στη διατήρηση σχέσεων, ειδικά όταν το έτερον ήμισυ δεν έχει μία παρόμοια εργασία. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι για την πλειοψηφία μεταδιδακτορικών ερευνητών (πιο συγκεκριμένα, για το 80%) οι μισθοί δεν επιτρέπουν οποιαδήποτε ουσιαστική αποταμίευση, κάτι που επιτείνει την επισφάλεια.
Σε αυτές τις περιπτώσεις, λοιπόν, που η εργασία και η ζωή συγκρούονται μετωπικά, οι σκέψεις για δημιουργία οικογένειας παραμένει πολλές φορές μία άσκηση επί χάρτου. Δεν είναι λίγοι οι ερευνητές που αναβάλλουν την απόκτηση παιδιών μέχρι να περάσουν τη φάση του μεταδιδακτορικού. Δεν είναι λίγες όμως οι φορές που αυτή η φάση κρατάει πολλά χρόνια, χωρίς να υπάρχει συγκεκριμένος ορίζοντας για μία μόνιμη εργασία. Έτσι, όσο παραπέμπεται στις καλένδες η επίτευξη μίας μόνιμης εργασίας, τόσο παραπέμπεται στις καλένδες και η δημιουργίας οικογένειας.
Σε χώρες όπου η γονική άδεια μετ' αποδοχών και η επιδοτούμενη φροντίδα των παιδιών είναι ο κανόνας, η δημιουργία οικογένειας μπορεί να είναι ευκολότερη. Ακόμα κι έτσι όμως, το να γίνεται κανείς γονέας μεταβάλλει τον τρόπο που αντιμετωπίζουν οι μεταδιδακτορικοί ερευνητές την εργασία τους. Οι ατελείωτες ώρες στο εργαστήριο, η εργασία τα Σαββατοκύριακα ή ο περιορισμένος χρόνος διακοπών είναι κάτι που πρέπει εκ των πραγμάτων να αφήσουν πίσω τους. Συνεπώς, όπως αναφέραμε παραπάνω, το «προϊόν» που πουλάει στην αγορά προσωρινής εργασίας διατρέχει τον κίνδυνο να χάσει την ελκυστικότητά του, με αποτέλεσμα να καθίσταται αβέβαιη ακόμα και η εξεύρεση προσωρινής εργασίας στην έρευνα. Στην ελληνική γλώσσα, αυτό λέγεται αδιέξοδο!
Όλα τα παραπάνω μπορεί να φαντάζουν κοινότοπα στους σημερινούς μεταδιδακτορικούς ερευνητές. Είναι όμως σημαντικό όταν καταγράφονται από επιστημονικές έρευνες και μάλιστα φημισμένων περιοδικών, όπως το Nature. Τουλάχιστον, ας προσπαθούμε να μην περνάνε στα «αδιάβαστα».
