Από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης κυκλοφορεί το βιβλίο Απαιτείται συναρμολόγηση του Νηλ Σούμπιν σε μετάφραση της Έμυς Καραμέτα και επιστημονική επιμέλεια του Σπύρου Σφενδουράκη. Ο Νηλ Σούμπιν είναι αμερικανός εξελικτικός βιολόγος και παλαιοντολόγος, τακτικός Καθηγητής Βιολογίας και Ανατομίας των Οργανισμών στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου και κοσμήτορας του Μουσείου Φηλντ Φυσικής Ιστορίας, ενός από τα μεγαλύτερα σχετικά μουσεία στον κόσμο.
Το βιβλίο δεν απευθύνεται σε ειδικό κοινό αλλά στο ευρύ κοινό που ενδιαφέρεται να μάθει για την εξέλιξη της ζωής. Πραγματεύεται την εξέλιξη του έμβιου κόσμου, τόσο των ανθρώπων όσο και των ζώων. Για να το κάνει αυτό, ο Σούμπιν ξεκινάει την αφήγησή του με κάποια κεντρικά ερωτήματα. Αυτά τα ερωτήματα είναι οριακά φιλοσοφικά και μάλλον τόσο παλιά όσο και ο ανθρώπινος πολιτισμός. Η παρουσία μας στον πλανήτη είναι αποτέλεσμα τύχης; Ή μήπως η ιστορία που μας έφερε έως εδώ ήταν αναπόφευκτη; Ο Σούμπιν εξετάζει κατά πόσο οι εξελικτικές διεργασίες ήταν εντελώς τυχαίες ή αν οι αλληλουχίες δεν θα μπορούσαν παρά να οδηγήσουν σε όσα έχουν συμβεί έως τώρα. Οι απαντήσεις που δίνει προέρχονται από τα πεδία της βιολογίας και της παλαιοντολογίας. Πρόκειται για ερωτήματα που εξετάζουν την προέλευση και την πορεία της ζωής. Άλλωστε, ο μόνος τρόπος για να μάθουμε τι είναι η ζωή είναι να καταφέρουμε να δούμε κάθε στιγμή της κίνησής της.
Ο Σούμπιν ασχολείται, επομένως, με τους μετασχηματισμούς της ζωής. Μέσα από τους μετασχηματισμούς, έχουν επέλθει εκτεταμένες αλλαγές σε όλους τους έμβιους οργανισμούς, στον τρόπο με τον οποίο ζουν τα ζώα και οργανώνονται τα σώματά τους. Για να καταλάβουμε την ιστορία της ζωής, πρέπει να δεχθούμε μία απλή παραδοχή, ότι τίποτα δεν ξεκινάει τότε που νομίζουμε ότι ξεκίνησε, όπως είχε πει χαρακτηριστικά η θεατρική συγγραφέας Λίλλιαν Χέλμαν. Ακριβώς αυτή τη θέση εξέφρασε με διαφορετικό τρόπο ο Δαρβίνος, όταν είχε σημειώσει ότι οι μετασχηματισμοί στους ζωντανούς οργανισμούς προκύπτουν από αλλαγή της λειτουργίας των χαρακτηριστικών τους. Αυτή η θέση υποδεικνύει έναν νέο τρόπο κατανόησης των μεταβάσεων στην ιστορία της ζωής. Σε αρκετά ζώα, δηλαδή, οι παλαιοντολόγοι είδαν ότι δεν προέκυψαν νέα μέρη αλλά άλλαξε η λειτουργία κάποιων οργάνων που ήδη υπήρχαν. Για παράδειγμα, τα ζώα της στεριάς δεν ανέπτυξαν πνεύμονες επειδή βρίσκονταν περπατούσαν έξω από το νερό. Η ύπαρξη αεροφόρου σάκου είναι συνηθισμένη σε όλα σχεδόν τα ψάρια. Τα ψάρια, δηλαδή, ανέπνεαν με τους πνεύμονές τους πολύ πριν τα ζώα περπατήσουν στη στεριά. Απλώς, οι αεροφόροι σάκοι, δηλαδή οι πνεύμονες, από εκεί που εξυπηρετούσαν τη ζωή στη στεριά, πλέον επέτρεπαν στα ζώα της στεριάς να αναπνέουν. Ένα όργανο που υπήρχε απλώς άλλαξε λειτουργία.
Όπως σημειώνει ο Σούμπιν, μέσα από αυτή τη θεμελιώδη αρχή κατανόησης της ζωής, ότι οι μετασχηματισμοί προκύπτουν από αλλαγές σε υπάρχοντα χαρακτηριστικά, άνοιξε ο δρόμος για την κατανόηση της προέλευσης των οργάνων, των πρωτεϊνών αλλά και του DNA. Κάνει και μια ενδιαφέρουσα αναλογία με τις μαγειρικές συνταγές. Όπως μια οικογενειακή συνταγή, που αλλάζει καθώς ταξιδεύει από γενιά σε γενιά, ομοίως τροποποιείται και η πληροφορία, που μεταβιβάζεται από προγόνους σε απογόνους, όσον αφορά την κατασκευή των σωμάτων. Αυτή η εκ νέου κατασκευή είναι εγγεγραμμένη στο DNA. Η ιστορία των μετασχηματισμών της ζωής γίνεται ακόμη πιο γοητευτική όταν κοιτάμε στα «πειράματα» που κάνει η ίδια η φύση. Για παράδειγμα, οι επιστήμονες αντιμετωπίζουν τα νησιά της Καραϊβικής ως διαφορετικά πειράματα. Σε κάθε νησί δίνεται η δυνατότητα να μελετήσουν παρόμοια είδη σε διαφορετικά περιβάλλοντα και να δουν τους τρόπους με τους οποίους εξελίχθηκαν. Σε διάφορα δάση παρόμοιες σαύρες έχουν εξειδικευτεί στη ζωή σε διαφορετικά τμήματα ενός δέντρου. Κάποιες ζουν στους κορμούς, άλλες στις φυλλωσιές και άλλες στη βάση των δέντρων κοντά στο έδαφος. Ανάλογα με το που ζουν έχουν και διαφορετικά χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα, έχουν διαφορετικό μέγεθος ή και σχήμα κεφαλιού, διαφορετικό χρώμα ή διαφορετικό μήκος ποδιών. Κάθε νησί είναι και ένα φυσικό πείραμα και κάθε πείραμα μας δείχνει ότι η ιστορία της ζωής είναι μια ιστορία ενδεχομενικοτήτων. Οι περιορισμοί που προκύπτουν από το περιβάλλον και ο τρόπος με τον οποίο τα γονίδια κατασκευάζουν τα σώματα οδηγούν σε διαφορετικά αποτελέσματα. Η κληρονομιά που παραδίδει η μία γενιά στην επόμενη μπορεί να μας δώσει πολύτιμες πληροφορίες και για τους μετασχηματισμούς που θα προκύψουν στο μέλλον. Να δούμε, δηλαδή, ότι κάποια μονοπάτια μετασχηματισμών είναι πιο πιθανά από κάποια άλλα.
Τέλος, ο Σούμπιν δίνει και ιδιαίτερη έμφαση στις νέες τεχνολογίες, με τη βοήθεια των οποίων φανερώθηκε ο γενετικός μηχανισμός πίσω από τις αλλαγές που παρατηρούνταν σε αρχαία πετρώματα. Σημειώνει χαρακτηριστικά ότι τα μηχανήματα αλληλούχησης του γονιδιώματος είναι τόσο ισχυρά, ώστε το Πρόγραμμα του Ανθρώπινου Γονιδιώματος, το οποίο διήρκεσε πάνω από μία δεκαετία και κόστισε δισεκατομμύρια δολάρια, μπορεί πλέον να ολοκληρωθεί μέσα σε ένα απόγευμα κοστίζοντας λιγότερο από χίλια δολάρια. Επίσης, η τεχνολογία απεικόνισης μας επιτρέπει να δούμε στο εσωτερικό εμβρύων και να δούμε ακόμη και μόρια σε κίνηση μέσα στα κύτταρα. Μπορούμε με την τεχνολογία του DNA να κλωνοποιήσουμε ζώα με σημαντικές διαφορές μεταξύ τους, να εισάγουμε ανθρώπινα γονίδια σε ποντίκια και να παρέμβουμε στο DNA όλων σχεδόν των ζώων. Ο Σούμπιν μας φέρνει αντιμέτωπους με την ιστορία της προσπάθειας να δούμε την ιστορία της ζωής, ενώ ταυτόχρονα μας δείχνει και τις μεγάλες καινοτομίες στην έρευνα. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι πρόκειται για μία αφήγηση που είναι αφιερωμένη σε ιστορίες αλλαγών, αλλαγών της ιστορίας, του ανθρώπου και της ίδιας της ζωής.
