Στις αρχές Σεπτεμβρίου δημοσιεύτηκε στον ιστότοπο του SCIENCE | BUSINESS® ένα άρθρο από τον Ramon Wyss, με τίτλο «Will AI help Big Tech dominate science?» ή, σε ελεύθερη μετάφραση, «Θα βοηθήσει η Τεχνητή Νοημοσύνη να επικρατήσουν στην επιστήμη οι μεγάλες εταιρίες έντασης τεχνολογίας;». Το άρθρο αναπτύσσει μία σειρά ανησυχιών, για να φτάσει στο τέλος του σε συγκεκριμένες προτάσεις, έτσι ώστε να αποφευχθεί η διαφαινόμενη, κατά τον συγγραφέα, επικράτηση των μεγάλων εταιριών στη λειτουργία της επιστήμης. Ας παρακολουθήσουμε, εν συντομία, την ανάπτυξη των επιχειρημάτων του Wyss.
Γινόμαστε μάρτυρες μιας επενδυτικής έκρηξης, που στοχεύει να φέρει στην αγορά όλο και πιο προηγμένα συστήματα Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ). Σε αυτό το πλαίσιο, μόνο λίγες κολοσσιαίες εταιρίες, όπως η Microsoft, η Google και η Apple, ενδέχεται να μονοπωλήσουν την παγκόσμια αγορά. Το θέμα είναι ο τρόπος που αυτή η διαφαινόμενη επικράτηση μπορεί να διαμορφώσει το μέλλον της επιστήμης. Για παράδειγμα, ποιο θα είναι το αποτέλεσμα όταν τα προηγμένα συστήματα ΤΝ θα μπορούν να συλλέγουν όλη την επιστημονική γνώση – π.χ. υπό τη μορφή δημοσιευμένης επιστημονικής αρθρογραφίας– σε έναν ενιαίο τομέα γνώσης όπως η ιατρική; Θα μπορούσε μια ενιαία πλατφόρμα ΤΝ να γίνει ένας «παντογνώστης» επιστήμονας, με δυνατότητες πέρα από αυτές οποιουδήποτε ανθρώπου;
Χωρίς να δώσει απάντηση ο συγγραφέας του άρθρου μας φέρνει αντιμέτωπους με τα εξής νέα ερωτήματα, τα οποία σχετίζονται με τα πνευματικά δικαιώματα των αποτελεσμάτων της επιστημονικής έρευνας που θα έχει γίνει αποκλειστικά με συστήματα ΤΝ. Σε ποιον θα ανήκει αυτή η γνώση; Σε ποιον θα επιτρέπεται η κατοχύρωση διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας; Ποιος θα αποκομίσει τα οφέλη; Θα είναι στα χέρια λίγων εταιρειών; Θα χρειαστεί να λάβουμε μέτρα έτσι ώστε να μπορεί να ωφεληθεί το σύνολο της κοινωνίας;
Είναι αλήθεια ότι οι πολιτικές της Ανοιχτής Επιστήμης (π.χ. ελεύθερη διάθεση επιστημονικών δημοσιεύσεων, ανοιχτά επιστημονικά δεδομένα και πειραματικά πρωτόκολλα) διευκολύνουν τη συλλογή σχετικών πληροφοριών από αλγορίθμους ΤΝ σε γιγάντια κλίμακα. Συνεπώς, κατά τον συγγραφέα, προωθείται με τρόπο νομοτελειακό η δημιουργία νέας γνώσης μέσω της λειτουργίας αποκλειστικά ΤΝ× μάλιστα, την αναφέρει ως μετα-γνώση και την λειτουργία για την αυτοματοποιημένη παραγωγή μετα-γνώσης, μετα-επιστήμη. Με άλλα λόγια, βρισκόμαστε κοντά στην αυγή μίας επιστήμης που θα ανήκει σε ελάχιστες εταιρείες.
Ο συγγραφέας του άρθρου είναι καθαρά ανήσυχος για αυτή την προοπτική και αναφέρει ότι επιστημονικές κοινότητες και δημόσιοι φορείς πρέπει να δημιουργήσουν πολιτικές για τη χρήση αυτής της επιστημονικής μετα-γνώσης. Θεωρεί ότι ο δημόσιος έλεγχος μπορεί να ακυρώσει την λειτουργία αυτής της αναδυόμενης μετα-επιστήμης, που αναπόδραστα θα στοχεύει στο όφελος αυτών των ελάχιστων εταιριών, και έχει τη δυνατότητα να την στρέψει προς μία κοινωνικά υπεύθυνη κατεύθυνση.
Μάλιστα, προς τιμήν του, ο συγγραφέας μπαίνει στη διαδικασία απαρίθμησης συγκεκριμένων προτάσεων, οι οποίες θα μπορούσαν να προωθηθούν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή που είναι – πάντα κατά τον συγγραφέα – ο μόνος παγκόσμιος παράγοντας που μπορεί να διαβεβαιώσει την χρήση της ΤΝ στο πλαίσιο μίας υπεύθυνης μετα-επιστήμης. Οι προτάσεις σχετίζονται με τη δημιουργία μιας ανεξάρτητης πλατφόρμας ΤΝ με στόχο την ανάπτυξη μετα-γνώσης και μετα-επιστήμης, καθώς και με τη διασφάλιση ότι οι υπηρεσίες που θα παρέχονται θα είναι πιστές στις αρχές της Ανοιχτής Επιστήμης και της ανοιχτής καινοτομίας.
Τα παραπάνω αποτελούν τη ραχοκοκαλιά του άρθρου του κυρίου Wyss. Αφήνουμε κατά μέρος την κριτική στο επίπεδο του εάν είναι δυνατή η δημιουργία μίας αυτοματοποιημένης επιστήμης. Ισχύει, φυσικά, ότι κανείς δεν γνωρίζει μέχρι που μπορεί να φτάσει η ΤΝ, όμως η επιστημονική έρευνα που οδηγεί σε καινούρια γνώση και τεχνολογία είναι ένα ανοιχτό σύστημα, χωρίς συγκεκριμένους κανόνες που μπορούν να αποτυπωθούν σε έναν αλγόριθμο. Με άλλα λόγια, οι προγραμματιστές της ΤΝ έχουν να κάνουν με μία απίστευτα πολυπλοκότερη διαδικασία, σε σχέση με την εποχή που ο Deep Blue «γυμναζόταν» για να κερδίσει τον Garry Kasparov. Άλλο το σκάκι, άλλο η προαγωγή της γνώσης. Ας επικεντρωθούμε όμως στους φόβους και στις προτάσεις του συγγραφέα.
Φαίνεται προφανές ότι ο συγγραφέας του άρθρου υπονοεί ότι η σημερινή προαγωγή της γνώσης γίνεται για το κοινό καλό. Αλλιώς γιατί να ανησυχεί ότι αυτό θα πάψει όταν αναλάβει η ΤΝ να παράγει επιστήμη και καινοτομία; Συμφωνεί, άραγε, ο αναγνώστης ότι όλα είναι καλώς καμωμένα με τη σημερινή λειτουργία της καινοτομίας; Ότι αυτή είναι απαλλαγμένη από τα συμφέροντα εταιριών; Εννοείται ότι μπορεί να είναι απαλλαγμένη από την απόλυτη κυριαρχία εταιριών όπως η Microsoft, η Google και η Apple. Ποιος όμως μπορεί να αποδείξει ότι είναι απαλλαγμένη από την επίδραση πολυεθνικών εταιριών που δραστηριοποιούνται στους τομείς των ορυκτών καυσίμων, της βιοτεχνολογίας ή της ανάπτυξης φαρμάκων; Αυτή τη στιγμή, δηλαδή, δεν υπάρχουν κοινότητες που ζουν σε συνθήκες σχεδόν προϊστορικές; Αυτή τη στιγμή δεν πεθαίνουν μικρά παιδιά από έλλειψη ακόμα και των πιο πρωτόγονων φαρμάκων; Εκτός και αν πρέπει να παραδεχτούμε ότι κάποιες πολυεθνικές είναι πιο «μοχθηρές» από κάποιες άλλες…
Όσον αφορά στις προτάσεις του συγγραφέα για συγκεκριμένες πολιτικές πρωτοβουλίες και εδώ θα πρέπει κανείς να αναρωτηθεί. Οι ανά τον κόσμο κυβερνήσεις ή οι υπερεθνικοί οργανισμοί, πολιτικοί και μη, πράγματι αγωνίζονται αυτή τη στιγμή για δικαιοσύνη στο μοίρασμα των ωφελειών της επιστήμης; Γιατί από το αποτέλεσμα, δηλαδή από τη θέαση και μόνο του κόσμου που μας περιβάλλει, αυτό που φαίνεται είναι ότι είτε προσπαθούν και αποτυγχάνουν είτε ότι δεν προσπαθούν καν. Και στις δύο περιπτώσεις φαίνεται ότι δεν πείθουν είτε ως προς την ικανότητα είτε ως προς τις προθέσεις τους.
Ίσως δεν θα πρέπει να στοχεύουμε την τάδε ή τη δείνα αναδυόμενη τεχνολογία, ίσως δεν θα πρέπει να προβληματιζόμαστε μόνο από το πώς θα ρυθμιστεί η εφαρμογή της ΤΝ. Ίσως θα πρέπει να σταματήσουμε να χανόμαστε στην περιπτωσιολογία, μελετώντας και κριτικάροντας τις βασικές αρχές λειτουργίας του ίδιου του οικονομικο-πολιτικού συστήματος, την ίδια τη «νερομάνα» των δεινών του σύγχρονου κόσμου. Doitlike Marx, λοιπόν, γιατί … είναι ο καπιταλισμός αγαπητέ αναγνώστη.
