Η μετατροπή μίας ιδέας σε τεχνολογία, αυτό δηλαδή που εμπίπτει στον ευρύτερο όρο καινοτομία, είναι κάτι που για το ευρύ κοινό δεν έχει συνήθως την αίγλη της επιστημονικής θεωρίας που προσπαθεί να εξηγήσει εντυπωσιακά θέματα, όπως η ιστορία του σύμπαντος ή η δομή της ύλης. Αυτό ίσως έρχεται σε αντίστιξη με το ότι οι κοινωνίες έρχονται σε επαφή – και, συνεπώς, επηρεάζονται άμεσα – με τα προϊόντα της τεχνολογίας και όχι με την καθαυτό επιστήμη. Παράλληλα, η εμπιστοσύνη της κοινωνίας προς την επιστήμη φαίνεται ότι δεν κλονίζεται εξίσου εύκολα σε σχέση με την εμπιστοσύνη της προς τεχνολογικά θαύματα όπως το κινητό τηλέφωνο ή το εμβόλιο κατά του κορονοϊού. Με άλλα λόγια, παρότι η τεχνολογία είναι «παιδί» της επιστημονικής έρευνας, η πρώτη φαίνεται να αντιμετωπίζεται με λιγότερο θαυμασμό ή με περισσότερη καχυποψία από την δεύτερη.
Είναι όμως σωστό να αντιμετωπίζονται η επιστήμη και η τεχνολογία ως δύο διαδικασίες μόνο χαλαρά συνδεδεμένες μεταξύ τους ή ως διαδικασίες που εμπλέκουν διαφορετικούς τύπους θεσμών; Η απάντηση είναι και ναι και όχι. Ας δούμε όμως τον τρόπο με τον οποίο περιγράφεται η μετατροπή μίας επιστημονικής ανακάλυψης σε τεχνολογική εφαρμογή. Στο διάγραμμα που παρουσιάζεται, φαίνεται αυτή η μετατροπή καθώς διέρχεται από τα διαδοχικά «Επίπεδα Τεχνολογικής Ετοιμότητας» (Technology Readiness Levels - TRLs). Σημειώνεται ότι υπάρχουν δύο περιγραφές για κάθε TRL: μία για το πεδίο της Βιοϊατρικής έρευνας (κάτω από τον άξονα) και μία για τα υπόλοιπα πεδία έρευνας (πάνω από τον άξονα).
Στο TRL1 βρίσκεται η αρχική επιστημονική υπόθεση ή η υπό εξέταση έννοια, δηλαδή βρισκόμαστε στην «αυγή» της επιστημονικής αναζήτησης ή σε αυτό που αποκαλείται «βασική έρευνα». Μεταξύ των TRL2 και TRL4 επιτυγχάνεται (ή δεν επιτυγχάνεται) η επιβεβαίωση της αρχικής επιστημονικής υπόθεσης σε εργαστηριακές συνθήκες, δηλαδή σε μικρή κλίμακα μεγέθους και σε συνθήκες που προσομοιάζουν έως ένα σημείο τις πραγματικές συνθήκες λειτουργίας ή εφαρμογής του τελικού υποτιθέμενου προϊόντος.
Μεταξύ των TRL4 και TRL7 γίνεται η ανάπτυξη της σχετικής τεχνολογίας και η απόδειξη της λειτουργίας του πρωτοτύπου, είτε αυτό είναι μία συσκευή είτε ένα φάρμακο, σε μεγάλη κλίμακα μεγέθους ή σε εφαρμογή της σε πραγματικές συνθήκες λειτουργίας. Αυτή η «περιοδολόγηση» των βημάτων τεχνολογικής εξέλιξης ολοκληρώνεται στο TRL8 και TRL9, εντός των οποίων κατασκευάζεται το τελικό εμπορεύσιμο προϊόν και διατίθεται στις αγορές.
Έχει αποδειχθεί ότι η πιο κρίσιμη περίοδος στην μετατροπή της επιστημονικής ιδέας σε προϊόν είναι μεταξύ των σταδίων TRL4 και TRL6, που έχει το ανατριχιαστικό όνομα «κοιλάδα του θανάτου» (valley of death). Είναι η περίοδος κατά την οποία οι πιθανότητες αποτυχίας μιας συγκεκριμένης τεχνολογίας μεγιστοποιούνται. Ο βασικός λόγος για αυτό είναι ότι μεταξύ του TRL4 και TRL6 υπάρχει ένα χρηματοδοτικό κενό. Συγκεκριμένα, η υπό ανάπτυξη τεχνολογία βρίσκεται σε ένα τέτοιο σημείο εξέλιξης που: (α) απαιτεί αρκετούς πόρους για την περαιτέρω εξέλιξή της, που δεν υπάρχουν στην διάθεση των πανεπιστημίων ή των ερευνητικών κέντρων, και (β) δεν έχει αποδείξει την απρόσκοπτη λειτουργία της ή την ασφάλειά της ως εμπορεύσιμο προϊόν, έτσι ώστε να προσελκύσει την χρηματοδότηση από τη βιομηχανία.
Σε αυτό ακριβώς το σημείο υπάρχει η ανάγκη «συνομιλίας» των ερευνητικών κοινοτήτων των πανεπιστημίων και ερευνητικών κέντρων και της βιομηχανίας ή εν γένει των οντοτήτων που κάνουν έρευνα που χρηματοδοτείται από μη δημόσια κονδύλια. Αυτή η συνομιλία δεν προάγεται από μία διαφαινόμενη έλλειψη εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο αυτών ερευνητικών κοινοτήτων, που θα πρέπει να σημειωθεί ότι σε ορισμένες περιπτώσεις δεν διαχωρίζονται με εντελώς ευδιάκριτα σύνορα. Οι ενστάσεις από την πλευρά της ερευνητικής κοινότητας των πανεπιστημίων και δημόσιων ερευνητικών κέντρων είναι ότι σπαταλιέται δημόσιο χρήμα για να αναπτυχθεί μία τεχνολογία η οποία θα αγοραστεί από τη βιομηχανία, για να μετατραπεί σε μηχανή κέρδους για τους μετόχους κάποιας ιδιωτικής εταιρίας. Από την άλλη μεριά η ερευνητική κοινότητα που δραστηριοποιείται στη βιομηχανία ασκεί κριτική στην «αντιπέρα όχθη» για εφαρμογή όχι αρκούντως αξιόπιστων, μερικώς αδιαφανών και μη τυποποιημένων ερευνητικών πρακτικών.
Πιστεύουμε ότι η Ακεραιότητα της Έρευνας μπορεί να παίξει έναν χρήσιμο ρόλο σε αυτό το σημείο. Έχοντας δημιουργήσει ένα πλαίσιο καλών πρακτικών για την παραγωγή αξιόπιστων ερευνητικών αποτελεσμάτων, αποκλειστικά στις περιοχές της βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας μπορεί να αποτελέσει μία «κοινή γλώσσα» μεταξύ των δύο προαναφερθέντων «ειδών» ερευνητών. Αυτό που φυσικά μένει να αποδειχθεί είναι εάν και με ποιον τρόπο το πλαίσιο των υπαρχόντων αρχών και καλών πρακτικών της Ακεραιότητας της Έρευνας μπορεί να προσαρμοστεί στον τρόπο εργασίας της βιομηχανίας, δηλαδή στις περιοχές της πιλοτικής παραγωγής και της μαζικής παραγωγής.
Η παραπάνω παράγραφος σκιαγραφεί, εξαιρετικά αδρά, το σκεπτικό μίας ερευνητικής προσπάθειας που έχει ξεκινήσει από τους διοργανωτές, Έλληνες και ξένους, του 8ου Παγκόσμιου Συνεδρίου Ακεραιότητας της Έρευνα. Η έρευνα αυτή ευελπιστούμε ότι θα καταλήξει σε ένα κείμενο, μία διακήρυξη, η οποία θα θέτει ένα πλαίσιο αξιόπιστης τεχνολογικής ανάπτυξης τεχνολογίας ή αλλιώς, της «μετεξέλιξης» της Ακεραιότητας της Έρευνας σε Ακεραιότητας της Καινοτομίας. Με άλλα λόγια, σε ένα πλαίσιο αρχών και καλών πρακτικών που θα μειώσουν, έστω και λίγο, το βάθος και το πλάτος της κοιλάδας του θανάτου.
Σίγουρα η Ακεραιότητα της Έρευνας δεν μπορεί να λύσει όλα τα προβλήματα μετεξέλιξης της επιστημονικής έρευνας σε καινοτομία. Συνεπώς, η ερευνητική προσπάθεια που σκιαγραφήθηκε έχει συγκεκριμένους περιορισμούς. Δεν μπορεί να επιλύσει ζητήματα που σχετίζονται με την εκθετική επιτάχυνση της τεχνολογικής ανάπτυξης, δηλαδή με το πλαίσιο της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης, ούτε ζητήματα που σχετίζονται με συγκρούσεις συμφέροντος πολυεθνικών κολοσσών ή με τις τρέχουσες έντονες γεωπολιτικές ανακατατάξεις. Αυτό όμως που μπορεί να κάνει η Ακεραιότητα της Έρευνας είναι να οικοδομήσει εμπιστοσύνη μεταξύ των ερευνητών που εργάζονται σε ακαδημαϊκό και σε βιομηχανικό περιβάλλον, μέσω της ανάπτυξης εναρμονισμένων τρόπων εργασίας και προαγωγής διαφανών ερευνητικών διαδικασιών.
