Η περίοδος της πανδημίας δοκίμασε σκληρά τη σχέση της επιστήμης με τις κοινωνίες. Συζητήθηκε εκτενώς – αλλά όχι απαραιτήτως σε βάθος – η επίδραση που είχε η αρχικά αναπόφευκτη πλημμελής γνώση των ιδιοτήτων του κορωνοϊού και των παρενεργειών του εμβολίου επάνω στις πολιτικές αποφάσεις που επιβαλλόταν να ληφθούν. Στον έντονο, ακόμα, απόηχο των μέτρων κοινωνικής αποστασιοποίησης και των κινημάτων των αντι-εμβολιαστών, μερικοί επιστήμονες θέλουν να μελετήσουν την αποδοχή υποτιθέμενα κατεστημένων επιστημονικών θεωριών εντός της επιστημονικής κοινότητας.
Σε αυτό το πλαίσιο, σε πολύ λίγο καιρό περίπου είκοσι χιλιάδες ερευνητές θα λάβουν, μέσω ηλεκτρονικής αλληλογραφίας, την εξής ερώτηση: εάν ο COVID-19 προκαλείται από ιό. Αυτή η φαινομενικά τετριμμένη ερώτηση, μιας και η απάντηση είναι μάλλον προφανής, είναι μια δοκιμή για μία ευρύτερη έρευνα του Peter Vickers, φιλόσοφου της επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Durham της Μεγάλης Βρετανίας, που αφορά στη μελέτη του «φαινομένου» της επιστημονικής συναίνεσης. Ο Vickers φιλοδοξεί να δημιουργήσει ένα εργαλείο που θα διερευνά το εύρος της επιστημονικής συμφωνίας σε ζητήματα που αφορούν στη δημόσια υγεία ή στην κλιματική αλλαγή, με απώτερο στόχο την υποστήριξη της χάραξης πολιτικής που βασίζεται σε επιστημονικά δεδομένα.
Η συγκεκριμένη έρευνα στοχεύει σε ένα σημαντικό αριθμό επιστημόνων, όχι απαραιτήτως ειδικών στα συγκεκριμένα θέματα που θα εξεταστούν. Άλλες ανάλογες έρευνες, όπως αυτή του Daniele Fanelli, θα επικεντρωθούν σε μικρότερες ομάδες ειδικών επιστημόνων, το πρωτόκολλο των οποίων δεν θα περιοριστεί απλώς στην αποστολή ενός ερωτηματολογίου, αλλά θα τους προσκαλέσει σε διάλογο μεταξύ τους, για να διαπιστώσουν τους λόγους που προκαλούν τη συμφωνία ή τη διαφωνία. Τέτοιου είδους ερευνητικές πρωτοβουλίες στοχεύουν να καταστήσουν διαφανή τον επιστημονικό διάλογο και ορατό το εύρος της συναίνεσης των επιστημόνων. Κάτι τέτοιο, όπως υποστηρίζεται, θα ωφελήσει τη δημόσια συζήτηση και τη χάραξη πολιτικής.
Στην περίπτωση του Vickers, έμπνευση για την έρευνα αποτέλεσε το γεγονός ότι υπάρχει χάσμα μεταξύ των όσων γνωρίζουν οι επιστήμονες για την ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή και της δυσπιστίας των πολιτών να τα αποδεχτούν. Αν και άλλες μελέτες στο παρελθόν έχουν χρησιμοποιήσει έρευνες για να μετρήσουν τη συναίνεση επάνω σε σημαντικά επιστημονικά ερωτήματα, οι προσπάθειες αυτές δεν είχαν παγκόσμια κλίμακα, πάντα κατά τον Vickers.
Η συγκεκριμένη έρευνα θα εφαρμοστεί σε 31 ερευνητικά ιδρύματα που βρίσκονται σε 12 χώρες. Τα ερωτηματολόγια θα αποσταλούν, μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου σε επιστήμονες ενός ευρέως φάσματος ειδικοτήτων. Με βάση τις απαντήσεις που θα συλλεγούν θα εξεταστεί ο βαθμός συναίνεσης των επιστημόνων που θα απαντήσουν.
Μία συναίνεση, βεβαίως, ακόμα και αν αυτή μπορεί να φτάσει – λόγου χάρη – το ποσοστό του 95% δεν εξασφαλίζει αυτομάτως την αξιοπιστία της κυρίαρχης άποψης. Αναδεικνύει όμως με σχετική βεβαιότητα ότι υπάρχει ευρύτατη συμφωνία υπέρ της. Ο Vickers αναφέρει ότι οι σχετικά σπάνιες φορές ευρύτατης επιστημονικής συναίνεσης – που σχετίζεται με ζητήματα που βασίζονται σε πειραματικά δεδομένα – έχουν πραγματοποιηθεί για την υποστήριξη θεωριών που ακόμα δεν έχουν αποδειχθεί λανθασμένες. Πάντα κατά τον Vickers η επιστημονική συναίνεση αποτελεί έναν σημαντικό στόχο, ο οποίος εάν επιτευχθεί τότε η κυρίαρχη επιστημονική άποψη μετατρέπεται σε κοινή αλήθεια, για παράδειγμα ότι η Γη περιστρέφεται γύρω από τον Ήλιο και όχι το αντίθετο.
Ωστόσο, οι είκοσι χιλιάδες επιστήμονες που πρόκειται να λάβουν το ερωτηματολόγιο του Vickers βρίσκονται, ως επί το πλείστον, σε ερευνητικά ιδρύματα του δυτικού κόσμου. Ο ίδιος ο επιστήμονας αναφέρει το παράδειγμα της θεωρίας της ηπειρωτικής μετατόπισης. Στα μέσα του εικοστού αιώνα, πολλοί γεωλόγοι των ΗΠΑ και της Μεγάλης Βρετανίας επέμεναν ότι η μετατόπιση ήταν αδύνατη, αλλά πολλοί άλλοι, συμπεριλαμβανομένων γεωλόγων από τη Νότια Αφρική και την Ινδία, διαφωνούσαν. Συνεπώς, αφενός η συναίνεση μπορεί να επηρεάζεται από πολιτισμικούς παράγοντες, αφετέρου οι επιστήμονες του δυτικού κόσμου, όπως συνέβη με την αποδοχή της θεωρίας της ηπειρωτικής μετατόπισης, μπορεί απλώς να κάνουν λάθος.
Ο Vickers υποστηρίζει ότι η επίδειξη του τρόπου με τον οποίο συμφωνούν οι επιστήμονες μπορεί να βοηθήσει στην καταπολέμηση της παραπληροφόρησης, καθώς και την χάραξη πολιτικής που βασίζεται σε στοιχεία. Νοητικό άλμα, ευσεβής πόθος ή και τα δύο; Ο Vickers φέρνει ως παράδειγμα προς υποστήριξη της αισιοδοξίας του μια μελέτη σχετικά με τη λήψη εμβολίων κατά του κορωνοϊού στην Τσεχική Δημοκρατία. Πιο συγκεκριμένα, στις αρχές του 2021, οι Τσέχοι πολίτες πίστευαν ότι μόνο οι μισοί γιατροί της χώρας θεωρούσαν ότι τα διαθέσιμα εμβόλια ήταν ασφαλή. Αλλά μια ομάδα οικονομολόγων, με επικεφαλής τον Vojtěch Bartoš του Πανεπιστήμιου του Μονάχου, απευθύνθηκε σε σχεδόν δέκα χιλιάδες γιατρούς της Τσεχικής Δημοκρατίας και διαπίστωσε ότι, στην πραγματικότητα, το 90% των γιατρών εμπιστεύονταν τα εμβόλια.
Όταν οι ερευνητές ρώτησαν ένα δείγμα περίπου δύο χιλιάδων Τσέχων πολιτών εάν σκόπευαν να εμβολιαστούν, διαπίστωσαν ότι η αναφορά της συναίνεσης μεταξύ των γιατρών, σχετικά με την ασφάλεια των εμβολίων, αύξησε σημαντικά τον αριθμό των ατόμων που δήλωσαν ότι θα εμβολιάζονταν. Η δηλωμένη πρόθεση εμβολιασμού αυξήθηκε κατά περίπου τέσσερις ποσοστιαίες μονάδες, σε σύγκριση με μια ομάδα πολιτών που δεν είχε ενημερωθεί για την συμφωνία των γιατρών. Και, μάλιστα, οι καταγεγραμμένες μεγαλύτερες προθέσεις εμβολιασμού μετατράπηκαν σε παρόμοια διαφορά στον πραγματικό εμβολιασμό μεταξύ των δύο ομάδων, όπως μετρήθηκε περίπου εννέα μήνες αφότου τα εμβόλια έγιναν ευρέως διαθέσιμα. Το συμπέρασμα του επικεφαλής αυτής της πολύ ενδιαφέρουσας μελέτης ήταν ότι οι πολίτες που συμμετείχαν πήραν την πληροφορία της επιστημονικής συναίνεσης στα σοβαρά.
Πηγή: “The consensus projects” David Adam, Nature 617 (2023) 452-454.
