Σύμφωνα με την επικρατέστερη άποψη για την καταγωγή του ανθρώπινου είδους, οι ανατομικά σύγχρονοι άνθρωποι εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στην Αφρική ως ένας διακριτός πληθυσμός και στη συνέχεια μετανάστευσαν και διασκορπίστηκαν στις άλλες ηπείρους. Η θεωρία αυτή φαίνεται πλέον να αμφισβητείται από νεότερα γενετικά δεδομένα τα οποία αναδεικνύουν ότι η εξέλιξη του Homo sapiens είναι αρκετά πιο πολύπλοκη. Οι καινούριες επιστημονικές μελέτες ρίχνουν φως στο πεδίο της καταγωγής του είδους μας και ταρακουνούν τα θεμέλια παγιωμένων επιστημονικών αντιλήψεων.
Πέρα από την Αφρική
Με την πάροδο του χρόνου και με τη συσσώρευση στοιχείων από απολιθώματα, από το γενετικό υλικό και από αρχαιολογικά ευρήματα, αναπτύχθηκαν διάφορες θεωρίες για την εξέλιξη του Homo sapiens ως ξεχωριστό είδος. Ανάμεσα σε αυτές ξεχώρισε και τελικά επικράτησε η θεωρία «Πέρα από την Αφρική» (“Out of Africa”), σύμφωνα με την οποία ο Homo sapiens που αντιπροσωπεύει τους ανατομικά σύγχρονους ανθρώπους, εμφανίστηκε αρχικά στην Αφρική περίπου πριν από εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια. Έπειτα μετακινήθηκε στις υπόλοιπες περιοχές της Γης εκτοπίζοντας άλλα είδη Homo, τα οποία με την πάροδο του χρόνου εξαφανίστηκαν. Αυτή η ομάδα ανθρώπων που αναφέρεται ως Homo sapiens εμφάνιζε τα ίδια ανατομικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά που προσδιορίζουν τους σύγχρονους ανθρώπους. Εξελίχθηκε από έναν κοινό πρόγονο, τον οποίο μοιράζεται με τα άλλα είδη Homo, όπως ο Homo neanderthalensis (ή αλλιώς Νεάντερταλ) και ο Homo erectus, που είχαν μετακινηθεί νωρίτερα εκτός Αφρικής.
Τα δεδομένα στα οποία βασίστηκε η συγκεκριμένη θεωρία προέκυψαν από διάφορα επιστημονικά πεδία, όπως η παλαιοντολογία, η γενετική, η αρχαιολογία και η ανθρωπολογία. Από τα απολιθώματα προήλθε σημαντική γνώση σχετικά με την εξέλιξη του ανθρώπου. Τα πιο παλιά οστά από ανατομικά σύγχρονους ανθρώπους εντοπίστηκαν στην Ανατολική Αφρική και συγκεκριμένα στην Αιθιοπία. Εκεί έχουν εντοπιστεί οι παλαιότεροι γνωστοί Homo sapiens, οι οποίοι υπολογίζεται ότι έζησαν πριν από περίπου 195.000 χρόνια. Αντίστοιχα ευρήματα υπήρξαν και σε άλλες περιοχές της Αφρικής ενισχύοντας ακόμα περισσότερο τη θεωρία για την Αφρικανική καταγωγή του είδους μας. Η μελέτη του ανθρώπινου DNA παρείχε, επίσης, ισχυρές αποδείξεις σχετικά με την Αφρικανική καταγωγή. Φαίνεται ότι υπάρχει μεγαλύτερη γενετική ποικιλομορφία ανάμεσα στους Αφρικανικούς πληθυσμούς σε σχέση με τους υπόλοιπους πληθυσμούς, γεγονός που ενισχύει την άποψη ότι οι σύγχρονοι άνθρωποι εμφανίστηκαν στη συγκεκριμένη ήπειρο πριν από πολλά χρόνια και εξελίχθηκαν εκεί για χιλιάδες γενιές προτού μικρές ομάδες μετακινηθούν έξω από αυτήν.
Η μελέτη των γενετικών αλλαγών στους ανθρώπινους πληθυσμούς σε διάφορες περιοχές του πλανήτη συνηγορούν, επίσης, υπέρ της Αφρικανικής καταγωγής. Επιστημονικές έρευνες που αφορούν γενετικές αναλύσεις απέδειξαν ότι η γενετική ποκιλομορφία μειώνεται καθώς αυξάνεται η απόσταση από τη μαύρη ήπειρο, αναδεικνύοντας ότι η ιστορία των ανθρώπων στη Γη ξεκίνησε από εκεί και ότι οι άνθρωποι διασκορπίστηκαν από εκεί σε άλλες περιοχές του πλανήτη σχετικά πρόσφατα.
Αρχαιολογικά ευρήματα ενισχύουν, επίσης, την προαναφερθείσα θεωρία. Πέτρινα εργαλεία και διάφορα άλλα αντικείμενα που έχουν εντοπιστεί στην Αφρική σχετίζονται με τεχνολογικά επιτεύγματα και πολιτιστική ανάπτυξη που χαρακτηρίζει τους πρώτους ανατομικά σύγχρονους ανθρώπους. Άλλες γενετικές αναλύσεις απέδειξαν ότι οι σύγχρονοι άνθρωποι έρχονταν σε επαφή με τους Νεάντερταλ και με άλλα εξαφανισμένα είδη Homo που βρίσκονταν εκτός της Αφρικανικής ηπείρου. Αυτές οι επαφές αφορούν μη Αφρικανικούς πληθυσμούς, παρέχοντας επιπλέον στοιχεία ότι οι σύγχρονοι άνθρωποι εμφανίστηκαν αρχικά στην Αφρική και στη συνέχεια εξαπλώθηκαν σε άλλες ηπείρους.
Ένα νέο μοντέλο για την εξέλιξη του Homo sapiens
Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Nature, οι σύγχρονοι άνθρωποι κατάγονται από δύο διακριτούς πληθυσμούς που έζησαν στην Αφρική. Τα νέα ευρήματα, που περιπλέκουν την ήδη πολύπλοκη έρευνα γύρω από την εξέλιξη του Homo sapiens, προέκυψαν από την ανάλυση γονιδιωμάτων από σύγχρονους ανθρώπινους πληθυσμούς. Συγκεκριμένα αναλύθηκε και συγκρίθηκε το DNA από 290 άτομα από διάφορους πληθυσμούς της Νότιας, Ανατολικής και Δυτικής Αφρικής καθώς επίσης και από περιοχές της Ευρασίας. Με την συμπερίληψη γεωγραφικά και γενετικά περισσότερων πληθυσμών και με εκτεταμένη στατιστική ανάλυση θέλησαν να απαντήσουν σε ερωτήματα που αφορούν την εξέλιξη των πρώτων ανατομικά σύγχρονων ανθρώπων. Για το σκοπό αυτό δημιούργησαν υποθετικά σενάρια για ομάδες Homo sapiens που εξελίχθηκαν σε διαφορετικές χρονικές περιόδους και περιοχές της Αφρικής και επιχείρησαν να εντοπίσουν ποιο από όλα μπορεί να ερμηνεύσει την γενετική ποικιλότητα των σημερινών ανθρώπινων πληθυσμών. Επίσης σύγκριναν το DNA των Αφρικανών και με το γενετικό υλικό Ευρωπαίων καθώς και με ενός Νεάντερταλ 50.000. ετών, τα οστά του οποίου είχαν εντοπιστεί στην Κροατία.
Η ερευνητική ομάδα συμπέρανε ότι οι πρόγονοι των Homo sapiens συγκροτούσαν, πριν από σχεδόν ένα εκατομμύριο χρόνια, δύο διακριτούς πληθυσμούς. Από τον έναν εξελίχθηκαν οι Νεάντερταλ πριν από 600.000 χρόνια. Οι δύο, όμως, αρχικοί πληθυσμοί εξακολουθούσαν να ζουν στην Αφρική για πολλά ακόμα χρόνια, μετακινήθηκαν και ήρθαν σε επαφή μεταξύ τους και έτσι το γενετικό τους υλικό αναμείχθηκε. Με αυτόν τον τρόπο προέκυψαν διάφορες γενεαλογικές γραμμές που οδηγούν στους σημερινούς ανθρώπους. Η ανάμειξη των πληθυσμών οδήγησε σε μεγάλη γενετική ποικιλότητα που βοήθησε, τελικά, τον Homo sapiens, να προσαρμοστεί σε μεταβαλλόμενες περιβαλλοντικές συνθήκες και να επιβιώσει, σε αντίθεση με τον Νεάντερταλ ή άλλα είδη Homo που εξαφανίστηκαν. Παρόλο που μένουν πολλά ακόμα να αποσαφηνιστούν, το προτεινόμενο μοντέλο φαίνεται ότι εξηγεί σε πιο ικανοποιητικό βαθμό τη γενετική ποικιλότητα ανάμεσα στους σημερινούς ανθρώπινους πληθυσμούς σε σχέση με προγενέστερες υποθέσεις.
Πηγή:
Aaron P. Ragsdale et al. A weakly structured stem for human origins in Africa. Nature, 2023. DOI: 10.1038/s41586-023-06055-y
