Από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης κυκλοφορεί ο συλλογικός τόμος «Εμβόλια και Εμβολιασμοί». Το βιβλίο προσφέρει στους αναγνώστες τη δυνατότητα να ενημερωθούν για ζητήματα που αφορούν τα εμβόλια και τους εμβολιασμούς. Τα κείμενα γράφουν Έλληνες επιστήμονες διαφορετικών ειδικοτήτων. Το βιβλίο αρθρώνεται σε δεκαπέντε κεφάλαια μικρής έκτασης και κάθε κείμενο προσφέρει απαντήσεις σε διαφορετικά ερωτήματα. Απευθύνεται σε αναγνώστες και αναγνώστριες χωρίς εξειδικευμένες γνώσεις, όλα τα κείμενα είναι κατανοητά και στο τέλος κάθε κεφαλαίου υπάρχει σχετική βιβλιογραφία.
Μετά την πρόσφατη πανδημία του Covid-19, η ενημέρωση για τα εμβόλια καθίσταται κομβικής σημασίας. Ειδικά σε αυτή την εποχή, που οι πολίτες μπορούν να ενημερώνονται από πολλές και διαφορετικές πηγές και να παίρνουν αποφάσεις για τις ζωές τους, είναι σημαντικό να προσφέρεται η δυνατότητα έγκυρης και πολύπλευρης ενημέρωσης.
Τα κείμενα εξετάζουν διαφορετικά ζητήματα και θα ήταν καλό να τα δούμε αναλυτικά με μορφή ερωτημάτων. Ποια είναι η αξία των εμβολίων; Τα εμβόλια παρουσιάζονται ως ένα δημόσιο αγαθό που συνδράμει στην κοινωνική και οικονομική ευημερία και θα έπρεπε να προσφέρεται σε όλους τους ανθρώπους. Η προστασία που παρέχουν δημιουργεί τις προϋποθέσεις για ανοσία, μείωση της νοσηρότητας και της θνησιμότητας.
Ποια είναι η ιστορία των εμβολίων; Είναι πάντα σημαντική μια ιστορική αναδρομή, γιατί βοηθάει να κατανοήσουμε τους όρους συγκρότησης της επιστημονικής γνώσης, τις δυσκολίες μέσα από τις οποίες προκύπτει αλλά και τη μακρά πορεία που κάνει πριν φτάσει να αποτελεί συλλογική κατάκτηση.
Τι είναι και πώς λειτουργούν τα εμβόλια; Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τι ακριβώς είναι ένα εμβόλιο και πότε θεωρούμε ότι επιτελεί πραγματικά τον σκοπό του. Επίσης, ένα εμβόλιο αξιολογείται και με βάση τις παρενέργειες που μπορεί να έχει. Υπάρχουν διαφορετικές κατηγορίες εμβολίων, έχουν διαφορετικούς στόχους, ενώ μπορεί να χορηγούνται από διαφορετικές οδούς. Επίσης, στο σχετικό κεφάλαιο εξετάζονται και οι διαφορές ανάμεσα στα εμβόλια DNA και RNA.
Ποια είναι τα κριτήρια διαμόρφωσης των εμβολιαστικών προγραμμάτων και εισαγωγής νέων εμβολίων; Σε αυτό το κεφάλαιο δίνεται έμφαση στο εθνικό σύστημα ανοσοποίησης που αποτελεί βασικό εργαλείο στην υπηρεσία της πρωτογενούς πρόληψης μεταδοτικών ασθενειών. Επίσης, για κάθε εμβολιαστικό πρόγραμμα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κοινωνικές, οικονομικές, νομικές και ηθικές παράμετροι. Τέλος, κάθε εμβόλιο πρέπει να συγκρίνεται με εμβόλια της ίδιας νόσου.
Τι ισχύει για εμβόλια ενηλίκων και τα εμβόλια που γίνονται σε ειδικές συνθήκες; Σε αυτό το κεφάλαιο σημειώνεται ότι ο εμβολιασμός ενηλίκων είναι βασικό μέτρο πρόληψης σοβαρών λοιμώξεων, καθώς και ότι τα ποσοστά εμβολιασμού είναι χαμηλότερα από εκείνα των παιδιών. Ωστόσο, τονίζεται ότι ο εμβολιασμός ενηλίκων τίθεται σε μια διαρκή επαναξιολόγηση όποτε υπάρχουν ειδικές συνθήκες.
Ποια είναι η αποτελεσματικότητα και ασφάλεια των εμβολίων; Αυτό το κεφάλαιο κάνει σαφές ότι ο εμβολιασμός είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος αντιμετώπισης λοιμώξεων και ότι τα εμβόλια παρασκευάζονται βάσει ιδιαίτερων υψηλών προτύπων ασφαλείας. Σημειώνεται ότι ένας από τους μεγαλύτερους κινδύνους είναι η διστακτικότητα απέναντι στους εμβολιασμούς.
Παίζουν ρόλο οι διαφορές φύλου στα εμβόλια; Σε αυτό το κείμενο τονίζεται ότι οι ορμόνες του φύλου διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ανοσιακή απόκριση. Για παράδειγμα, τα οιστρογόνα βοηθούν το ανοσοποιητικό σύστημα σε αντίθεση με την τεστοστερόνη.
Πώς μπορεί να μετρηθεί η αποτελεσματικότητα ενός εμβολίου μεμονωμένα στους εμβολιασμένους; Σε αυτό το κείμενο δίνεται έμφαση στην αλληλεπίδραση του γενετικού μας υλικού με το περιβάλλον και πώς μέσα από αυτή καθορίζεται και η απόκρισή μας σε ένα εμβόλιο. Οι παρενέργειες που μπορεί να έχει ένα εμβόλιο δεν κρίνουν την αποτελεσματικότητά του. Η αποτελεσματικότητά τους κρίνεται σε πληθυσμιακό επίπεδο.
Ποια είναι η νομική και βιοηθική διάσταση των εμβολιασμών; Σε αυτό το κείμενο εξετάζεται ο ρόλος του εμβολίου ως δημόσιου αγαθού που δεν υπονομεύει την αυτονομία του ατόμου. Εξετάζει, επίσης, τους όρους με τους οποίους το δικαίωμα της προσωπικής ελευθερίας μπορεί να οδηγήσει στην επιβολή προγραμμάτων υποχρεωτικού εμβολιασμού.
Πώς προάγονται οι εμβολιασμοί στην κοινωνία; Τα προγράμματα προαγωγής της εμβολιαστικής κάλυψης πρέπει να σχεδιάζονται βάσει τεκμηρίωσης και να λαμβάνονται υπόψη οι ειδικές ανάγκες των κοινοτήτων στις οποίες απευθύνονται.
Υπάρχει ωφέλεια σε οικονομικό επίπεδο από τους εμβολιασμούς; Σε αυτό το κεφάλαιο εξετάζεται η σημασία των εμβολιασμών με οικονομικούς όρους, δηλαδή τη σχέση κόστους-αποτελεσματικότητας.
Ποια είναι τα επιδημιολογικά δεδομένα για την εμβολιαστική κάλυψη του παιδικού πληθυσμού στην Ελλάδα; Σημειώνεται ότι εμβολιαστική κάλυψη των παιδιών είναι υψηλή αλλά η Ελλάδα υπολείπεται σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες ως προς τον εμβολιασμό των εφήβων έναντι της νόσου Covid-19. Σε ειδικές πληθυσμιακές ομάδες, όπως παιδιά μεταναστών ή Ελλήνων τσιγγάνων, τα πράγματα είναι σχετικά μέτρια.
Τα τρία τελευταία κεφάλαια ασχολούνται με το αντιεμβολιαστικό κίνημα. Πώς προέκυψε το αντιεμβολιαστικό κίνημα και ποιος είναι ο ρόλος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης; Υπάρχουν ψυχολογικοί παράγοντες που εμπλέκονται στη διαμόρφωση αρνητικού κλίματος εναντίον των εμβολίων; Ποια είναι τα επιχειρήματα των αντιεμβολιαστών και πώς απαντάει κανείς σε αυτά;
Σε επίπεδο επικοινωνίας της επιστήμης, μπορεί να μοιάζει παρωχημένη η τακτική να μας λένε οι ειδικοί τι να κάνουμε, ωστόσο με αυτό το βιβλίο έχουμε μια διαφορετική προσέγγιση. Οι συγγραφείς είναι διαφορετικών ειδικοτήτων, οπότε το έργο μοιάζει περισσότερο με έναν διάλογο μεταξύ διαφορετικών επιστημόνων, όπου ο καθένας και η καθεμία είναι ειδικοί στο αντικείμενό τους αλλά όχι στο αντικείμενο του άλλου.
Υπό αυτό το πρίσμα, οι αναγνώστες σίγουρα μπορούν να νιώσουν πιο οικεία και ότι δεν τους απευθύνεται κάποιος/α καθ’ έδρας. Αν το δούμε, άλλωστε, ακόμη πιο μακροσκοπικά, κάθε πολίτης έχει την ευθύνη της ενημέρωσής του και αυτό το βιβλίο δεν είναι παρά άλλη μία τέτοια επιλογή.
