Ο χρηματοδοτικός οργανισμός Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας (National Institutes of Health – NIH) των ΗΠΑ ανακοίνωσε στις αρχές Δεκεμβρίου του 2022 την πρόθεσή του να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο θα βαθμολογούνται οι προτάσεις για χρηματοδότηση έρευνας, με στόχο μία δικαιότερη κατανομή των ερευνητικών πόρων, καθώς και την μείωση του φόρτου εργασίας των βαθμολογητών των προτάσεων. Σύμφωνα με το νέο σύστημα, το οποίο είναι ακόμα υπό συζήτηση, η ποιότητα της τεχνογνωσίας των ερευνητών που αναζητούν χρηματοδότηση και η πρόσβαση των ιδρυμάτων στα οποία εργάζονται σε ερευνητικούς πόρους δεν θα αποτελούν πλέον κριτήρια που θα προσμετρούνται για την βαθμολόγηση μίας πρότασης για χρηματοδότηση έρευνας.
Εδώ και καιρό υπάρχει η διάχυτη άποψη ότι οι υπάρχουσες διαδικασίες βαθμολόγησης των προτάσεων για χρηματοδότηση έρευνας, που εφαρμόζει το NIH, διαιωνίζουν την ανισομετρία χρηματοδότησης υπέρ των φημισμένων ερευνητικών οργανισμών (πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα), κάτι που ονομάζεται μεροληψία φήμης (reputational bias). Αυτό οδηγεί στην υπο-χρηματοδότηση ερευνητικών οργανισμών που δεν μπορούν να προσελκύσουν ερευνητές με εκτενές βιογραφικό, εξαιτίας του γεγονότος ότι δεν μπορούν να προσφέρουν τους υψηλούς μισθούς που προσφέρουν φημισμένοι ερευνητικοί οργανισμοί.
Μάλιστα, σύμφωνα με μια ανάλυση του ίδιου του NIH που έγινε το 2022, το ένα δέκατο των ερευνητικών οργανισμών που βρίσκονται στην κορυφή της χρηματοδότησης λαμβάνουν περίπου τα δύο τρίτα των συνολικών πόρων για ερευνητικά έργα. Στους αντίποδες, οι ερευνητικοί οργανισμοί που βρίσκονται κάτω από το μέση στην προσέλκυση χρηματοδότησης λαμβάνουν, συνολικά, λιγότερο από το 5% των συνολικών πόρων!
Αυτή η ανισομετρία, που διατηρείται για χρόνια, έχει σαν αποτέλεσμα νέοι ερευνητές που εργάζονται σε σχετικά νεοϊδρυθέντες ερευνητικούς οργανισμούς και που δεν έχουν ακόμα εντυπωσιακό βιογραφικό, να βρίσκουν μεγαλύτερα εμπόδια στην εξεύρεση χρηματοδότησης για την έρευνά τους, σε σχέση με τους φημισμένους συναδέλφους τους.
Τα κριτήρια που, επί του παρόντος, λαμβάνονται υπόψη για την βαθμολόγηση μιας πρότασης για χρηματοδότηση που υποβάλλεται στο NIH είναι τα εξής: (α) η σπουδαιότητα της προτεινόμενης έρευνας, (β) το επίπεδο τεχνογνωσίας των ερευνητών που θα συμμετάσχουν, (γ) το επίπεδο καινοτομίας της προτεινόμενης έρευνα, (δ) η αξιοπιστία της μεθοδολογίας που θα εφαρμοστεί και (ε) η επίδραση στο περιβάλλον. Αυτά τα κριτήρια ορίζονται από τη νομοθεσία των ΗΠΑ, επομένως το NIH δεν μπορεί να τα τροποποιήσει χωρίς έγκριση από τους νομοθέτες. Αυτό όμως που μπορεί να κάνει είναι να μεταβάλλει το πλαίσιο εντός του οποίου τα παραπάνω κριτήρια ερμηνεύονται και ποσοτικοποιούνται σε βαθμολογία.
Το δεύτερο από τα παραπάνω κριτήρια, αυτό δηλαδή που είναι υπό κατάργηση, θεωρείται από ειδικούς ότι συχνά παρερμηνεύεται από τους βαθμολογητές. Πιο συγκεκριμένα, υποστηρίζεται ότι πολύ συχνά οι βαθμολογητές επηρεάζονται υπέρ το δέον από τη φήμη των ερευνητών και των ερευνητικών ιδρυμάτων στα οποία εργάζονται, χωρίς να τα λαμβάνουν υπόψη όσο θα έπρεπε την ίδια την προτεινόμενη έρευνα.
Έτσι, αντί να βαθμολογούν τους ερευνητές και το ερευνητικό ίδρυμα, οι βαθμολογητές θα πρέπει να κρίνουν εάν η ειδικότητα και η εμπειρία των ερευνητών, καθώς και οι πόροι που είναι στη διάθεσή τους, είναι επαρκείς ή όχι. Εάν επιλέγουν το δεύτερο, θα μπορούν να αφήνουν συγκεκριμένα σχόλια σχετικά με τις ελλείψεις που θεωρούν ότι υπάρχουν. Συνεπώς, όσοι ερευνητές και όσα ερευνητικά ιδρύματα έχουν το ελάχιστο της απαιτούμενης εμπειρίας και υλικοτεχνικής υποδομής θα έχουν την ευκαιρία να διεκδικήσουν την χρηματοδότηση «επί ίσοις όροις». Δηλαδή, με βάση την αξία της ίδιας της προτεινόμενης έρευνας.
Υπάρχουν, βεβαίως, και οι επικριτές αυτού του μέτρου, οι οποίοι εκτιμούν ότι το ΝΙΗ προσπαθεί να εξαλείψει την μεροληψία φήμης με ημίμετρα. Χωρίς, δηλαδή, να αντιμετωπίζεται η ρίζα των ανισοτήτων χρηματοδότησης. Για παράδειγμα, υπάρχουν φωνές που λένε ότι η χρηματοδότηση θα γίνει πιο δίκαιη εάν το NIH επιλέγει τους βαθμολογητές έτσι ώστε να μην υπάρχει υπερ-εκπροσώπηση λευκών επιστημόνων ή επιστημόνων που να εργάζονται στα ερευνητικά ιδρύματα που είναι οι πρωταθλητές στη προσέλκυση χρηματοδότησης.
Η πρώτη πρόταση, μάλιστα, στηριζόταν σε μία σημαντική έρευνα που δημοσιεύθηκε πριν από μια δεκαετία, η οποία διαπίστωσε ότι οι αφρο-αμερικανοί ερευνητές είχαν σημαντικά λιγότερες πιθανότητες να λάβουν χρηματοδότηση από το NIH, σε σύγκριση με τους λευκούς συναδέρφους τους, ακόμη και όταν ελήφθησαν υπόψη παράγοντες όπως τα επιστημονικά διαπιστευτήρια και ο εργοδότης. Αυτό σημαίνει ότι οι τωρινές προσπάθειες για τη μείωση του αντίκτυπου της μεροληψίας φήμης δεν εξυπακούεται ότι θα μεταφραστεί σε πιο δίκαιη χρηματοδότηση.
Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που το NIH προσπαθεί να αντιμετωπίσει την μεροληψία φήμης. Το 2017, ο οργανισμός κυκλοφόρησε ένα σχέδιο που θα έθετε ένα ανώτατο όριο στον αριθμό των παράλληλων χρηματοδοτήσεων που θα μπορούσε να έχει ένας ερευνητής. Το μέτρο όμως αυτό τελικά δεν εφαρμόστηκε, λόγω της σφοδρής κριτικής που δέχτηκε από την επιστημονική κοινότητα. Υπάρχει όμως η άποψη ότι η νέα αυτή πρόταση δεν θα αντιμετωπίσει το ίδιο είδος αντίδρασης. Τέλος, δεν θα πρέπει να αφήσουμε ασχολίαστο το γεγονός ότι όποιες αλλαγές εφαρμοστούν από το ΝΙΗ, τον μεγαλύτερο χρηματοδότη βιοϊατρικής έρευνας στον κόσμο, είναι πολύ πιθανό να επηρεάσει και άλλους χρηματοδοτικούς οργανισμούς σε όλον τον κόσμο.
Τέτοιου είδους προσπάθειες θεωρούμε ότι πρέπει να παρακολουθούνται στενά από την ερευνητική κοινότητα, πολύ περισσότερο μάλιστα από τους ερευνητές που βρίσκονται στην αρχή της καριέρας τους. Διότι εκείνοι είναι που, περισσότερο από ποτέ, θα πρέπει να στηρίξουν την έρευνά τους – είτε σε ατομικό είτε σε ομαδικό επίπεδο – σε χρηματοδότηση μέσω ανταγωνιστικών προτάσεων.
