Η ισότητα γυναικών και ανδρών συνιστά θεμελιώδη αξία της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και των Ηνωμένων Εθνών. Αντίστοιχα, η ισότητα των φύλων στην έρευνα και την καινοτομία, έχει αποκτήσει τα τελευταία χρόνια θέση στην ατζέντα των δημόσιων πολιτικών ως μια από τις προτεραιότητες του σχεδιασμού. Η νέα έκδοση του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (ΕΚΤ) με τίτλο "Η συμμετοχή των γυναικών στην Έρευνα & Ανάπτυξη στην Ελλάδα. Έκδοση 2021" παρουσιάζει τη συμμετοχή των γυναικών στον τομέα της Έρευνας & Ανάπτυξης στην Ελλάδα. Στη μελέτη του ΕΚΤ καταγράφεται η θέση των γυναικών στους τομείς της έρευνας και της ανάπτυξης, στον ακαδημαϊκό και ερευνητικό χώρο, καθώς και τις επιχειρήσεις, αλλά και η συμμετοχή τους στα ευρωπαϊκά και εθνικά χρηματοδοτούμενα ερευνητικά έργα.
Το ΕΚΤ δραστηριοποιείται συστηματικά στην παραγωγή στατιστικών στοιχείων για την αποτύπωση του εθνικού συστήματος έρευνας και καινοτομίας, όπου μεταξύ άλλων καταγράφεται και η θέση των νέων ερευνητριών, καθώς και η ανάδειξη των επιτευγμάτων τους. Το ΕΚΤ παρακολουθεί και καταγράφει τη θέση των γυναικών σε δραστηριότητες Έρευνας και Ανάπτυξης, παράγοντας τις αντίστοιχες εθνικές στατιστικές, ενώ είναι και ο στατιστικός εκπρόσωπος της Ελλάδας στην συναφή έκδοση της ΕΕ, SHE figures. Η έκδοση SHE figures, χρησιμοποιεί τα τελευταία στατιστικά στοιχεία για να αποτυπώσει την εικόνα σε χώρες της Ευρώπης και όχι μόνο, μέσω της παροχής συγκρίσιμων δεδομένων και αναλύσεων για περίπου 88 δείκτες. Τα δεδομένα ακολουθούν την πορεία των γυναικών από τις διδακτορικές σπουδές και μετά, στη συμμετοχή στην αγορά εργασίας και την απόκτηση ρόλων λήψης αποφάσεων, διερευνώντας παράλληλα τις διαφορές στις συνθήκες εργασίας γυναικών και ανδρών και στην έρευνα και την καινοτομία. Όλα τα παραπάνω στοιχεία που αφορούν την έμφυλη διάσταση του τομέα Έρευνας, Τεχνολογίας, Καινοτομίας, συμβάλλουν στη διαμόρφωση αντίστοιχων μέτρων και πολιτικών σε εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο.
Όπως φαίνεται και από τα στοιχεία της πρόσφατης ευρωπαϊκής έκδοσης She Figures 2021, στην οποία συνέβαλε το ΕΚΤ με τη διάθεση των αντίστοιχων στατιστικών στοιχείων για την Ελλάδα, παρά τις εξαιρέσεις και τα επιτυχημένα παραδείγματα, η λεγόμενη «γυάλινη οροφή» παραμένει κρατώντας τις γυναίκες σε χαμηλότερες θέσεις, μειωμένης ευθύνης. Οι ίσες ευκαιρίες και η χωρίς στερεότυπα αντιμετώπιση των γυναικών παραμένουν κεντρικά ζητήματα, ειδικά σε κλάδους στους οποίους οι άνδρες υπερτερούν παραδοσιακά, όπως ο χώρος των Τεχνολογιών Πληροφορικής. Παράλληλα, η ενίσχυση των ψηφιακών δεξιοτήτων θέτει επιτακτικά το θέμα της υστέρησης, αν όχι του αποκλεισμού, των γυναικών από τις σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις που παίζουν πλέον καθοριστικό ρόλο στην οικονομία και την επιχειρηματικότητα.
Τα ευρήματα της νέας έκδοσης του ΕΚΤ περιλαμβάνουν ενδιαφέροντα στοιχεία για την παρουσία των γυναικών στην Έρευνα & Ανάπτυξη στην Ελλάδα. Σύμφωνα με τα στοιχεία αυτά, το 2020 οι γυναίκες διδάκτορες αποτελούν περίπου το ήμισυ του συνόλου των διδακτόρων (49,3% στο σύνολο των διδακτόρων είναι γυναίκες). Όσον αφορά τη συμμετοχή των γυναικών στα επιμέρους ερευνητικά πεδία, πάλι με στοιχεία που αφορούν το 2020, η υψηλότερη συμμετοχή των γυναικών σημειώνεται στο πεδίο των Κοινωνικών Επιστημών (58,0%), ενώ ακολουθούν οι Ανθρωπιστικές Επιστήμες και οι Τέχνες (55,6%), καθώς και οι Γεωπονικές Επιστήμες και η Κτηνιατρική (52,4%). Αντίστοιχα, στοιχεία του 2019 αποτυπώνουν ότι οι γυναίκες αποτελούν 43,5% του συνολικού προσωπικού που απασχολείται σε Ε&Α στην Ελλάδα (από 103.525 άτομα, 45.001 είναι γυναίκες). Με βάση το ποσοστό αυτό, η Ελλάδα κατατάσσεται 7η μεταξύ των 27 χωρών της ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο. Το 2019 οι γυναίκες αποτελούσαν το 39% του ερευνητικού προσωπικού στην Ελλάδα (από τα 66.451 άτομα, 25.942 είναι γυναίκες), ποσοστό που κατατάσσει την Ελλάδα 10η μεταξύ των χωρών ΕΕ27 και το Ηνωμένο Βασίλειο.
Όσον αφορά στην χρηματοδότηση της έρευνας, αξίζει να εστιάσει κανείς στα μεγάλα χρηματοδοτικά εργαλεία και να αποτυπώσει την συμμετοχή των γυναικών σε αυτά. Το Πρόγραμμα «Ορίζοντας 2020» αποτελεί το μεγαλύτερο πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την έρευνα και την καινοτομία, με χρηματοδότηση 80 δισ. ευρώ για την περίοδο 2014 -2020. Μεταξύ των δράσεων του Ορίζοντα 2020, οι χρηματοδοτήσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας (European Research Council, ERC) και οι δράσεις Marie Skłodowska-Curie (MSCA) παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς χρηματοδοτούν έργα υψηλής επιστημονικής αριστείας που υλοποιούνται είτε από μεμονωμένους ερευνητές, είτε από ερευνητικές ομάδες με επικεφαλής έναν «βασικό ερευνητή». Συνολικά, στη διάρκεια αυτών των ετών χρηματοδοτήθηκαν από το ERC 145 ελληνικές προτάσεις/ υπότροφοι, εκ των οποίων 40 γυναίκες (στηρίζεται στην ανάλυση του φύλου του μεμονωμένου ή βασικού ερευνητή της πρότασης που χρηματοδοτήθηκε). Διαχρονικά, το ποσοστό συμμετοχής των γυναικών διαμορφώνεται στο 27,6%, με διακυμάνσεις ανά έτος. Αντίστοιχα, για τις δράσεις Marie Sklodowska Curie (MSCA), για τα έτη 2014-2020, το συνολικό ποσοστό της συμμετοχής των γυναικών για την περίοδο φθάνει το 37,9%.
Όπως αναφέρει στον πρόλογο της έκδοσης SHE Figures η επίτροπος Mariya Gabriel, «η στατιστική και τα δεδομένα μας βοηθούν να αναλάβουμε δράση για τη συστημική αλλαγή. Για τον λόγο αυτό περιμένω όσοι χρηματοδοτούν την έρευνα, ασκούν πολιτική, οι πρυτάνεις, οι ερευνητές, όσοι ασχολούνται με την καινοτομία, οι εκπαιδευτικοί και οι φοιτητές να χρησιμοποιήσουν την έκδοση αυτή με τον καλύτερο δυνατό τρόπο».
Γυάλινη οροφή (ορισμός σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την ισότητα των φύλων):
Τεχνητά και αόρατα εμπόδια που καταπολεμούν την πρόσβαση των γυναικών σε κορυφαίες θέσεις λήψης αποφάσεων και διευθυντικές θέσεις σε έναν οργανισμό, είτε δημόσιο είτε ιδιωτικό και σε οποιονδήποτε τομέα.
Πηγή: https://eige.europa.eu/thesaurus/terms/1228
Πηγές:
https://www.ekt.gr/el/news/27070
EKT (2021), Η συμμετοχή των γυναικών στην Έρευνα & Ανάπτυξη στην Ελλάδα. Έκδοση 2021. Αθήνα: Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου. https://metrics.ekt.gr/publications/541
European Commission, Directorate-General for Research and Innovation, She figures 2021: gender in research and innovation: statistics and indicators, Publications Office, 2021, https://data.europa.eu/doi/10.2777/06090
