Ποιες είναι οι αντιλήψεις και στάσεις του ελληνικού κοινού για τις ακτινοβολίες και τι γνωρίζει γι’ αυτές; Πρόκειται για μια προφανή ερώτηση, αφού ζούμε σε μια συνεχώς εξελισσόμενη πυρηνική πραγματικότητα, κυρίως μετά το ατύχημα στη Φουκουσίμα το 2011 και τον καταιγισμό ειδήσεων για τη συμφωνία που ρυθμίζει το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Κανείς, ωστόσο, δεν την είχε απευθύνει, μέχρι πρόσφατα, στην κοινή γνώμη σε εθνικό επίπεδο. Όπως μας εξήγησε ο Χρήστος Χουσιάδας, πρόεδρος της Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας, το καλοκαίρι του 2018 η ΕΕΑΕ διεξήγαγε μια έρευνα, την πρώτη στην Ελλάδα, για τις απόψεις του κοινού για τις ακτινοβολίες. Η έρευνα διενεργήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος "Αξιολόγηση των δραστηριοτήτων σε εθνικό επίπεδο για την προστασία από τις ιοντίζουσες και τις μη ιοντίζουσες ακτινοβολίες. Δράσεις ευαισθητοποίησης" (ΑΥΡΑ).1 Όπως εξηγεί ο Χρ. Χουσιάδας αναφερόμενος στην ΕΕΑΕ, στόχος του προγράμματος είναι «να βρούμε το αποτύπωμα της ρυθμιστικής πολιτικής και του ρυθμιστικού μας ρόλου, το αποτύπωμα στην οικονομία και την κοινωνία».
Να σημειώσουμε εδώ ότι η πρώτη προσπάθεια να δημιουργηθεί στην Ελλάδα Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας (ΕΕΑΕ) ξεκινά ήδη το 1948 από έναν μικρό αριθμό επιστημόνων οι οποίοι οραματίζονται από τη μία να εισάγουν τη χώρα στη διεθνή επιστημονική κοινότητα, αναβιώνοντας έτσι το ιδεώδες της Ελλάδας ως κοιτίδα του πολιτισμού και του πνεύματος, και από την άλλη να προωθήσουν τη χρήση της πυρηνικής ενέργειας για ειρηνικούς σκοπούς. Τον Οκτώβριο του 1952, ο τότε πρωθυπουργός Ν. Πλαστήρας αποφασίζει τη σύσταση ειδικής επιτροπής για τη μελέτη της ίδρυσης της ΕΕΑΕ. Μετά από πρόταση της επιτροπής, το ελληνικό Κοινοβούλιο συνέρχεται στις 28 Ιανουαρίου του 1954 για να συζητήσει σχετικό σχέδιο νόμου το οποίο και εγκρίνει. Ως στόχος της νεοϊδρυθείσας επιτροπής ορίζονταν η προώθηση και η υποστήριξη της επιστημονικής και τεχνολογικής έρευνας για τη χρήση της πυρηνικής ενέργειας στους διάφορους τομείς της επιστήμης, της βιομηχανίας, της γεωργίας και της εθνικής άμυνας, η σύνδεση με επιτροπές ενέργειας άλλων κρατών καθώς και η «διαφώτισις» του κοινού σε θέματα σχετικά με την πυρηνική ενέργεια. Ζωτικής σημασίας θεωρήθηκαν και τα ραδιοϊσότοπα, των οποίων την εισαγωγή και εποπτεία ανέλαβε η επιτροπή καθιστώντας τη διαχείρισή τους κυβερνητικό μονοπώλιο.2 Μετρώντας 65 χρόνια συνολικής ιστορίας, η ΕΕΑΕ αποτελεί από το 1987 την αρμόδια εθνική αρχή για το ζήτημα της ασφάλειας των ακτινοβολιών και συγκεντρώνει το σύνολο των πτυχών του αντικειμένου «έχοντας μια συνολική εικόνα της ακτινικής επιβάρυνσης που δέχεται ο μέσος κάτοικος της χώρας».3
Στο πλαίσιο του ρόλου της, η ΕΕΑΕ, μέσω του προγράμματος ΑΥΡΑ, απευθύνθηκε τηλεφωνικά σε 1.811 άτομα όλων των ηλικιών και από τα δύο φύλα ζητώντας τους να απαντήσουν σε δομημένο ερωτηματολόγιο, ενώ ταυτόχρονα διεξήχθησαν 39 μακροσκελείς συνεντεύξεις με εργαζόμενους σε χώρους έκθεσης σε ακτινοβολία, καθώς και με ανθρώπους που βρίσκονται σε υψηλές θέσεις λήψης αποφάσεων σε σχετικούς τομείς. Τα αποτελέσματα αποκαλύπτουν ότι ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού (85%) ανησυχεί για την πιθανή του έκθεση σε ακτινοβολίες. Οκτώ στους δέκα ερωτηθέντες δήλωσαν εξαιρετικά ή αρκετά ανήσυχοι για την πιθανότητα ενός πυρηνικού ατυχήματος στη γειτονιά της Ελλάδας με προφανείς συνέπειες για τη χώρα. Εξίσου υψηλό ποσοστό, 84% των ερωτηθέντων, αντιτίθεται στη δημιουργία μιας εγκατάστασης ραδιενεργών αποβλήτων στην περιοχή τους. Αυτό που ουσιαστικά συγκρατούμε είναι ότι το 74% τίθεται κατά της χρήσης της πυρηνικής ενέργειας για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.
Στόχος της έρευνας ήταν όχι μόνο η κατανόηση της στάσης της κοινής γνώμης απέναντι στην πυρηνική ενέργεια γενικά αλλά και ο προσδιορισμός αντιλήψεων και στάσεων περί της επικινδυνότητας συγκεκριμένων ακτινοβολιών. Καταγράφηκαν οι αντιλήψεις για τη χρήση της ιοντίζουσας ακτινοβολίας στην Ιατρική καθώς και για την ακτινοβολία που δεχόμαστε στο φυσικό περιβάλλον κυρίως από το ραδόνιο, ένα φυσικό ραδιενεργό αέριο το οποίο βρίσκεται ψηλά στην κλίμακα επικινδυνότητας. Οι αντιλήψεις για την ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία, τη χρήση της πυρηνικής ενέργειας, τη διαχείριση ραδιενεργών αποβλήτων και τη διαχείριση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης ήταν επίσης ζητήματα που ερευνήθηκαν. Για παράδειγμα, 9 στους 10 ερωτηθέντες δηλώνουν ότι έχουν υποβληθεί σε ιατρικές εξετάσεις με χρήση κάποιας μορφής ακτινοβολίας. Ωστόσο, μόνο οι μισοί από αυτούς ανησυχούν «πολύ» ή «αρκετά» για το γεγονός αυτό, κάτι που αποδεικνύει τη μεγάλη εμπιστοσύνη των ανθρώπων στην ιατρική επιστήμη αλλά και την έλλειψη πληροφόρησης για τις συνέπειες αυτής της έκθεσης.
Εκεί που, ίσως, είναι πιο σημαντικό να σταθούμε είναι στην εμφατική παρατήρηση του Χρ. Χουσιάδα: «Στην αντίληψή μας ο ασφαλής πολίτης είναι ο ενημερωμένος πολίτης». Με δεδομένο το γεγονός ότι το 96% δηλώνει ότι δεν γνωρίζει ποια είναι η αρμόδια ρυθμιστική αρχή για την ασφάλεια των ακτινοβολιών στη χώρα και διαφαίνεται ένα σημαντικό έλλειμμα εμπιστοσύνης στις δημόσιες αρχές, η ΕΕΑΕ αλλάζει αποφασιστικά τα δεδομένα. Έχοντας ως προτεραιότητα την ασφάλεια, η ΕΕΑΕ θέτει τους κανόνες ασφαλείας μέσω της έκδοσης κανονισμών, της σύνταξης και προώθησης σχετικής νομοθεσίας αλλά και μέσα από την πληροφόρηση των πολιτών. Όπως χαρακτηριστικά σημειώνει στο πληροφοριακό της υλικό η ΕΕΑΕ, «πρώτα ενημερωνόμαστε και μετά αποφασίζουμε πως θα αντιδράσουμε».
1 «Αντιλήψεις, γνώσεις και στάσεις για τις ακτινοβολίες: Αποτελέσματα έρευνας κοινής γνώμης», 4 Φεβρουαρίου 2019, ΕΕΑΕ.
2 ΦΕΚ 32/1954, νομ. 2750 Περί ιδρύσεως Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής Ενεργείας. Δες επίσης Ρεντετζή Μαρία, «Στήνοντας τη Μεταπολεμική Φυσική στην Ελλάδα: Η Ελληνική Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας και το Ερευνητικό Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών Δημόκριτος», «Νεύσις», 2009, 18:88-110.
3 Συνέντευξη του Χρ. Χουσιάδα στη Μ. Ρεντετζή, 19 Ιουλίου 2019. Στη συνέντευξη συμμετείχε και η Βασιλική Ταφίλη, υπεύθυνη του Γραφείου Δημοσίων Σχέσεων της ΕΕΑΕ, η οποία μας παρείχε εξαιρετικά ενδιαφέρον πληροφοριακό υλικό. Τους ευχαριστώ θερμά και τους δύο. Αρχείο Μ. Ρεντετζή.