Την 8η Δεκεμβρίου 1941, ο πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών ανέβηκε στο βήμα του ομιλητή, για να κηρύξει τον πόλεμο ενάντια στην Ιαπωνία και τους συμμάχους της, απευθυνόμενος μέσω ραδιοφωνικής μετάδοσης σε ένα ακροατήριο 80 εκατομμυρίων Αμερικανών. Ήταν η επόμενη της επίθεσης των ιαπωνικών δυνάμεων στο Περλ Χάρμπορ, μιας επίθεσης που έπιασε εξ απήνης το αμερικάνικο πολεμικό ναυτικό, προκαλώντας μεγάλες απώλειες, με περίπου 2.500 νεκρούς και καταστροφές σε αρκετά πολεμικά πλοία και αεροπλάνα. Ο πρόεδρος Ρούσβελτ μίλησε στο κατάμεστο Καπιτώλιο για μια μέρα ντροπής, και ολοκλήρωσε τη σύντομη ομιλία του βάζοντας την Αμερική στον πόλεμο μέσα σε χειροκροτήματα. Μικρή παραφωνία στην ηγετική εμφάνιση του ανθρώπου που αποφάσιζε τη στάση αυτής της τεράστιας πολεμικής μηχανής ήταν οι προσεκτικές κινήσεις του Ρούσβελτ, όταν ανέβηκε στο βήμα υποβοηθούμενος από το γιο του, Τζέημς, συνεπικουρούμενος παράλληλα από ένα μπαστούνι στήριξης, όπως επίσης και ο τρόπος που κρατιόταν με το δεξί του χέρι από το βάθρο. Ο Φράνκλιν Ρούσβελτ έπασχε από το σύνδρομο Guillain - Barre (εκείνη την εποχή οι γιατροί του θεωρούσαν ότι επρόκειτο για πολιομυελίτιδα) και είχε χάσει μεγάλο ποσοστό κινητικότητας στα κάτω άκρα. Παρά το γεγονός ότι τα κινητικά του προβλήματα είχαν προκύψει πριν από τη θητεία του σαν κυβερνήτης της Νέας Υόρκης, ελάχιστοι γνώριζαν τη φύση και τις συνέπειες της πάθησής του. Είναι χαρακτηριστικό ότι διασώζονται μόλις πέντε φωτογραφίες του ανθρώπου που διετέλεσε για δώδεκα χρόνια πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, στις οποίες κάθεται στο αναπηρικό του αμαξίδιο. Η πρακτική του Λευκού Οίκου να αποσιωπήσει την κατά τα άλλα εμφανή αναπηρία του ενοίκου του εφεύρισκε διάφορες πρόσκαιρες λύσεις, από ράμπες σε σημεία που ήταν δύσκολο να γίνουν αντιληπτές, μέχρι περιπτώσεις που η συνοδεία του τον μετέφερε στα χέρια για να κατορθώσει να εμφανιστεί σε κάποια ομιλία μακριά από την προεδρική έδρα. Χρησιμοποιούσε δε αρκετά υποστηρίγματα κάτω από τα ρούχα, ενώ υπήρχαν άνθρωποι δίπλα του που τον βοηθούσαν διακριτικά στις περιπτώσεις που κρινόταν απαραίτητο να εμφανιστεί όρθιος σε κάποια εκδήλωση ή τελετή. Η μυστικοπάθεια γύρω από την αναπηρία του ηγέτη των Ηνωμένων Πολιτειών ίσως να μπορεί να εξηγηθεί σήμερα λαμβάνοντας υπόψη την αντίληψη που υπήρχε για την αναπηρία εκείνη την εποχή, σε συνδυασμό με τις πολιτικές συνθήκες. Πόσο έχουν αλλάξει, όμως, αυτές οι αντιλήψεις; Πως αξιολογεί ο κόσμος τους ηγέτες του, εάν αυτοί είναι άτομα με αναπηρίες;
Ο Σόιμπλε και η παγιωμένη αντίληψη
Ίσως το πιο απτό παράδειγμα αποδοχής της αναπηρίας σε θέσεις εξουσίας στην εποχή μας να είναι ο πάλαι ποτέ ισχυρός άνδρας του χριστιανοδημοκρατικού κόμματος, Βόλφγκανγκ Σόιμπλε. Ο άνθρωπος που, ασχέτως αν συμφωνεί ή διαφωνεί κανείς με τις ιδέες και την πολιτική που εφάρμοσε όλα αυτά τα χρόνια, δεν αντιμετωπίστηκε ποτέ από εχθρούς και φίλους, από ψηφοφόρους και αντιπάλους, ως λιγότερο ικανός στη λήψη αποφάσεων εξ αιτίας της αναπηρίας του. Παρόλα αυτά, ενώ ο ίδιος δρούσε και αντιμετωπιζόταν σαν καγκελάριος της Γερμανίας, δεν επιλέχθηκε ποτέ να υπηρετήσει τη χώρα του από τον συγκεκριμένο θώκο. Ενώ η δύναμη και η πολιτική επιρροή του εντός και εκτός Γερμανίας ήταν αδιαμφισβήτητη, μόνο ψίθυροι ακούγονταν περί ανάληψης τέτοιων καθηκόντων. Ακόμα και η ίδια η Μέρκελ αντιμετωπίστηκε από το γερμανικό και το παγκόσμιο στερέωμα ως αναλώσιμη, όταν εμφανίστηκε σε κάποιες συναντήσεις να διακατέχεται από «τρόμο» και να δυσκολεύεται να κρατηθεί ακίνητη σε συναντήσεις της με άλλους ηγέτες. Είναι άραγε αρκετή η αστάθεια της καγκελαρίου ώστε να ανοίγει συζητήσεις διαδοχής; Δυστυχώς, αυτή η αντίληψη περί ικανότητας εκπροσώπησης και ηγεσίας συναντάται σε όλους τους χώρους, όσο προοδευτικοί κι αν δηλώνουν. Στην προεκλογική μάχη που μαίνεται διαρκώς στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι Δημοκρατικοί θεώρησαν ωφέλιμο για την εκστρατεία τους να σχολιάσουν την ικανότητα του προέδρου Τραμπ να σηκώσει με το χέρι του ένα ποτήρι με νερό και να κατέβει μια ράμπα με συνοδεία, ενώ και ο ίδιος έσπευσε να καθησυχάσει τους ψηφοφόρους του, πίνοντας επιδεικτικά ένα ποτήρι νερό μπροστά τους και δικαιολογούμενος ότι γλιστρούσαν τα παπούτσια του. Είναι τόσο αποτελεσματική η αποδόμηση των φυσικών ικανοτήτων ενός ανθρώπου με τόσο κραυγαλέα διχαστικές και ρατσιστικές απόψεις και πολιτικές; Χρειάζεται να πούμε για κάποιον που, μεταξύ άλλων, χωρίζει δια νόμου τα ανήλικα παιδιά των μεταναστών από τις μητέρες τους ότι δεν περπατάει καλά;
Μνημεία ικανότητας
Ο αρτιμελισμός, η εξιδανικευμένη κανονικότητα (ableism), θέλει τα άτομα με αναπηρίες σαφώς διαχωρισμένα από τους «υγιείς», προσδίδοντάς τους παράλληλα χαρακτηριστικά βασισμένα σε στερεοτυπικά πρότυπα. Το μνημείο του Ρούσβελτ στην Ουάσινγκτον κατασκευάστηκε το 1997 και αποτελείται από τέσσερις χώρους, με τον κάθε έναν να αντιπροσωπεύει μία θητεία στην προεδρία των Ηνωμένων Πολιτειών από το 1933 μέχρι και τον θάνατό του το 1945. Στους τοίχους του μνημείου υπάρχουν αποτυπωμένες διάσημες ρήσεις του προέδρου όπως «Το μόνο πράγμα που πρέπει να φοβόμαστε είναι ο ίδιος ο φόβος». Υπάρχουν, επίσης, δύο αγάλματα του Ρούσβελτ με χρονική διαφορά τοποθέτησης μεταξύ τους. Το πρώτο δείχνει τον πρόεδρο καθιστό να καλύπτει το σώμα του με μία κάπα. Μετά τα αποκαλυπτήρια του πρώτου αγάλματος, ο Εθνικός Οργανισμός για την Αναπηρία συγκέντρωσε χρήματα για τη δημιουργία του δεύτερου. Στο δεύτερο άγαλμα, που ανεγέρθη το 2001, 56 χρόνια μετά τον θάνατο του μακροβιότερου προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών, το αμαξίδιο είναι πλέον ορατό.
* Κοινωνιολόγος
