Εδώ και κάποιους μήνες -από πέρυσι- στο Βατικανό επικρατεί αναβρασμός. Το κλίμα είναι βαρύ. Μια πολύκροτη δίκη για οικονομικά σκάνδαλα με κατηγορούμενους κληρικούς και λαϊκούς -«δίκη του αιώνα» τη χαρακτήρισαν τα ΜΜΕ-, ανοιχτές κοσμικές «παρεμβάσεις» στη συνέχεια, ανώνυμες καταγγελίες και αδελφικά «καρφώματα» έχουν δημιουργήσει ατμόσφαιρα καχυποψίας και αμφιβολιών στο παπικό κρατίδιο. Τα ερωτήματα σχετικά με το τι πραγματικά συμβαίνει στα άδυτα της εξουσίας του πληθαίνουν.
Η ιστορία αρχίζει πριν από σχεδόν τρία χρόνια, τον Ιούλιο του 2021. Στο ποινικό δικαστήριο του Βατικανού αρχίζει τότε μια μεγάλη δίκη με δέκα κατηγορούμενους, μεταξύ των οποίων για πρώτη φορά κι έναν πανίσχυρο καρδινάλιο, τον Άντζελο Μπέκιου, άλλοτε Νο3 στην πυραμίδα εξουσίας. Τους κατηγορούμενους υπερασπίζεται ένας στρατός από συνολικά 27 δικηγόρους. Από την αρχή η δίκη έδειχνε να ισορροπεί σε λεπτή κλωστή από πλευράς διαδικαστικής εγκυρότητας και ο κύριος λόγος γι’ αυτό, όπως προκύπτει εκ των υστέρων από μια σειρά αναγωγές, δεν ήταν άλλος από το ότι ο Πάπας έχει την απόλυτη εξουσία στο Βατικανό. Οι εισαγγελείς υποστήριξαν ότι η δίκη δεν μπορεί να γίνει με βάση την ιταλική νομοθεσία διότι δεν είναι ίδια με τη νομοθεσία του Βατικανού, αλλά και ότι η νομοθεσία του Βατικανού πρέπει να «μεταφραστεί» με βάση το Κανονικό Δίκαιο της Καθολικής Εκκλησίας. Η υπεράσπιση αμφισβήτησε εξαρχής την εγκυρότητα των αποφάσεων του Πάπα Φραγκίσκου που άνοιξαν τον δρόμο στη δίκη, κυρίως σ’ ό,τι είχε να κάνει με την άρση της ασυλίας, από τον ίδιο, του καρδινάλιου Μπέκιου. Οι εισαγγελείς απέρριψαν ασυζητητί αυτές τις αιτιάσεις. Εν κατακλείδι, το Βατικανό είναι μια ιδιότυπη απόλυτη μοναρχία, ο Πάπας έχει τη νομοθετική, την εκτελεστική και τη δικαστική εξουσία στα χέρια του και ως εκ τούτου είναι ο κύριος νομοθέτης της.
Δύο μήνες πριν αρχίσει η δίκη ο Πάπας Φραγκίσκος άλλαξε τη νομοθεσία για τα αδικήματα «εντός» του Βατικανού, αποφασίζοντας πως οι ανώτατοι ιεράρχες που εργάζονται στην Αγία Έδρα και παραβιάζουν τον νόμο θα δικάζονται στο εξής από ποινικό, μη εκκλησιαστικό δικαστήριο. Δηλαδή, δεν θα τυγχάνουν ειδικής μεταχείρισης δικαζόμενοι από ένα δικαστήριο αποτελούμενο από άλλους υψηλόβαθμους κληρικούς.
Ενοχλητικές αλλαγές
Η αλλαγή του νόμου ήρθε μετά από οκτώ χρόνια αφότου ο Πάπας Φραγκίσκος είχε εξαγγείλει μεταρρυθμίσεις στο κράτος του Βατικανού. Μόλις τρεις ημέρες μετά την εκλογή του, το 2013, είχε ξεδιπλώσει τ’ όραμά του για το πώς θα έπρεπε να είναι η Καθολική Εκκλησία. «Ω, πόσο θα μου άρεσε μια φτωχή εκκλησία... για τους φτωχούς» είχε πει χαρακτηριστικά. Σε έναν πρόλογό του στο διάταγμα για τις αλλαγές στο δικαστικό σύστημα ο Πάπας Φραγκίσκος υπογράμμιζε ότι το Εκκλησιαστικό Δίκαιο δεν θα πρέπει να περιλαμβάνει προνόμια «που πηγαίνουν πίσω στον χρόνο και δεν συνάδουν με τις ατομικές ευθύνες» όσων υπηρετούν στην έδρα της Καθολικής Εκκλησίας. Στο εξής οι εισαγγελείς και οι δικαστές θα χρειάζονταν μόνο τη συγκατάθεσή του για έρευνες σε βάρος ανώτερων κληρικών. «Σήμερα υπάρχει ανάγκη να προχωρήσουμε σε ορισμένες περαιτέρω αλλαγές στο δικαστικό σύστημα του κράτους της Πόλης του Βατικανού προκειμένου να διασφαλιστεί ότι όλοι θα τυγχάνουν μιας δίκης αρθρωμένης σε πολλές βαθμίδες και σύμφωνα με τη δυναμική που ακολουθείται από τις πιο προηγμένες νομικές εμπειρίες στο διεθνές επίπεδο» έγραψε ο Πάπας Φραγκίσκος. Απαγόρευσε, επίσης, στους υπαλλήλους του Βατικανού να δέχονται δώρα που η αξία τους υπερβαίνει τα 40 ευρώ, ενώ βάσει του νέου νόμου καρδινάλιοι και διάφοροι μάνατζερ και διαχειριστές της εκκλησιαστικής περιουσίας θα πρέπει να αποκαλύπτουν τις επενδύσεις τους για να βεβαιώνεται ότι συνάδουν με το δόγμα της Εκκλησίας.
Ο Πάπας Φραγκίσκος είχε ξεκαθαρίσει από την αρχή τις προθέσεις του σχετικά με τη διαχείριση των οικονομικών του Βατικανού, ενός λεπτού ζητήματος που περιβαλλόταν διαχρονικά από πέπλο αδιαφάνειας και υποψίες διαφθοράς. Για να βάλει τάξη στα πράγματα και να υλοποιήσει το «πρόγραμμά» του, συνέστησε το 2015 ένα νέο τμήμα στον διοικητικό μηχανισμό, τη Γραμματεία Οικονομικών, και τοποθέτησε ως υπεύθυνό της έναν «ξένο» -όπως τον χαρακτήρισαν εκκλησιαστικοί κύκλοι- στον αδιαφανή και μυστικοπαθή κόσμο της γραφειοκρατίας του παπικού κράτους, τον Αυστραλό καρδινάλιο Τζορτζ Πελ. Ήταν μια επιλογή που ενόχλησε πολλούς. Πόσο μάλλον όταν ο Πελ έπιασε αμέσως δουλειά, διαμηνύοντας προς κάθε κατεύθυνση: «Εργαζόμαστε ώστε να τηρούνται τα διεθνή οικονομικά πρότυπα σε όλα τα τμήματα της Αγίας Έδρας. Στοχεύουμε σε μια ουσιαστική διαφάνεια. Η φιλοδοξία μας είναι να γίνουμε μοντέλο οικονομικής διαχείρισης και όχι αιτία περιστασιακών σκανδάλων». Σε λιγότερο από έναν χρόνο είχαν τεθεί σε ισχύ σαρωτικές αλλαγές. Η Τράπεζα του Βατικανού έκλεισε χιλιάδες ύποπτους λογαριασμούς και υπέγραψε συμφωνίες συνεργασίας με τη Γερμανία, την Ιταλία και τις ΗΠΑ για πλήρη διαφάνεια και ανταλλαγή πληροφοριών για την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής και του ξεπλύματος χρήματος.
Αντιδράσεις
Κατά την επίβλεψη πολλών εξ αυτών των ριζικών αλλαγών ο τραχύς και άτεγκτος τρόπος του Πελ εκνεύρισε την παλιά φρουρά που θεώρησε πως ο «ξένος» είχε συγκεντρώσει υπερβολική δύναμη στα χέρια του. «Όταν πρόκειται για χρήματα και περιουσίες, το Βατικανό γίνεται πάντα μια τρύπα φιδιών» λέει ευθέως και ωμά στο αμερικανικό ενημερωτικό δίκτυο NPR ο βετεράνος αναλυτής των πεπραγμένων του παπικού κράτους Μάρκο Πολίτι. Ένας άλλος σχετικός αναλυτής, ο Αμερικανός Τζέραρντ Ο’Κόνελ, σημειώνει πως ο Πάπας Φραγκίσκος γνώριζε ότι η τοποθέτηση του Αυστραλού Τζορτζ Πελ σ’ αυτό το πόστο θα προκαλούσε αντιδράσεις, καθώς «θίχτηκαν συμφέροντα κι ένα ολόκληρο δίκτυο χρήματος που είχε στηθεί εδώ και δεκαετίες». Κατόπιν οδηγιών του Πάπα, ο Πελ επέμεινε ότι όλα τα κεφάλαια που εισπράττουν από εξωτερικές πηγές τα διάφορα τμήματα του Βατικανού πρέπει υποχρεωτικά να καταχωρίζονται στον ισολογισμό του. Κατά τον Ο’Κόνελ, αυτό σημαίνει ότι κλείνουν οι οδοί διαφυγής του χρήματος και δυσκολεύουν τα οικονομικά κόλπα υπό το σχήμα της δραστηριότητας «κελύφους». «Δεν μπορούν πια να κρατούν χρήματα στα σεντούκια τους για να τα χρησιμοποιούν για άλλους σκοπούς… Οι άνθρωποι έδιναν χρήματα, αλλά και προσπαθούσαν να επηρεάσουν ζητήματα εκκλησιαστικής πολιτικής, ακόμη και τις υποψηφιότητες καρδινάλιων» λέει ο Ο’Κόνελ.
Ωστόσο, δεν ήταν μόνο η άρση της ασυλίας του καρδινάλιου Μπέκιου που φάνηκε προβληματική εξαρχής. Ο Πάπας φέρεται ότι πήρε και άλλες αμφιλεγόμενες, και υποθετικά προσβαλλόμενες νομικά, αποφάσεις ώστε να διασφαλίσει πως θα γίνει ενδελεχής έρευνα πριν αρχίσει η δίκη, κι αυτή κράτησε δύο ολόκληρα χρόνια. Έτσι επέτρεψε στους εισαγγελείς να εξουσιοδοτήσουν υποκλοπές τηλεφωνικών συνδιαλέξεων των υπόπτων. Την ίδια ώρα, οι επαΐοντες των μυστηρίων του παπικού κράτους και των θεσμών εξουσίας στους κόλπους της Καθολικής Εκκλησίας ανέδειξαν ένα λεπτό ζήτημα σε σχέση με τις παπικές αποφάσεις: πώς θα μπορούσαν ποτέ δικαστές και εισαγγελείς σ’ αυτή την ιδιότυπη μοναρχία του Βατικανού να πουν «όχι, αυτός ο άνθρωπος δεν είναι ένοχος» από τη στιγμή που λίγο-πολύ ο Πάπας τον είχε ήδη καταδικάσει. Αυτό ήταν ένα μεγάλο ζήτημα από την αρχή της δίκης, που είχε συνέχεια και μετά την ετυμηγορία…
Το κατηγορητήριο
Τον Δεκέμβριο του 2023, ύστερα από ακροαματική διαδικασία δυόμισι ετών που στιγματίστηκε κατά καιρούς από τις έντονες αντιδράσεις της υπεράσπισης, το ποινικό δικαστήριο του Βατικανού καταδίκασε τον καρδινάλιο Μπέκιου σε φυλάκιση πεντέμισι ετών με την κατηγορία της υπεξαίρεσης και άλλους οκτώ λαϊκούς σε μεγαλύτερες ή μικρότερες ποινές, ενώ απάλλαξε έναν εξ αυτών. Το κατηγορητήριο ήταν ιδιαίτερα βαρύ, περιλαμβάνοντας σχεδόν πενήντα αδικήματα, γεγονός που επίσης αποτέλεσε αντικείμενο κριτικής κυρίως ως προς την τεκμηρίωσή τους.
Η δίκη επικεντρώθηκε στην επένδυση 350 εκατ. ευρώ του Βατικανού για τη μετατροπή της πρώην αποθήκης του ιστορικού πολυκαταστήματος του Λονδίνου Harrods σε συγκρότημα πολυτελών διαμερισμάτων. Οι εισαγγελείς ισχυρίστηκαν ότι υψηλόβαθμοι κληρικοί, μεσάζοντες και μεσίτες «έφαγαν» από την Αγία Έδρα δεκάδες εκατομμύρια ευρώ για αμοιβές και προμήθειες και στη συνέχεια της απέσπασαν άλλα 15 εκατομμύρια μόνο και μόνο για να της παραχωρήσουν τον έλεγχο του κτηρίου. Σημειωτέον ότι ο Μπέκιου καταδικάστηκε βασικά για υπεξαίρεση σε σχέση με την αρχική επένδυση των 200 εκατομμυρίων σε ένα fund, μέσω του οποίου χρηματοδοτήθηκε το έργο στο Λονδίνο, και απαλλάχθηκε από πολλές άλλες κατηγορίες. Καταδικάστηκε, επίσης, για υπεξαίρεση για μια «δωρεά» 125.000 ευρώ από τα ταμεία του Βατικανού σε φιλανθρωπικό ίδρυμα που διευθύνει ο αδελφός του στη Σαρδηνία, καθώς και για το ότι χρησιμοποίησε χρήματα της Αγίας Έδρας για να πληρώσει μια οικονομική αναλύτρια, που με τη σειρά της καταδικάστηκε διότι χρησιμοποίησε τα χρήματα αυτά προς ίδιον όφελος. Ωστόσο, το δικαστήριο αθώωσε πολλούς από τους κατηγορούμενους για άλλες σοβαρότερες κατηγορίες, συμπεριλαμβανομένων της απάτης, της διαφθοράς και της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες, εντείνοντας την αίσθηση ότι τα εγκλήματα αυτά απλώς δεν στοιχειοθετούνταν. Μάλιστα, ένας κατηγορούμενος, ο πρώην γραμματέας του Μπέκιου, ο αρχιερέας Μάουρο Καρλίνο, αθωώθηκε.
Μεγάλο μέρος του κατηγορητηρίου βασίστηκε στη μεταβίβαση του ακινήτου από έναν μεσίτη του Λονδίνου ονόματι Μιντσιόνε σε έναν άλλο στα τέλη του 2018. Οι εισαγγελείς ισχυρίστηκαν ότι ο δεύτερος μεσίτης, ο Τζιανλουίτζι Τόρτζι, εξαπάτησε το Βατικανό για να εξασφαλίσει τον πλήρη έλεγχο του κτηρίου, από τη διεκδίκηση του οποίου παραιτήθηκε μόνο όταν η Αγία Έδρα του πλήρωσε 15 εκατ. ευρώ. Για τους εισαγγελείς αυτό ισοδυναμούσε με εκβιασμό. Για την υπεράσπιση και έναν Βρετανό δικαστή που απέρριψε το αίτημα του Βατικανού για κατάσχεση των περιουσιακών στοιχείων του Τόρτζι ήταν απλώς «μια έξοδος από μια νομικά δεσμευτική σύμβαση κατόπιν διαπραγματεύσεων». Τελικά, το δικαστήριο καταδίκασε τον Τόρτζι σε φυλάκιση έξι χρόνων για πολλές κατηγορίες, συμπεριλαμβανομένου του εκβιασμού, αλλά απάλλαξε τον Μιντσιόνε, μεταξύ άλλων, και από την κατηγορία της υπερτίμησης του κτηρίου όταν το αγόρασε το Βατικανό.
Βολές κατά του Πάπα
Η δίκη θεωρήθηκε αρχικά ως ένδειξη της βούλησης του Πάπα Φραγκίσκου να πατάξει τη διαφθορά και τη ρεμούλα. Αλλά τελικά φάνηκε ότι γύρισε μπούμερανγκ για την Αγία Έδρα, όπως σχολιάζει το Associated Press, με πολλές αποκαλύψεις που ήρθαν στο φως στη διάρκεια της επίμαχης δίκης για βεντέτες, κατασκοπεία, ακόμη και πληρωμές λύτρων σε ισλαμιστές μαχητές. Όλη αυτή η κατάσταση κλόνισε την εικόνα του παπικού κράτους.
Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, αρκετοί εξέχοντες νομικοί δημοσίευσαν στη συνέχεια αναλυτικές ακαδημαϊκές κριτικές και νομικές γνωμοδοτήσεις επί της ακροαματικής διαδικασίας, υποστηρίζοντας ότι σημειώθηκαν παραβιάσεις βασικών δικαιωμάτων της υπεράσπισης και των κανόνων του Κράτους Δικαίου, προειδοποιώντας ότι αυτή η δίκη θα μπορούσε μελλοντικά να έχει «συνέπειες» για την Αγία Έδρα. Οι κριτικές εστίαζαν στον ρόλο του Πάπα Φραγκίσκου στη δίκη, καθώς φέρεται ότι άλλαξε κρυφά τέσσερις φορές τον νόμο κατά τη διερεύνηση της υπόθεσης προς όφελος των εισαγγελέων. Έθεταν, επίσης, υπό αμφισβήτηση την ανεξαρτησία και την αμεροληψία του δικαστηρίου, καθώς οι δικαστές του ορκίζονται υπακοή στον Πάπα, δηλαδή σε αυτόν που τους προσλαμβάνει και μπορεί να τους απολύσει αν το θελήσει. Γινόταν, επίσης, αναφορά στη διεθνή εικόνα του ιδιότυπου μικρο-κράτους της Αγίας Έδρας, ουσιαστικά μιας απόλυτης μοναρχίας, όπου ο Πάπας ασκεί την ανώτατη νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική εξουσία.
Οι δικηγόροι υπεράσπισης είχαν αμφισβητήσει εξαρχής τη νομιμότητα του δικαστηρίου, υποστηρίζοντας ότι οι πελάτες τους δεν μπορούσαν να έχουν μια δίκαιη δίκη σε μια απόλυτη μοναρχία, όπου ο Πάπας έχει ήδη παρέμβει στην υπόθεση και οι εισαγγελείς έχουν αποτύχει να παρουσιάσουν βασικά ενοχοποιητικά στοιχεία. Κατά τους ειδήμονες, είναι πιθανό οι νομικές αυτές γνωματεύσεις να περιληφθούν στις εφέσεις των καταδικασθέντων εντός του δικαστικού συστήματος του Βατικανού, αλλά και στις πιθανές προσφυγές τους σε άλλα ανώτερα δικαστήρια. Θα μπορούσαν, επίσης, να ληφθούν υπόψη κατά την τρέχουσα αναθεώρηση της συμμόρφωσης της Αγίας Έδρας με τους ευρωπαϊκούς κανόνες του Κράτους Δικαίου στο Συμβούλιο της Ευρώπης.
Η τροπή της υπόθεσης -και ενδεχομένως και άλλα πεπραγμένα πίσω από τις ερμητικά κλειστές πόρτες- έχει ήδη αντίκτυπο στην αποδοχή του Πάπα Φραγκίσκου. Στα τέλη του περασμένου μήνα ένας άγνωστος καρδινάλιος με το ψευδώνυμο «Δήμος ΙΙ» δημοσίευσε μια ανώνυμη επιστολή υπό τον τίτλο «Το Βατικανό αύριο», χαρακτηρίζοντας τον Πάπα Φραγκίσκο «αυταρχικό», «εκδικητικό», «μισαλλόδοξο», «διφορούμενο» και παρουσιάζοντας μια «στρατηγική» που θα διασφαλίσει ότι η επιρροή του στο Βατικανό θα τελειώσει μαζί με την παπική θητεία του! Οι φήμες λένε ότι δεν είναι ένας ο συντάκτης της επιστολής, αλλά πολλοί. Αυτοαποκαλούνται «Δήμος ΙΙ» για να μην συγχέονται με τον συντάκτη μιας άλλης παρόμοιας επιστολής, ο οποίος υπέγραφε ως «Δήμος» και αργότερα αποκαλύφθηκε ότι ήταν ο καρδινάλιος Πελ, δηλαδή αυτός στον οποίο ο Πάπας Φραγκίσκος είχε εμπιστευτεί την επιχείρηση «καθαρά χέρια»! Ο Πελ δεν θα μπορούσε να είναι ο «Δήμος ΙΙ», καθώς πέθανε πέρυσι, ενώ η επιστολή του είχε τίτλο «Το Βατικανό σήμερα» και η νέα τιτλοφορείται «Το Βατικανό αύριο»… Εκκλησιαστικοί αναλυτές επισημαίνουν ότι τέτοιου είδους δημόσιες επιθέσεις από καρδινάλιους που έχουν ορκιστεί πίστη στον Πάπα δεν έχουν υπάρξει ποτέ στη σύγχρονη εποχή και δεν υπήρξαν φυσικά ούτε κατά του Πάπα Ιωάννη Παύλου ούτε κατά του διαδόχου του Βενέδικτου.
