Η καταγραφή της ανθρώπινης ιστορίας -μέρος της οποίας καταγραφής αποτελεί και η δημοσιογραφία- διέπεται από διάφορα παράδοξα, σε σημείο που στο τέλος δυσκολεύεσαι να τα κατανοήσεις, πολλώ δε μάλλον να τα εξηγήσεις. Ένα από αυτά είναι το γεγονός ότι συνεχίζουμε, με εξαιρετική συνέπεια, να σκοτώνουμε ο ένας τον άλλον στους πολέμους, αλλά προσπαθούμε να το κάνουμε με «ανθρωπιστικό» τρόπο.
Οταν μετά τη λήξη του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου η παγκόσμια κοινότητα συμφώνησε ότι είναι γενικώς παράνομο να κάνεις πόλεμο εκτός αν αμύνεσαι -περίπτωση κατά την οποία και πάλι η χρήση βίας θα πρέπει να είναι περιορισμένη στους αμυντικούς σου σκοπούς-, προφανώς κανείς από εκείνους που υπέγραψαν τις σχετικές συνθήκες δεν πίστευε ότι όντως οι πόλεμοι θα σταματούσαν, γι’ αυτό και έσπευσαν να ορίσουν μια σειρά από κανόνες για το πώς να… σκοτωνόμαστε καλύτερα. Μέρος των κανόνων αυτών αφορά τα νοσοκομεία. Η περίθαλψη των τραυματιών είναι απαραίτητο κομμάτι ενός πολέμου, θεωρητικά τα νοσοκομεία προστατεύονται από τις εχθροπραξίες, ενώ όσοι απαρτίζουν το νοσηλευτικό προσωπικό -ακόμη και οι ένστολοι- θεωρούνται από το Διεθνές Δίκαιο άμαχοι και δεν επιτρέπεται κάποιος να τους επιτεθεί ή να τους πιάσει αιχμαλώτους. Στη Γάζα όμως, από την αρχή του πολέμου, δεν φαίνεται να ισχύει τίποτε από όλα αυτά.
Το Διεθνές Δίκαιο στα σκουπίδια
Το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο ορίζει ρητώς ότι τα νοσοκομεία δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να γίνονται στρατιωτικοί στόχοι. Αυτό φαίνεται σχετικά ξεκάθαρο, αλλά δεν είναι και τόσο: πότε ένα κτήριο θεωρείται νοσοκομείο και πότε όχι; Οι Συνθήκες της Γενεύης, του 1949, ορίζουν με το άρθρο 18 ότι κανένα κτήριο χαρακτηρισμένο ως νοσοκομείο δεν μπορεί να γίνει στόχος επίθεσης. Το Ανθρωπιστικό Δίκαιο όμως είναι -άλλο ένα παράδοξο- και ρεαλιστικό και έχει προβλέψει την πιθανότητα τα προστατευόμενα κτήρια να χρησιμοποιούνται ως βάσεις για επιθέσεις. Γι’ αυτό, μόλις έστω και ένας πύραυλος εκτοξευθεί από το πάρκινγκ του, ένα νοσοκομείο παύει να είναι νοσοκομείο και γίνεται στόχος. Με το άρθρο 19 των ίδιων συνθηκών, αν αποφασιστεί να χτυπηθεί ένα νοσοκομείο, πρέπει να υπάρξει έγκαιρη προειδοποίηση. Αν δεν υπάρξει ανταπόκριση, η επίθεση πρέπει να γίνει με προσοχή και αναλογική χρήση βίας - ό,τι κι αν σημαίνει αυτό. Όλα αυτά ακούγονται γενικότητες. Και όντως είναι.
Η Παλαιστίνη και το Ισραήλ έχουν υπογράψει και τις τέσσερις Συνθήκες της Γενεύης. Το αν και κατά πόσο τις τηρούν είναι μια άλλη υπόθεση. Τα Νοσοκομεία Αλ Κουντς και Αλ Σίφα, τα μεγαλύτερα στη Βόρεια Γάζα, υποστηρίχθηκε από τους Ισραηλινούς ότι είναι προκάλυψη για σημαντικές στρατιωτικές θέσεις της Χαμάς που βρίσκονται από κάτω τους. Οι θέσεις αυτές είναι νόμιμος στόχος, αλλά είναι αδύνατον να χτυπηθούν παρακάμπτοντας τα νοσοκομεία και όσους βρίσκονται μέσα σε αυτά. Ακόμη κι αν όντως κάτω από τα νοσοκομεία η Χαμάς έχει πυραύλους, κάτι διόλου απίθανο, το προσωπικό τους μάλλον δεν ρωτήθηκε αν ήθελε να κάθεται πάνω σε μια στρατιωτική βάση και άρα δεν μπορούσε να κάνει τίποτε γι’ αυτό. Κι όμως, όλοι αυτοί οι άνθρωποι θεωρούνται αυτομάτως εμπόλεμοι αν αποδειχθεί (ή αν απλώς κάποιος το υποστηρίξει) ότι τα νοσοκομεία χρησιμοποιούνται για στρατιωτικούς σκοπούς.
Το Ισραήλ θεωρεί πως αρκεί να προειδοποιήσει, να δώσει μια προθεσμία και μετά να χτυπήσει. Κατά την άποψή του, αυτό εμπίπτει στις διατάξεις του άρθρου 19. Το προφανές ζήτημα βέβαια για το νοσηλευτικό προσωπικό και τους ασθενείς είναι άλλο: να φύγουν; Κι αν ναι, πού ακριβώς να πάνε; Συχνά χρειάζονται μέχρι και έξι άτομα, σε ένα νοσοκομείο που δεν βάλλεται από πυραύλους και τανκς, για να μετακινήσουν έναν ασθενή που βρίσκεται σε ΜΕΘ προκειμένου να κάνει, ας πούμε, μια ακτινογραφία και πίσω στο κρεβάτι του. Σε μερικές περιπτώσεις, οι ασθενείς στις ΜΕΘ είναι πολύ ευάλωτοι για να μετακινηθούν ακόμη και για εξετάσεις. Τον Αύγουστο του 2005, όταν ο τυφώνας «Κατρίνα» χτύπησε τη Νέα Ορλεάνη και προκάλεσε απώλεια ηλεκτρικού ρεύματος και πλημμύρες, το Ιατρικό Κέντρο Memorial απέτυχε να μετακινήσει όλους τους ασθενείς του. Συνεπεία αυτού, κάποιοι πιθανώς οδηγήθηκαν σε ευθανασία. Αυτά είναι πράγματα που δεν θα παραδεχθεί ποτέ κανείς ανοιχτά ότι έγιναν, αλλά όλοι τα ξέρουν. Το νοσοκομείο δεν ήταν προετοιμασμένο και το προσωπικό ήταν εξαντλημένο από την υπερπροσπάθεια. Ας κάνουμε τώρα προβολή στη Γάζα.
Οι άνθρωποι πεθαίνουν αβοήθητοι
Τη Δευτέρα 20 Νοεμβρίου οι υγειονομικές Αρχές της Γάζας ανακοίνωσαν ότι όλα τα νοσοκομεία της Βόρειας Γάζας ήταν εντελώς εκτός λειτουργίας. Το Ισραήλ βομβάρδισε και κατέστρεψε μέρος του Νοσοκομείου Αλ Σίφα, του μεγαλύτερου στην περιοχή, όπου περισσότεροι από 700 άνθρωποι βρίσκονται ακόμη πολιορκημένοι από τον ισραηλινό στρατό. Η Χαμάς αρνείται ότι κάτω από το νοσοκομείο υπάρχουν στρατιωτικές εγκαταστάσεις, γιατροί και ασθενείς λένε ότι Ισραηλινοί στρατιώτες εισέβαλαν στο νοσοκομείο και άρχισαν να τους ανακρίνουν, ένας χειρουργός είπε στο Reuters ότι το προσωπικό είχε κρυφτεί κατά τη διάρκεια της επιδρομής και ότι ένα ισραηλινό τανκς ήταν σταθμευμένο μπροστά από το Τμήμα Επειγόντων Περιστατικών. Επιπλέον, 400 τραυματίες, 200 νοσηλευτές και γιατροί και 2.000 πρόσφυγες παραμένουν παγιδευμένοι στο Ινδονησιακό Νοσοκομείο, το οποίο είναι περικυκλωμένο από τον ισραηλινό στρατό. Το νοσοκομείο, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, μπορεί πλέον να παράσχει μόνο βασική περίθαλψη. Ο ΠΟΥ έχει καταγράψει 335 επιθέσεις εναντίον υγειονομικών κτηρίων στη Γάζα και στη Δυτική Όχθη από τις 7 Οκτωβρίου. Οι επιθέσεις αυτές οδήγησαν σε μαζικές εκκενώσεις και πολλούς θανάτους ασθενών.
Η χερσαία επίθεση του Ισραήλ έχει προκαλέσει ολική κατάρρευση της υγειονομικής περίθαλψης στη Γάζα. Μόλις 10 από τα 35 νοσοκομεία της περιοχής εξακολουθούν να λειτουργούν. Στα λίγα νοσοκομεία που είναι ακόμη ανοιχτά οι γιατροί εργάζονται χωρίς βασικές προμήθειες, είναι λίγοι και καταπονημένοι. Ο πόλεμος έχει δημιουργήσει στρατιές τραυματιών και προσφύγων, ενώ έχει μετατρέψει τη Γάζα σε μια ατελείωτη υγειονομική βόμβα, καθώς οι Παλαιστίνιοι αγωνίζονται να βρουν καθαρό νερό και φαγητό. Οι γιατροί προσπαθούν να περιθάλψουν τους τραυματίες χωρίς αντισηπτικά, αντιβιοτικά και αναισθησία. Τις τελευταίες εβδομάδες καθαρίζουν τις πληγές με ξίδι και απορρυπαντικό ρούχων και χειρουργούν χωρίς αναισθησία.
Πέρα από τον κίνδυνο που δημιουργούν οι μάχες, οι ειδικοί ανησυχούν ότι οι μολυσματικές ασθένειες -όπως η χολέρα- θα αυξηθούν κατακόρυφα, καθώς οι άνθρωποι στη Γάζα πίνουν μολυσμένο νερό και αναγκάζονται να καταφύγουν σε στενούς, πολυσύχναστους χώρους. Ήδη γιατροί στη Νότια Γάζα έχουν παρατηρήσει αύξηση των λοιμώξεων, συμπεριλαμβανομένης της σήψης και της μηνιγγίτιδας. «Μας τελειώνουν τα λόγια για να περιγράψουμε τη φρίκη που εκτυλίσσεται στη Γάζα» είπε ο γενικός διευθυντής του ΠΟΥ Τέντρος Αντανόμ Γκεμπρεγέσους. «Τα νοσοκομεία είναι γεμάτα με τραυματίες που κείτονταν στους διαδρόμους. Τα νεκροτομεία ξεχειλίζουν. Γιατροί εκτελούν επεμβάσεις χωρίς αναισθησία. Χιλιάδες άνθρωποι αναζητούν καταφύγιο από τους βομβαρδισμούς. Οικογένειες απελπισμένες για φαγητό και νερό. Οι τουαλέτες ξεχειλίζουν... Και παντού φόβος, θάνατος, καταστροφή, απώλεια». Λόγω της έλλειψης καυσίμων και των ζημιών από τις επιδρομές, το μοναδικό νοσοκομείο καρκίνου της Γάζας, το Νοσοκομείο Τουρκοπαλαιστινιακής Φιλίας, σταμάτησε επίσης να λειτουργεί νωρίτερα αυτόν τον μήνα. Στο Αλ Σίφα υπήρχαν 36 πρόωρα μωρά που βασίζονται σε θερμοκοιτίδες για να επιβιώσουν. Οι γιατροί προσπάθησαν να επινοήσουν λύσεις για να τα κρατήσουν ζωντανά, όπως να τα τυλίξουν σε κουβέρτες για να τα κρατήσουν ζεστά. Έξι μωρά πέθαναν και τα υπόλοιπα μεταφέρθηκαν στην Αίγυπτο. «Είμαστε 3 χειρουργοί. Έχουμε περισσότερους από 100 εσωτερικούς ασθενείς που χρειάζονται χειρουργική επέμβαση, αλλά δεν μπορούμε να την κάνουμε λόγω των περιορισμένων πόρων» είπε στο Al Jazeera ο Φαντέλ Ναΐμ του Νοσοκομείου Αλ Αχλί Αράμπ. «Κάνουμε μόνο χειρουργικές επεμβάσεις απαραίτητες για να σώσουν ζωές. Κάθε μέρα δεχόμασταν περισσότερους από 200 τραυματίες» προσθέτει.
Οι θεατές παρακολουθούν και σιωπούν
Αν η Χαμάς επέλεξε πράγματι να δημιουργήσει στρατιωτικές βάσεις κάτω από το νοσοκομείο, διαπράττει ένα έγκλημα πολέμου που είναι ηθικά και νομικά καταδικαστέο σύμφωνα με το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο. Από την άλλη, ακόμη κι αν υπάρχει στρατιωτική εγκατάσταση κάτω από το νοσοκομείο, αυτό δεν επιτρέπει στο Ισραήλ να βομβαρδίσει την τοποθεσία και να σκοτώνει άμαχους, γιατρούς και νεογέννητα, καθώς κι αυτό είναι έγκλημα πολέμου και κατάφορη παραβίαση των διατάξεων του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου που το Ισραήλ έχει δεσμευθεί να τηρεί.
Τα νοσοκομεία έχουν γίνει κεντρικό σημείο στη διαμάχη ανάμεσα στη Χαμάς και στο Ισραήλ. Καμία από τις δύο πλευρές δεν αναγνωρίζει, φυσικά, παραβίαση των σχετικών διεθνών κανόνων, ενώ χιλιάδες άνθρωποι, παγιδευμένοι μέσα σε αυτά, προσπαθούν να επιβιώσουν. Οι μαρτυρίες από τα νοσοκομεία, ακόμη και από τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα, κάνουν λόγο για πυροβολισμούς προς και μέσα σε αυτά και απόλυτη αδυναμία διαφυγής. Το Ισραήλ υποστηρίζει πως όποιος θέλει μπορεί να φύγει. «Δεν είναι ασφαλές να φύγεις. Δεν είναι ασφαλές να μείνεις. Δεν ξέρουμε τι να κάνουμε» είπε στο NBC News ο Νιντάλ Αμπού Χαντρούς, νευροχειρουργός στο Αλ Σίφα. Το προσωπικό του νοσοκομείου αναγκάστηκε να σκάψει έναν ομαδικό τάφο πριν από λίγες μέρες για 180 άτομα που είχαν πεθάνει μέσα σ’ αυτό.
Ο ισραηλινός στρατός δημοσίευσε εικόνες και βίντεο υποστηρίζοντας πως η Χαμάς είχε χρησιμοποιήσει το υπόγειο του Παιδιατρικού Νοσοκομείου Αλ Ραντίσι ως αποθήκη όπλων. Υγειονομικός αξιωματούχος της Γάζας ωστόσο είπε ότι ο χώρος χρησιμοποιήθηκε ως καταφύγιο γυναικών και παιδιών, αποκαλώντας το δελτίο Τύπου του IDF «ψέμα και παρωδία». Ομάδες ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχουν χαρακτηρίσει τις αεροπορικές επιδρομές που έπληξαν νοσοκομεία ως παραβιάσεις του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου. «Η προστασία των νεογνών, των ασθενών, του ιατρικού προσωπικού και όλων των πολιτών πρέπει να υπερισχύσει. Τα νοσοκομεία δεν είναι πεδία μάχης» έγραψε στο X ο συντονιστής Έκτακτης Βοήθειας του ΟΗΕ Μάρτιν Γκρίφιθς.
Η κατάσταση είναι ένα σύγχρονο Catch-22. Αν η Χαμάς επέλεξε πράγματι να δημιουργήσει στρατιωτικές βάσεις κάτω από το νοσοκομείο, διαπράττει ένα έγκλημα πολέμου που είναι ηθικά και νομικά καταδικαστέο σύμφωνα με το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο. Από την άλλη, ακόμη κι αν υπάρχει στρατιωτική εγκατάσταση κάτω από το νοσοκομείο, αυτό δεν επιτρέπει στο Ισραήλ να βομβαρδίσει την τοποθεσία και να σκοτώνει άμαχους, γιατρούς και νεογέννητα, καθώς κι αυτό είναι έγκλημα πολέμου και κατάφορη παραβίαση των διατάξεων του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου που το Ισραήλ έχει δεσμευθεί να τηρεί. Μέχρι και ο ένθερμος υποστηρικτής του Ισραήλ Τζο Μπάιντεν είπε ότι «η ελπίδα και η προσδοκία μου είναι ότι θα υπάρξουν λιγότερο παρεμβατικές ενέργειες σε σχέση με τα νοσοκομεία».
Οι επιπτώσεις για τους ασθενείς από το κλείσιμο και τις ελλείψεις στα νοσοκομεία είναι ήδη τεράστιες, αλλά πρόκειται να αυξηθούν. Χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα και φάρμακα, οι ασθενείς με καρκίνο ή νεφροπάθειες είναι καταδικασμένοι σε βέβαιο θάνατο. Το ίδιο ισχύει για ασθενείς με εμφράγματα ή εγκεφαλικά. Ή και για τις γυναίκες που θα γεννήσουν. Η Care International είπε στο CNN ότι περίπου 160 γυναίκες αναμένεται να γεννούν στη Γάζα κάθε μέρα τον επόμενο μήνα. Στοιχεία του ΠΟΥ σημειώνουν επίσης ότι υπάρχουν 130 βρέφη που βασίζονται σε θερμοκοιτίδες, 1.000 ασθενείς με αιμοκάθαρση και 350.000 ασθενείς με ασθένειες όπως διαβήτης, καρκίνος και καρδιακές παθήσεις. Ας προσθέσουμε τώρα σε αυτά και το πιθανό ξέσπασμα μιας επιδημίας χολέρας, καθώς οι άνθρωποι πίνουν πλέον νερό από τη θάλασσα, ελάχιστα αφαλατωμένο και γεμάτο ακαθαρσίες και μικρόβια. Ένας παιδίατρος στη Γάζα έστειλε στον ΠΟΥ μια επιστολή. Όταν οι άνθρωποι -τραυματίες και ασθενείς- φτάνουν στα νοσοκομεία κατά εκατοντάδες, πολύ συχνά οι γιατροί αναγκάζονται να επιλέξουν αμέσως ανάμεσα στο ποιον θα αφήσουν να πεθάνει και ποιον θα προσπαθήσουν να σώσουν, είπε. «Είμαστε έτοιμοι να καταρρεύσουμε από τη φρίκη των σκηνών που βλέπουμε» γράφει. «Και ο κόσμος παρακολουθεί σαν να ήμασταν σε μια κινηματογραφική αίθουσα όπου προβάλλεται μια ταινία τρόμου και οι θεατές σιωπούν».
