Ούτε Ισραηλινός, ούτε Παλαιστίνιος, ούτε Αιγύπτιος -και πολύ περισσότερο Αμερικανός- είναι αυτός που κρατά στα χέρια του το κλειδί για να «ξεκλειδώσει» την πόρτα προς την ελευθερία και τα αγαπημένα τους πρόσωπα των 240 ομήρων της Χαμάς στη Γάζα. Και πολύ πιθανόν να δρομολογήσει κάποιου είδους διευθέτηση -λιγότερο ή περισσότερο προσωρινή, λιγότερο ή περισσότερο επώδυνη- για να σταματήσουν επιτέλους οι βομβαρδισμοί και να περιοριστεί η αιματοχυσία.
Είναι η οικογένεια των Αλ Θάνι, η δυναστεία των εμίρηδων του Κατάρ. Ένας κύκλος ανθρώπων που έχει τραβήξει πάνω του μεγάλο μέρος της παγκόσμιας προσοχής τελευταία. Ο πατέρας, ο Χαμάντ μπιν Χαλίφα αλ Θάνι, είχε την εξουσία ως το 2013. Ο μεγαλύτερος από τους τέσσερις γιους του, ο Γιασίμ, παραιτήθηκε του δικαιώματός του στον θρόνο το 2003. Ο πατέρας δεν είχε άλλη επιλογή από το να διαλέξει τον μικρότερο γιο του, τον Ταμίμ, που ήταν μόλις 33 χρόνων τότε, για να του παραδώσει το εμιράτο και το μέλλον του. Είναι άλλωστε ο πιο μορφωμένος και ο πλέον συγκροτημένος, με περγαμηνές από κορυφαία πανεπιστήμια της Δύσης. Αλλά υπάρχει και κάτι άλλο, πιο σημαντικό: έχει όραμα. Αυτή η φιλόδοξη περσόνα είναι σήμερα ο εμίρης του Κατάρ για τον οποίο μιλάει όλος ο κόσμος - για ποικίλους λόγους.
Πρωθυπουργός είναι ο ανιψιός του, ο γιος του μεγαλύτερου αδελφού του, του Γιασίμ, ο Μοχάμεντ μπιν Αμπντουλραχμάν μπιν Γιασίμ αλ Θάνι. Έχει σπουδάσει Οικονομικά και Διοίκηση Επιχειρήσεων στο Πανεπιστήμιο του Κατάρ και διαχειρίζεται προσωπικά το φιλόδοξο σχέδιο διεύρυνσης της διεθνούς οικονομικής και διπλωματικής επιρροής του εμιράτου που ονομάζεται «Όραμα 2030». Υπό τη θεσμική του ιδιότητα, σ’ αυτόν πιστώνεται η διπλωματική επιτυχία της συμφωνίας Ισραήλ-Χαμάς, την περασμένη Τετάρτη, για κατάπαυση του πυρός και ανταλλαγή κρατουμένων, 50 της Χαμάς για 150 Παλαιστίνιους του Ισραήλ.
Χειροκροτήματα…
Ωστόσο, είναι βέβαιο ότι πίσω από την κουρτίνα ο φιλόδοξος θείος του κινούσε τα νήματα και συντόνιζε τα πράγματα για όσο διάστημα διαρκούσε η διαπραγμάτευση. Και βεβαίως είχε το ξεκάθαρο «Οk» του Μπάιντεν για να τα κάνει όλα αυτά, γενικότερα την αποδοχή της Ουάσιγκτον με την οποία το εμιράτο διατηρεί υπεράριστες σχέσεις φιλοξενώντας στο έδαφος του μία από τις μεγαλύτερες αμερικανικές αεροπορικές βάσεις στο εξωτερικό, σε απόσταση αναπνοής από τον θανάσιμο αντίπαλο των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή, το Ιράν. Η διπλωματική σφήνα του εμίρη για μια εκεχειρία ήταν άλλωστε η μοναδική επιλογή που είχαν οι Αμερικανοί σ’ αυτή τη φάση προκειμένου να αποφύγουν διεύρυνση της σύγκρουσης και μεγαλύτερη ζημιά στα συμφέροντά τους. Με την έχθρα που συσσώρευσαν τελευταία εναντίον τους από τα αραβικά καθεστώτα, αποτέλεσμα της εν λευκώ υποστήριξής τους προς το Ισραήλ με άφθονα δολάρια, όπλα και πυρομαχικά, μια κλιμάκωση και γενίκευση του πολέμου δεν θα ήταν κάτι απίθανο.
Του απέδωσαν τα εύσημα και τον ευχαρίστησαν τον σεΐχη Αλ Θάνι, εν χορώ, όλοι οι Δυτικοί, ανάμεσά τους ο Εμανουέλ Μακρόν και ο Ντέιβιντ Κάμερον, ο ΥΠΕΞ του Η.Β., που αντιλαμβάνονται πλέον, ίσως με απογοήτευση, ίσως με κάποια πικρία, ότι είναι «άσχετοι» στο μεσανατολικό σταυρόλεξο και ότι έχουν έρθει τώρα άλλοι, πολύ πιο δυνατοί «λύτες» για να τους βάλουν τα γυαλιά. Ο μανιχαϊσμός με τον οποίο βλέπουν τον κόσμο επειδή έτσι τους βολεύει, κι γιατί αυτό εξυπηρετεί την κοσμοθεωρία των συμφερόντων τους, τους εγκλώβισε εκ των πραγμάτων στο παγκόσμιο περιθώριο. Οι νέοι παίκτες έχουν σαφώς πολύ πιο ευρύ οπτικό πεδίο, δεν διακατέχονται από «εμμονές» και δεν διστάζουν να αναλάβουν πρωτοβουλίες που ξεμπλοκάρουν τα αδιέξοδα και οδηγούν σε εξελίξεις.
Πρόκειται για μια διαπίστωση που δυστυχώς βρίσκει απόλυτη εφαρμογή και στην εσωστρεφή, διστακτική, αμήχανη και άτολμη στάση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία, πέρα από τη θυμοσοφική «διάγνωση» του Ζοζέπ Μπορέλ ότι η τρέχουσα κρίση είναι το αποτέλεσμα μιας ευρύτερης «πολιτικής και ηθικής χρεοκοπίας», έλαμψε διά της απουσίας της από οποιαδήποτε διαδικασία πρωτοβουλιών προς την κατεύθυνση της εκτόνωσης.
Και τι να πει κανείς για τους διεθνείς οργανισμούς που υποτίθεται πως δημιουργήθηκαν και υπάρχουν για να αποτρέπουν συγκρούσεις και να επιλύουν διαφορές; Μπλοκαρισμένοι στα γρανάζια των σκοπιμοτήτων των ισχυρών που έχουν εξουσία και δικαιώματα πάνω τους, έμειναν στη γωνιά τους και αναλώθηκαν σε τετριμμένες διαδικασίες.
Ετσι μοιραία οι Αλ Θάνι από το μικροσκοπικό Κατάρ, μια «παρονυχίδα» της αραβικής χερσονήσου, συμπιεσμένο ανάμεσα στους δύο ισχυρούς ανταγωνιστές της περιοχής, το Ιράν και τη Σαουδική Αραβία, αναδείχθηκαν σε πρωταγωνιστές της μοναδικής προσπάθειας που αναλήφθηκε ώστε να δοθεί τέλος σ’ αυτό το δράμα ή μάλλον σ’ αυτή την πράξη του δράματος. Διότι πόσες ακόμη θα ακολουθήσουν κανένας δεν γνωρίζει…
Επαναπροσδιορίζοντας τη «μηχανική» της διπλωματίας
Από τότε που ανέλαβε το πόστο της εξουσίας, πριν από δέκα χρόνια, ο 43χρονος σεΐχης Ταμίμ μπιν Χαμάντ αλ Θάνι έχει κάνει τα πάντα για να αναδείξει και να καθιερώσει τη χώρα του, των μόλις και μετά βίας 3 εκατομμυρίων, μία από τις πλουσιότερες παγκοσμίως, τρίτη στα αποθέματα φυσικού αερίου και με το έκτο υψηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα, ως κομβικό και υπολογίσιμο παίκτη στην παγκόσμια γεωπολιτική σκακιέρα.
Η διοργάνωση του Παγκοσμίου Κυπέλλου Ποδοσφαίρου πέρυσι δεν ήταν παρά ακόμη ένα πετραδάκι στην οικοδόμηση αυτού του «πύργου», με πολλούς πάντως να αμφισβητούν και να απορρίπτουν τις μεθόδους των ισχυρών εμίρηδων της Ντόχα. Το Βασιλικό Ισλαμικό Κέντρο Στρατηγικών Μελετών της Ιορδανίας ανακήρυξε πέρυσι τον Αλ Θάνι του Κατάρ ως τον μουσουλμάνο με τη μεγαλύτερη επιρροή στον κόσμο.
Αναμφισβήτητα, ο τελευταίος πόλεμος μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς, η οποία διατηρεί δεσμούς με την Ντόχα, έδωσε την ευκαιρία στον εμίρη να αναβαθμίσει το πολιτικοδιπλωματικό προφίλ του, ενδεχομένως στο υψηλότερο επίπεδο από οποιονδήποτε άλλο Άραβα ηγέτη εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Σε αντίθεση με ορισμένους από τους γείτονές του στην περιοχή, αυτός δεν ανησυχεί για μια εξέγερση ή μια αμφισβήτηση της εξουσίας του από το πολιτικό Ισλάμ. Έχει φροντίσει να συνδυάζει «δημιουργικά» αντιφατικά στοιχεία, αντίρροπες τάσεις και αντίθετες δυνάμεις στο δαιδαλώδες σκηνικό της Μέσης Ανατολής διατηρώντας ανοιχτά κανάλια επικοινωνίας με τις ισλαμιστικές μαχητικές ομάδες, συμπεριλαμβανομένης της Χαμάς, φιλοξενώντας εμπορική αποστολή του Ισραήλ στην Ντόχα και χιλιάδες Αμερικανούς στρατιώτες στην αεροπορική βάση Αλ Ουντεΐντ, από την οποία οι Ηνωμένες Πολιτείες πραγματοποιούν τακτικά στρατιωτικές επιχειρήσεις στην περιοχή.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Αλ Θάνι υποστηρίζει και στηρίζει τους Παλαιστίνιους και την παλαιστινιακή υπόθεση. Είναι Άραβας και έχει υποχρέωση να το κάνει αυτό. Το υπουργείο Εξωτερικών στην Ντόχα κατηγόρησε το Ισραήλ ως «αποκλειστικά» υπεύθυνο για την επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου για τους γνωστούς λόγους και δεν καταδίκασε ούτε μια φορά τις ενέργειες των μαχητών της οργάνωσης. Και να που τώρα «η επιρροή που ασκεί η Ντόχα στη Χαμάς μπορεί να είναι η μόνη ελπίδα για τις οικογένειες των Ισραηλινών και των πολιτών άλλων εθνικοτήτων που αγωνιούν να ξαναδούν και να αγκαλιάσουν τα αγαπημένα τους πρόσωπα που έχουν απαχθεί», γράφει χαρακτηριστικά το Foreign Policy.
Το Ισραήλ και πολλοί από τους Δυτικούς συμμάχους του πιστεύουν ότι ο Αλ Θάνι ασκεί πολύ μεγαλύτερη επιρροή στη Χαμάς απ’ ό,τι πιθανώς αφήνει να φανεί. Σε κάθε περίπτωση, η Χαμάς είναι βαθιά υποχρεωμένη στους Καταριανούς. Προσφέρουν ασφαλές καταφύγιο στους ηγέτες της και μια βάση μακριά από τον στενό κλοιό επιτήρησης των Ισραηλινών για πολιτικό σχεδιασμό και επαφές με τους Ιρανούς συμμάχους τους. Και φυσικά είναι υποχρεωμένοι για τα εκατομμύρια δολάρια που ρέουν με σταθερή ροή στη Γάζα διατηρώντας σε κίνηση την τοπική οικονομία και σε λειτουργία τις βασικές υποδομές και υπηρεσίες.
Για όλους αυτούς τους λόγους η Ντόχα θα μπορούσε σίγουρα να ασκήσει μεγαλύτερη πίεση στον ηγετικό κύκλο της Χαμάς για την απελευθέρωση των ομήρων. Προφανώς, κάποιος «άλλος» έπρεπε να κάνει το ανάλογο και με τους Ισραηλινούς. Δηλαδή να τους πείσει να χαλαρώσουν τη στρατιωτική πίεση στη Γάζα και να περιορίσουν τους βομβαρδισμούς διότι αν η ηγετική ομάδα της Χαμάς αισθανόταν πως πλησιάζει ένα βίαιο τέλος, οι διαπραγματεύσεις θα κατέρρεαν.
Από αρχάριος, γκραν μάστερ
Αλλά πώς έγινε η δυναστεία των Αλ Θάνι γκραν μάστερ στο πολιτικοδιπλωματικό σκάκι;
Η απάντηση εν συντομία είναι ότι κατόρθωσε να μετατρέψει τα μειονεκτήματα της χώρας σε πλεονεκτήματα. Όπως εξηγεί ο πολιτικός επιστήμονας Σαλάμ Καουακίμπι, διευθυντής του Αραβικού Κέντρου Έρευνας και Πολιτικών Μελετών του Παρισιού, τα γεωπολιτικά περιουσιακά στοιχεία της μικροσκοπικής χώρας ξεδιπλώνονται σε ένα τρίπτυχο. Κατά σειρά σπουδαιότητας, το πρώτο είναι η παρουσία μιας φιλόδοξης άρχουσας ελίτ που διαπνέεται από όραμα και διαθέτει σχέδιο για να το υλοποιήσει. Το δεύτερο είναι η διαθεσιμότητα τεράστιων πλουτοπαραγωγικών πηγών, ιδίως φυσικού αερίου. Αυτό καθιστά το Κατάρ οικονομικά ανεξάρτητο, συμβάλλοντας στην ενίσχυση της πολιτικής αυτονομίας του έναντι των δύο ισχυρών γειτόνων του Ιράν και Σαουδικής Αραβίας. Το τρίτο είναι ότι η άρχουσα ελίτ κατόρθωσε να εκμεταλλευτεί επιτυχώς τις περιφερειακές και διεθνείς αντιφάσεις συνάπτοντας και ακυρώνοντας συμμαχίες με απώτερο στόχο να μετατρέψει τις ανάγκες ασφαλείας της χώρας σε περιφερειακή και διεθνή αναγκαιότητα.
Αυτοί οι παράγοντες επέτρεψαν στο Κατάρ να ξεπεράσει ορισμένες από τις εγγενείς αδυναμίες του αντικαθιστώντας τες σταδιακά με ήπια ισχύ την οποία η Ντόχα ασκεί και χρησιμοποιεί με δύο τρόπους: αμυντικά, για να αποκρούσει τους κινδύνους που περιβάλλουν το εμιράτο και έχουν σαφώς τη μορφή περιφερειακών δυνάμεων, και επιθετικά, με την εκδήλωση της επιθυμίας της άρχουσας ελίτ του να επεκτείνει την περιοχή επιρροής της πολύ πέραν των συνόρων της χώρας.
Εδώ το «μενού» περιλαμβάνει δοκιμασμένες συνταγές που ο χρόνος έχει αποδείξει άκρως επιτυχημένες. Πρώτα-πρώτα, η χρήση των ΜΜΕ -του χρηματοδοτούμενου από την Ντόχα Al Jazeera πρωτίστως- για διεθνή πολιτικά ανοίγματα και διεύρυνση του χώρου της δημόσιας συζήτησης γύρω από θέματα που τα κατεστημένα αραβικά μέσα ενημέρωσης θεωρούν ταμπού. Με αυτόν τον τρόπο η χώρα επωφελήθηκε από την παρακμή των παραδοσιακών μέσων ενημέρωσης των μεγάλων αστικών κέντρων του αραβικού κόσμου, Βαγδάτης, Βηρυτού, Καΐρου, Δαμασκού, φέρνοντας στο προσκήνιο μια ιδιαίτερα σημαντική «εναλλακτική» πηγή ενημέρωσης όχι μόνο για τον αραβικό κόσμο, αλλά για τον κόσμο στο σύνολό του.
Και φυσικά, όπως έδειξε για άλλη μια φορά η κρίση με τους ομήρους στη Γάζα, η εμπλοκή στη μεσολάβηση υψηλού κύρους σε αρκετές συγκρούσεις στην αραβική περιοχή και αλλού τοποθέτησε το εμιράτο ψηλά στη λίστα των χωρών που δραστηριοποιούνται στην επίλυση διεθνών και περιφερειακών συγκρούσεων. Και σε μια παράλληλη τροχιά, η ενίσχυση των ανθρωπιστικών δραστηριοτήτων για την ανακούφιση της φτώχειας σε αναπτυσσόμενες χώρες στην Ασία και στην Αφρική ήταν ακόμη ένας καθοριστικός παράγοντας στην εδραίωση της ήπιας ισχύος του Κατάρ.
Μια προσεκτική ανάγνωση της εξωτερικής πολιτικής της Ντόχα αποκαλύπτει πολιτικό ρεαλισμό. Συνήθως, όσο πλούσιες και ανεπτυγμένες κι αν είναι, οι μικρές χώρες δεν έχουν μεγάλο βάρος στον διεθνή πολιτικό στίβο, ειδικά απέναντι στις περιφερειακές και παγκόσμιες δυνάμεις. Έτσι υπόκεινται εξ ολοκλήρου στις εξισώσεις που ορίζουν αυτές, υπό την έννοια ότι μετατρέπονται σε παράγοντές τους. Αυτό τις αναγκάζει να επιλέξουν ανάμεσα σε δύο προσανατολισμούς. Ο πρώτος επιβάλλει μια σχέση εξάρτησης και υποταγής κάτω από τα προστατευτικά φτερά της μεγαλύτερης δύναμης με αντάλλαγμα προστασία από τις απειλές των άλλων μικρότερων δυνάμεων. Το δεύτερο τις ωθεί στο να δημιουργούν συμμαχίες ώστε να είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν αυτές τις απειλές.
Στην περίπτωση του Κατάρ, υπάρχει ο «τρίτος δρόμος». Αντιλαμβανόμενοι τις λεπτές γεωπολιτικές ισορροπίες της περιοχής, οι τωρινοί σεΐχηδες έχουν υιοθετήσει τη δική τους στρατηγική στην εξωτερική πολιτική τους, που παραπέμπει στο «νόμο της επιβίωσης». Όταν το εμιράτο αντιμετωπίζει πίεση από το Ιράν, στρέφεται για προσέγγιση στη Σαουδική Αραβία. Όταν η Σαουδική Αραβία είναι η πηγή της απειλής, αντεπιτίθεται με μια υπολογισμένη προσέγγιση με το Ιράν. Σαν ένα αέναο εκκρεμές…
