Στον πόλεμο της Ουκρανίας τα πράγματα ήταν εξαρχής ξεκάθαρα. Η κοινή γνώμη σχεδόν παντού, εκτός της ίδιας της Ρωσίας και των συμμάχων της, υποστήριζε τον αμυνόμενο. Ακόμη και σήμερα μπορεί οι Ευρωπαίοι και οι Αμερικανοί πολίτες να έχουν κουραστεί από το κόστος του πολέμου και να είναι αμφίθυμοι ως προς το αν πρέπει να συνεχιστεί ή όχι, αλλά και πάλι οι περισσότεροι είναι με την Ουκρανία και θα ήθελαν να τη δουν να νικάει τους «κακούς Ρώσους».
Στη Μέση Ανατολή τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά και δεν θα μπορούσαν να είναι. Μπορεί να ήταν η Χαμάς που ξεκίνησε τον τρέχοντα γύρο των εχθροπραξιών με την επίθεση της 7ης Οκτωβρίου, όμως το ποιος είναι γενικώς ο αμυνόμενος και ποιος ο επιτιθέμενος δεν φαίνεται να είναι τόσο ξεκάθαρο στο μυαλό της κοινής γνώμης και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Ο πόλεμος στη Γάζα δεν είναι βέβαιο ότι θα εξελιχθεί (ούτε και ότι δεν θα εξελιχθεί) σε μια γενικευμένη σύρραξη στην ευρύτερη περιοχή, στέλνει όμως ήδη ωστικά κύματα σε όλο τον πλανήτη και φέρνει στην επιφάνεια ζητήματα που πολλοί θα ήθελαν να παραμείνουν βαθιά θαμμένα.
ΗΠΑ: Η σύγκρουση γενεών και κοινωνιών
Ο πρώτος που χάνει τον ύπνο του -αν εξαιρέσουμε τον Μπενιαμίν Νετανιάχου- είναι ο Τζο Μπάιντεν. Με ήδη ένα εκατομμύριο προβλήματα στο πιάτο του, ο Μπάιντεν το τελευταίο που φανταζόταν είναι ότι θα κινδύνευε να χάσει τις εκλογές του 2024 εξαιτίας της Λωρίδας της Γάζας. Κι όμως, το ενδεχόμενο είναι πλέον πολύ ορατό και ο Μπάιντεν έχει αυτοπαγιδευτεί σε μια κατάσταση που δεν δείχνει να έχει διέξοδο. Ήδη αρχίζει να χάνει την υποστήριξη ακόμη και στο δικό του κόμμα, στους Δημοκρατικούς, καθώς οι δημοσκοπήσεις που βλέπουν το φως της δημοσιότητας διηγούνται μια σχετικά απρόσμενη ιστορία: Μπορεί η πλειονότητα των Αμερικανών να συμφωνεί με την αταλάντευτη υποστήριξη του Προέδρου στο Ισραήλ, όμως μια μεγάλη και πολύ σημαντική μερίδα της κοινής γνώμης υποστηρίζει όλο και περισσότερο τους Παλαιστίνιους και το δικαίωμά τους σε μια δική τους πατρίδα. Κι όσο το Ισραήλ βομβαρδίζει ανελέητα και ο αριθμός των αμάχων που βρίσκουν τραγικό θάνατο αυξάνεται, τόσο η μερίδα αυτή μεγαλώνει. Και θυμώνει.
Οι πρόσφατες δημοσκοπήσεις καταδεικνύουν δύο πολύ σημαντικά ζητήματα για την αμερικανική κοινωνία:
Πρώτον, το χάσμα των γενεών. Θα ήταν και παράξενο, βέβαια, αν ο ογδοντάχρονος Μπάιντεν είχε τις ίδιες αντιλήψεις για τον κόσμο με τους εικοσάρηδες που εκφράζονται ανοιχτά στα πανεπιστήμιά τους υπέρ των Παλαιστινίων, όμως οι διαφορές ανάμεσά τους δείχνουν και τον τρόπο με τον οποίο άλλαξε ο κόσμος από τότε που ο Πρόεδρος ήταν ο ίδιος 20 ετών. Στον μεταπολεμικό κόσμο το Ισραήλ ήταν το κράτος των θυμάτων ενός ολοκληρωτικού εγκλήματος. Για αρκετές δεκαετίες οι άνθρωποι στη Δύση μεγαλώναμε με την αντίληψη ότι το Ολοκαύτωμα εκπροσωπούσε το απόλυτο κακό και το δίκαιο των Εβραίων την απόλυτη δημοκρατική μας υποχρέωση. Σωστό ήταν αυτό. Οι μεταπολεμικές γενιές, όμως, προχώρησαν και ήρθαν νέες. Κι αυτές μεγάλωσαν βλέποντας μπροστά τους μια διαφορετική πραγματικότητα: εκείνη του κράτους του Ισραήλ ως θύτη στο έγκλημα της μαζικής καταπίεσης και συχνά της εξόντωσης των Παλαιστινίων. Όσο το Ολοκαύτωμα απομακρυνόταν ως ιστορική πραγματικότητα και γινόταν για τους νεότερους άλλο ένα μέρος της Ιστορίας, τόσο η άμεση και συναισθηματική σύνδεση με αυτό χαλάρωνε. Σήμερα όλοι ξέρουν τι συνέβη και δεν θέλουν να επαναληφθεί ποτέ, οι νέοι όμως φαίνεται να αναρωτιούνται μήπως τελικά συμβαίνει εδώ και χρόνια κάτι ανάλογο, με αντεστραμμένους όρους. Σε καμία περίπτωση όλα αυτά δεν ερμηνεύονται ως αντισημιτικό συναίσθημα. Στον σύγχρονο κόσμο δεν υπάρχουν «Εβραίοι», υπάρχουν κράτος του Ισραήλ και Παλαιστίνιοι χωρίς πατρίδα.
Το δεύτερο χάσμα που καταδεικνύεται είναι εκείνο μεταξύ των (κατά κανόνα λευκών) προνομιούχων και των κάθε είδους μειονοτήτων, φυλετικών και κοινωνικών. Οι άνθρωποι αυτοί επίσης υποστηρίζουν κατά πλειονότητα τους Παλαιστίνιους, καθώς βλέπουν τον αγώνα τους ως προέκταση των κοινωνικών και φυλετικών διεκδικήσεων που κυριάρχησαν στην αμερικανική πολιτική πραγματικότητα το καλοκαίρι του 2020. Το «Black lives matter» δεν περιορίστηκε ποτέ στους μαύρους, όσο κι αν κάποιοι ήθελαν να το βλέπουν έτσι. Το μήνυμα ήταν: «Οι ζωές των μειονοτικών και των κατατρεγμένων έχουν σημασία και αξία». Οι Παλαιστίνιοι είναι χωρίς αμφιβολία οι κατατρεγμένοι της υπόθεσης σήμερα και όταν τους παρακολουθείς να σκοτώνονται σε ζωντανή σύνδεση, αυτό πολλαπλασιάζει εκθετικά την οργή και το ασφυκτικό συναίσθημα της δολοφονίας του Τζορτζ Φλόιντ.
Το μεγάλο πρόβλημα για τον Τζο Μπάιντεν είναι ότι οι νέοι, οι μειονότητες και οι φιλελεύθεροι είναι η ραχοκοκαλιά της εκλογικής βάσης των Δημοκρατικών στις ΗΠΑ. Κι όλους αυτούς η επιμονή του να συνηγορεί στο συνεχιζόμενο έγκλημα στη Γάζα τούς αποξενώνει στην καλύτερη, τους εξοργίζει στη χειρότερη. Με ανοιχτές επιστολές, διαδηλώσεις και διαμαρτυρίες του ζητούν να «σπάσει» την αμερικανική πολιτική δεκαετιών και να ζητήσει άμεσα κατάπαυση του πυρός. Ο ίδιος φαίνεται απρόθυμος να το κάνει τόσο για διπλωματικούς όσο και για προσωπικούς λόγους. Δεν δείχνει να καταλαβαίνει καν γιατί μεγάλο μέρος των ψηφοφόρων του αντιτίθεται στην υποστήριξή του προς την πολύ δεξιά κυβέρνηση του Ισραήλ και πώς όλοι αυτοί εκλαμβάνουν αυτήν την υποστήριξη ως προδοσία στις αρχές ενός φιλελεύθερου κόμματος. Όσο περνάνε οι μέρες, όμως, θέλει δεν θέλει, θα πρέπει να το καταλάβει. Κι αν δεν το καταλάβει από μόνος του, θα του το επιβάλουν όλοι οι μαύροι και ισπανόφωνοι βουλευτές των Δημοκρατικών που του ζητούν επιτακτικά να σταματήσει το έγκλημα στη Γάζα.
Η ευρωπαϊκή Αριστερά διχάζεται
Από τη Βρετανία και τη Γαλλία έως την Ισπανία οι αριστερές πτέρυγες ξεσηκώνονται. Μόνο στη Γερμανία, για ευνόητους λόγους, όλο το πολιτικό φάσμα είναι με το Ισραήλ
Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού τα πράγματα είναι εξίσου περίπλοκα. Η ευρωπαϊκή Αριστερά (που είναι μια ευρεία έννοια, αλλά εξυπηρετεί εν προκειμένω) έχει διχαστεί όσο και οι Δημοκρατικοί στις ΗΠΑ, που δεν είναι ακριβώς αριστεροί, αλλά είναι ό,τι πιο αριστερό υπάρχει στη χώρα. Πριν λίγες μέρες στο βρετανικό Κοινοβούλιο η πακιστανικής καταγωγής βουλευτής των Εργατικών Γιασμίν Κουρεσί σηκώθηκε και διάβασε ένα e-mail που είχε λάβει από έναν ψηφοφόρο της που βρίσκεται στη Γάζα. «Μας σφάζουν» της έγραφε. Ο Ρίσι Σούνακ απάντησε τα γνωστά και αναμενόμενα περί του δικαιώματος του Ισραήλ στην αυτοάμυνα αλλά και την υποχρέωση να προστατευτούν οι άμαχοι Παλαιστίνιοι. Όλοι ήξεραν, όμως, ότι στην πραγματικότητα η Κουρεσί απευθυνόταν στον Κιρ Στάρμερ, ηγέτη των Εργατικών. Ο Στάρμερ δεν έχει ταχθεί υπέρ της κατάπαυσης του πυρός, γεγονός που τον έχει φέρει αντιμέτωπο μετωπικά με τους μουσουλμάνους βουλευτές του και την αριστερή πτέρυγα του κόμματός του.
Περίπου ίδια είναι η κατάσταση και στη Γαλλία, όπου το ένα τέταρτο του πληθυσμού είναι μουσουλμάνοι και ο μόνος από τα αριστερά κόμματα και οργανώσεις που συμμετείχε στη μαζική διαδήλωση στο Παρίσι υπέρ της εκεχειρίας ήταν ο Ζαν-Λικ Μελανσόν. Οι ηγέτες των Πράσινων, του Κομμουνιστικού Κόμματος και των Σοσιαλιστών έλαμψαν διά της απουσίας τους. Η αιτιολόγηση για την απουσία θυμίζει πολύ το περίφημο ψήφισμα του ΟΗΕ, στο οποίο η Ελλάδα δήλωσε «παρούσα», ή απούσα αν προτιμάτε: να πάμε στη διαδήλωση και να φωνάξουμε να μην σκοτώνει το Ισραήλ αμάχους, αλλά πρώτα να φωνάξουμε -ακόμη πιο δυνατά- ότι η Χαμάς και όσοι την υποστηρίζουν είναι τρομοκράτες.
Στην Ισπανία, η οποία είναι επί του παρόντος προεδρεύουσα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η κατάσταση έχει προκαλέσει πολιτικές εντάσεις, καθώς ο σοσιαλιστής πρωθυπουργός Πέδρο Σάντσεθ καταδίκασε την επίθεση της Χαμάς ως τρομοκρατική την ημέρα που έγινε. Παρ’ όλα αυτά, η πρεσβεία του Ισραήλ στη Μαδρίτη κατηγόρησε κάποια από τα μέλη της κυβέρνησης συνασπισμού ότι «στηρίζουν την τρομοκρατία» επειδή τρία μέλη του Υπουργικού Συμβουλίου από τους Ποδέμος (που συμμετέχουν στον κυβερνητικό συνασπισμό) υπονόησαν ότι το Ισραήλ καταπατά τη διεθνή νομοθεσία και διαπράττει εγκλήματα πολέμου στη Γάζα. Το υπουργείο Εξωτερικών της χώρας απάντησε ότι η πρεσβεία του Ισραήλ λέει ψέματα. Επιπλέον όλων, ο Ενρίκε Σαντιάγο, γενικός γραμματέας του ισπανικού Κομμουνιστικού Κόμματος, που έχει έρθει σε συμφωνία με τον Σάντσεθ, αρνείται να αποκαλέσει τρομοκρατική οργάνωση τη Χαμάς.
Η Γερμανία είναι η μόνη από τις μεγάλες χώρες της Ε.Ε. στην οποία δεν υπάρχουν τέτοια προβλήματα, προφανώς για ευνόητους λόγους. Άπαντες σε όλο το πολιτικό φάσμα είναι με το Ισραήλ. Εξάλλου, το Staatsrason, το δικαίωμα του Ισραήλ στην ύπαρξη, είναι συνυφασμένο με τα θεμέλια της σύγχρονης Γερμανίας. Και είναι και μια περίπτωση κατά την οποία αυτό είναι απόλυτα κατανοητό.
Οσο οι βομβαρδισμοί του Ισραήλ στη Γάζα συνεχίζονται, η σταδιακή μεταστροφή της κοινής γνώμης στη Δύση είναι δεδομένη. Όπως ρώτησε και ο Αιγύπτιος κωμικός και παρουσιαστής Μπασέμ Γιουσέφ τον Πιρς Μόργκαν, όταν ο δεύτερος τον κάλεσε στην εκπομπή του σε ένα επεισόδιο που έσπασε όλα τα κοντέρ, «στους πόσους νεκρούς θα είναι ευχαριστημένα το Ισραήλ και η Δύση;». Η Δύση φαίνεται να αναρωτιέται ακριβώς το ίδιο πλέον και η κοινή γνώμη σε αυτή να θέλει να αποστασιοποιηθεί από το συνεχιζόμενο έγκλημα που δεν μπορεί να δικαιολογηθεί στις συνειδήσεις ως άμυνα.
Περίπλοκη η εικόνα στις αραβικές χώρες
Την ίδια ώρα, η κατάσταση στις αραβικές χώρες δεν είναι τρομερά πιο απλή, όπως θα περίμενε κάποιος. Ναι μεν οι Άραβες ζητούν κατάπαυση του πυρός, όμως η στάση που τηρούν στο ζήτημα είναι ποικίλη. Η Σαουδική Αραβία είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα. Οι Σαουδάραβες κάποτε έθεταν ως απαρέγκλιτο όρο τη λύση του Παλαιστινιακού για να καθίσουν να κουβεντιάσουν οτιδήποτε με οποιονδήποτε. Όχι πια.
Η Αίγυπτος και η Ιορδανία «αγαπούν» τους Παλαιστίνιους, αλλά δεν τους θέλουν, προτιμούν να κάθονται να αργοπεθαίνουν στη Γάζα. Το Ιράν είναι πάρα πολύ μακριά για να κάνει κάτι, πλην του να στείλει πυραύλους ή να χρηματοδοτεί τη Χαμάς και τη Χεζμπολάχ του Λιβάνου. Τα Εμιράτα είναι διχασμένα και η Συρία έχει τον δικό της πόλεμο. Το Παλαιστινιακό έχει καταδείξει και τα χάσματα ανάμεσα στον αραβικό κόσμο, κυρίως ανάμεσα σε σιίτες και σουνίτες μουσουλμάνους, αλλά όχι μόνο. Κάποιες χώρες δείχνουν να αναγνωρίζουν ότι η εποχή των πετρελαίων τελειώνει και μαζί της τελειώνει και η παντοκρατορία που επέβαλαν στον κόσμο μέσω αυτών. Θέλουν την προσέγγιση με το Ισραήλ και διαξιφίζονται για την πρωτοκαθεδρία στη Μέση Ανατολή όταν θα ξημερώσει η νέα της εποχή. Σ’ αυτή τη νέα εποχή είναι λίαν αμφίβολο εάν θα υπάρχει χώρος για τους Παλαιστίνιους με ένα δικό τους κράτος. Σαν κάπως οι εξελίξεις να τους άφησαν πίσω, ξεχασμένους και απάτριδες. Οι ίδιοι μάλλον δεν θα περίμεναν την απαξίωση κάποιων εκ των Αράβων, αλλά ούτε και την απρόσμενη στήριξη που βρίσκουν σε μεγάλο κομμάτι της Δύσης. Και ίσως τελικά η λύση έρθει από αυτό το απρόσμενο κομμάτι και την πίεση που μπορεί να ασκήσει.
