Τις επιτυχίες μας θέλουμε να τις μαθαίνουν όλοι. Τις αποτυχίες μας, συνήθως τις κρατάμε για τον εαυτό μας. Σε ατομικό επίπεδο αυτό δεν απασχολεί κανέναν, όταν όμως η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου σταματάει να δίνει στη δημοσιότητα κρίσιμα οικονομικά της στοιχεία, εκείνη η πεταλούδα που κουνάει τα φτερά της πάνω από το Πεκίνο ίσως να ετοιμάζεται να προκαλέσει πράγματι παγκόσμιο χάος.
Είναι πολλοί εκείνοι που θα διαβάσουν ότι η κινεζική οικονομία βρίσκεται σε (μάλλον βαθιά) κρίση και θα χαρούν. Ας μην βιαστούν. Καμία οικονομία στον κόσμο δεν λειτουργεί πλέον ανεξάρτητα από τις υπόλοιπες, ούτε καν εκείνη της Βόρειας Κορέας. Ειδικότερα στην περίπτωση της Κίνας, η αλληλεξάρτηση με άλλες, μικρότερες οικονομίες παγκοσμίως είναι κολοσσιαία και φυσικά αυτές που εξαρτώνται κυρίως είναι οι άλλες οικονομίες. Μπορεί να μισείς βαθιά τον δανειστή / επενδυτή σου, αλλά καλό είναι να προσεύχεσαι κάθε πρωί να μην ξεμείνει από χρήματα.
Τι συμβαίνει, όμως, στην Κίνα; Με μια λέξη, στην Κίνα συνέβη καπιταλισμός. Και το τέλος της ψευδαίσθησης ότι μια οικονομία μπορεί να αναπτύσσεται για πάντα με αχαλίνωτους ρυθμούς. Το σύστημα φαίνεται ότι «χτύπησε ταβάνι» και παρότι οι ίδιοι οι Κινέζοι δεν το παραδέχονται, η κρίση είναι εκεί, είναι φανερή και είναι πολύ επικίνδυνη. Η φούσκα της αγοράς ακινήτων οδήγησε, όπως ήταν φυσικό, σε κατακόρυφη πτώση της ζήτησης, τα κινεζικά νοικοκυριά σταμάτησαν να καταναλώνουν και κάνουν αποταμίευση καθώς φοβούνται για το μέλλον, οι επιχειρήσεις δανείζονται και επενδύουν όλο και λιγότερο, η ανεργία -κυρίως ανάμεσα στους νέους- έχει ανέβει σε πολύ υψηλά ποσοστά και το τοπικό νόμισμα, το γουάν, έχει πέσει στα χαμηλότερα επίπεδα των τελευταίων 16 χρόνων. Η κεντρική τράπεζα της χώρας έσπευσε να στηρίξει το νόμισμα θέτοντας την ισοτιμία με το δολάριο σε εντελώς μη ρεαλιστικά επίπεδα, κάτι που φυσικά ξέρουν οι πάντες. Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, μια από τις μεγαλύτερες κατασκευαστικές και επενδυτικές εταιρείες της χώρας κήρυξε στάση πληρωμών πριν από λίγες μέρες, εντείνοντας τους φόβους για μια γενικευμένη κατάρρευση της αγοράς ακινήτων και συνεπακολούθως όλης της οικονομίας. Είναι στ' αλήθεια τόσο δύσκολα τα πράγματα; Φαίνεται πως ναι. Γι αυτό και οι διεθνείς χρηματαγορές αγωνιούν, όπως και τα οικονομικά επιτελεία σε όλον τον πλανήτη. Η Κίνα και η οικονομία της «ρεφάρουν» εδώ και χρόνια για την ύφεση σε άλλα μέρη του κόσμου. Τώρα, όμως, έπαψαν να λύνουν το πρόβλημα και έγιναν το πρόβλημα.
Κανένα πρόβλημα για τον Σι, διαφωνούν οι διεθνείς αναλυτές
Η αρχική οικονομική φρενίτιδα που εμφανίστηκε στη χώρα μετά την άρση των μέτρων για την Covid αποδείχθηκε τελικά πολύ προσωρινή. Η επιβράδυνση της κατανάλωσης έφερε ραγδαία πτώση των τιμών και, το χειρότερο απ' όλα, ο βασικός πυλώνας της κινεζικής οικονομίας, οι εξαγωγές, πέφτουν κατακόρυφα. Στο μεταξύ ο Τζινπίνγκ κάνει τον Κινέζο και κρύβει τα στοιχεία, λες κι αν δεν τα πεις θα πάψουν να υπάρχουν. Όσο κι αν το Πεκίνο θέλει να κρατήσει τον υπόλοιπο κόσμο στο σκοτάδι, όμως, τα στοιχεία που ήδη ξέρουμε διηγούνται μια πολύ σκοτεινή ιστορία. Οι εξαγωγές της χώρας παρουσίασαν μείωση κατά 14,5% τον Ιούλιο, ενώ η ανεργία στους νέους έφτασε τον Ιούνιο το 23,4%. Το Πεκίνο, που επιμένει ότι όλα καλά, αρνείται να πάρει άμεσα και δραστικά μέτρα για να αυξήσει την εγχώρια κατανάλωση, έτσι η αβεβαιότητα μεγαλώνει, η κατανάλωση πέφτει κι άλλο και πολλές επενδυτικές τράπεζες έχουν πλέον ρίξει τις προβλέψεις τους για τον ρυθμό ανάπτυξης της κινεζικής οικονομίας αρκετά κάτω από το 5%. «Υποβαθμίσαμε την πρόβλεψη για τον ρυθμό ανάπτυξης του κινεζικού ΑΕΠ καθώς η κρίση βαθαίνει στην αγορά ακινήτων, η εξωτερική ζήτηση αποδυναμώθηκε περαιτέρω και η πολιτική στήριξη είναι πολύ μικρότερη του αναμενόμενου», έγραψαν οι αναλυτές της UBS, πριν από λίγες μέρες. Τα ίδια περίπου είπαν οι αναλυτές της Nomura, της Morgan Stanley και της Barclays. Εάν οι προβλέψεις αποβούν σωστές, πράγμα πάρα πολύ πιθανό, οι προηγούμενες ανακοινώσεις της κυβέρνησης Τζινπίνγκ για «ανάπτυξη πάνω από 5,5%» θα αποδειχθούν ντροπιαστικά λανθασμένες.
Ενα πολύ βασικό ερώτημα που ταλανίζει τους διεθνείς αναλυτές είναι γιατί οι Κινέζοι δεν κάνουν κάτι για να συγκρατήσουν την κατρακύλα. Το έκαναν στην παγκόσμια κρίση του 2008, όταν η χώρα δημιούργησε το μεγαλύτερο πακέτο μέτρων στην παγκόσμια Ιστορία για τη στήριξη της οικονομίας της. Το έκαναν και στην πανδημία και ήταν η μόνη χώρα στον κόσμο που η οικονομία της δεν μπήκε σε ύφεση. Τώρα τι κάνει ακριβώς; Κοιτάει τα χρέη και ζαλίζεται, αυτό κάνει. Τα χρέη στην Κίνα μετριούνται σε διαστημικούς αριθμούς, από πάσα και προς πάσα κατεύθυνση. Όπως, για παράδειγμα, τα χρέη των τοπικών κυβερνήσεων, τα οποία έχουν γιγαντωθεί και έχουν ξεπεράσει τα 9 τρισεκατομμύρια δολάρια, καθώς έχουν πέσει τα έσοδα από τους φόρους αγοραπωλησίας ακινήτων, ενώ τώρα έχει έρθει και η ώρα της αποπληρωμής των δανείων που ελήφθησαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Τα χρέη εν πολλοίς είναι που έχουν ακινητοποιήσει την κεντρική κυβέρνηση, η οποία ίσως να μην είναι τελικά απρόθυμη, αλλά απλώς ανίκανη να πάρει δραστικά μέτρα για τη στήριξη της οικονομίας της, χωρίς να απειληθεί η ίδια.
Τι ωραίο ντόμινο
Πριν από λίγες μέρες ο κατασκευαστικός κολοσσός Country Garden δήλωσε αδυναμία πληρωμής των επιτοκίων των μετοχών του. Η αγορά ακινήτων είναι ο πρώτος κινητήριος κρίκος στην οικονομία της Κίνας. Μόλις οι άνθρωποι σταμάτησαν να αγοράζουν ακίνητα, η κρίση εξαπλώθηκε πιο γρήγορα και από τον κορωνοϊό: Αμέσως επόμενος κρίκος, η βιομηχανία των επενδύσεων που έχει κύκλο εργασιών 2,9 τρισεκατομμυρίων δολαρίων στη χώρα. Η εταιρεία Zhongrong Trust, που διαχειρίζεται 87 δισεκατομμύρια δολάρια για λογαριασμό επενδυτών, δήλωσε επίσης ανίκανη να ικανοποιήσει κάποια από τα χρέη της. Κι ακόμη είμαστε στην αρχή του ντόμινο, καθώς υπάρχουν φόβοι ότι όσο οι επενδυτές καταφεύγουν στην ασφάλεια των κρατικών ομολόγων, όλο και περισσότεροι ιδιωτικοί επενδυτικοί κολοσσοί θα αντιμετωπίζουν προβλήματα ρευστότητας.
Και υπάρχουν κι άλλα προβλήματα, κοινωνικού χαρακτήρα. Πέραν του ότι οι Κινέζοι έπαψαν να ξοδεύουν, γίνονται και λιγότεροι. Πέρυσι, ο ρυθμός γεννήσεων έφτασε στα 1,09 παιδιά ανά γυναίκα από 1,30 που ήταν πριν από δύο χρόνια, σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της Εθνικής Επιτροπής Υγείας. Ο πληθυσμός της χώρας γερνάει πιο γρήγορα και από αυτόν της Ιαπωνίας και από πέρυσι άρχισε να μειώνεται για πρώτη φορά μετά από 60 χρόνια. Ακούγεται παράξενο ότι κάποτε θα λέγαμε στους Κινέζους να γεννάνε περισσότερο, αλλά αν το δημογραφικό συνεχίσει με αυτούς τους ρυθμούς, ο αντίκτυπος στον ρυθμό ανάπτυξης της χώρας θα είναι τεράστιος. Η Κίνα, με λίγα λόγια, άρχισε να αντιμετωπίζει τα ίδια προβλήματα με την Ευρώπη: Λιγότερο εργατικό δυναμικό και πολύ αυξημένα έξοδα για κοινωνική ασφάλιση. Κι αυτά σημαίνουν περισσότερο δανεισμό από το κράτος, μικρότερη κατανάλωση και πτώση των επενδύσεων. Κι όσο οι δουλειές λιγοστεύουν, τόσο οι άνθρωποι σταματούν να μεταναστεύουν από την επαρχία στα μεγάλα αστικά κέντρα. Κι όσο λιγότεροι έρχονται στα μεγάλα αστικά κέντρα, τόσο μικρότερη ζήτηση υπάρχει για σπίτια. Και όλο από την αρχή. Καπιταλισμός, είπαμε, όλα δουλεύουν σε κύκλους.
Οι φόβοι για κοινωνική αναταραχή και οι ανησυχίες του Μπάιντεν
Οι ανησυχίες για πολιτική και κοινωνική αποσταθεροποίηση μπλοκάρουν προς στιγμήν την αντιμετώπιση μιας κρίσης με παγκόσμιες επιπτώσεις
Είναι πολύ δύσκολο να προβλέψει κανείς τι θα συμβεί στην οικονομία της Κίνας στο επόμενο διάστημα, τα μεγέθη είναι τεράστια και τα στοιχεία ανεπαρκή. Κάποιοι αναλυτές προβλέπουν μια αργή μετάβαση σε μια κατάσταση «παγωμένης» ανάπτυξης, όπως συνέβη με την Ιαπωνία, άλλοι φοβούνται ότι τα πράγματα μπορεί να είναι πιο στενάχωρα και να ακουστεί κάποια στιγμή ένα μεγάλο «μπαμ». Επιπροσθέτως, όσο αργά ή γρήγορα κι αν εξελιχθεί η ύφεση, το μόνο βέβαιο είναι ότι θα προκαλέσει κοινωνική αναταραχή. Ο Τζινπίνγκ υποσχέθηκε στους Κινέζους έναν καπιταλιστικό παράδεισο με κομμουνιστικό καθεστώς. Εάν τελικά αποδειχθεί ότι ο κομμουνισμός δεν προστατεύει από τα δεινά του καπιταλισμού, είναι μάλλον απίθανο να το πάρουν πολύ καλά. Στην πραγματικότητα, βέβαια, τίποτε απ' όλα αυτά που συμβαίνουν δεν είναι και τόσο απρόσμενο. Από την κρίση του 2008, η Κίνα τετραπλασίασε το μέγεθος της οικονομίας της, ενώ το χρέος της πολλαπλασιάστηκε επί εννέα. Για να αντιμετωπιστεί αυτό, που προφανώς δεν είναι βιώσιμο μακροπρόθεσμα, η χώρα αναδιπλώθηκε στον τομέα της κατασκευής υποδομών και κρατικών εξόδων γενικώς, κάτι που επίσης ήταν αναπόφευκτο να οδηγήσει στη μείωση της καταναλωτικής δύναμης του μέσου Κινέζου. Ήταν προβλέψιμη, με λίγα λόγια, η εξέλιξη. Αλλά κανείς δεν έδωσε μεγάλη σημασία.
Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο είχε προβλέψει, σε προηγούμενο επεισόδιο, ότι η κινεζική οικονομία θα συνεισφέρει το 35% της παγκόσμιας ανάπτυξης για το 2023. Πλέον αυτό φαίνεται απίθανο, γεγονός που σημαίνει ότι θα μειωθεί σημαντικά ο ρυθμός ανάπτυξης του πλανήτη. Ήδη οι μεγάλες ξένες εταιρείες που δραστηριοποιούνται στη χώρα αντιμετωπίζουν το ζήτημα με πολλή προσοχή και ακόμη περισσότερη ανησυχία. Ίσως ο Τζο Μπάιντεν να το έθεσε πιο σωστά απ' όλους, όταν χαρακτήρισε στα μέσα Αυγούστου την Κίνα «ωρολογιακή βόμβα» λόγω των οικονομικών της δυσκολιών. «Δεν είναι καλό αυτό που συμβαίνει, διότι οι κακοί άνθρωποι κάνουν κακά πράγματα όταν έχουν προβλήματα», εξήγησε. Ο Μπάιντεν, βέβαια, φοβάται άλλα πράγματα από τους «κακούς» ανθρώπους με προβλήματα, όπως, για παράδειγμα, ότι μπορεί να κάνουν πόλεμο στη Θάλασσα της Κίνας για να εκτονώσουν την εσωτερική κρίση της χώρας.
Τρεις εναλλακτικές λύσεις
Οσο κι αν αυτά που συμβαίνουν ήταν λίγο - πολύ αναμενόμενα, όλοι οι αναλυτές συμφωνούν σε ένα πράγμα: Η περίπτωση της Κίνας δεν μπορεί να συγκριθεί με εκείνες των δυτικών χωρών και, στην πραγματικότητα, η χώρα πλέει σε αχαρτογράφητα νερά. Σε κάθε περίπτωση, οι άμεσες σχετικά ασφαλείς προβλέψεις κάνουν λόγο για τεράστια πτώση του βιοτικού επιπέδου στη χώρα, κυρίως για τους νέους αλλά και για όσους έχουν επενδύσει τα χρήματά τους στην αγορά γης. Οι εναλλακτικές πορείες για τη χώρα είναι τρεις: Ή που θα πάει σε τεχνητή κρίση, προκειμένου να «σπάσει» η ίδια τις φούσκες στη βιομηχανική παραγωγή και την αγορά γης, ή που θα κάνει το ίδιο πιο αργά, σε διάστημα δεκαετιών, ή που θα πάει σε ένα απόλυτα καταναλωτικό μοντέλο, το οποίο θα μοιράσει ξανά το χρήμα. Εδώ προκύπτει ένα επίσης πολύ σημαντικό ερώτημα, κατά πόσο το Πεκίνο είναι όντως διατεθειμένο να προβεί σε ριζικές μεταρρυθμίσεις προκειμένου να σώσει την παρτίδα. Να πάει, με λίγα λόγια, σε πιο ανοιχτό και φιλελεύθερο οικονομικό μοντέλο. Φαίνεται ότι υπάρχουν φωνές που προωθούν αυτό το ενδεχόμενο, αλλά οι φόβοι για πολιτική και κοινωνική αποσταθεροποίηση προς το παρόν επικρατούν. Και βέβαια οι φόβοι ότι αν το Κομμουνιστικό Κόμμα χάσει τον οικονομικό έλεγχο της χώρας, θα χάσει και τον έλεγχο της χώρας, τελεία. Ας καλωσορίσουμε, λοιπόν, τον κόκκινο δράκο στα δεινά του καπιταλισμού, τα πρώτα χρόνια είναι δύσκολα, μετά συνηθίζεις.
