Καπρίτσια, καψόνια, διακριτικές συμπάθειες, πασιφανείς αντιπάθειες. Τα μέλη του κλαμπ του G20 είναι κι αυτά όπως κάθε άλλης ιδιαίτερης, κλειστής λέσχης: ιδιότροπα και εγωκεντρικά. Κι ο κόσμος αναρωτιέται αν τα υψηλά ιδανικά που συχνά πυκνά επικαλούνται στις κατά καιρούς διακηρύξεις τους -συνεργατικότητα, συναντίληψη, παγκοσμιότητα, διεθνής συλλογικότητα- τ’ ασπάζονται πραγματικά ή τα χρησιμοποιούν σαν άλλοθι για την ευθύνη τους σ’ ένα παγκόσμιο σύστημα ανεπαρκές και ανίκανο ν’ ανταποκριθεί στις προσδοκίες λαών και πολιτών, ειδικά των πιο φτωχών.
Τελευταία το κλίμα έχει γίνει βαρύ στο εσωτερικό του κλαμπ. Οι διαφωνίες και οι εντάσεις έχουν πυκνώσει, έχουν πάρει τη μορφή ρήξεων. Οι διαπιστώσεις για τις αιτίες των προβλημάτων αντικρούουν η μια την άλλη και οι προτεινόμενες λύσεις παγιδεύονται σε ανταγωνιστικές επιδιώξεις. Το στάτους στο παγκόσμιο σύστημα έχει αλλάξει δραματικά με την είσοδο της δεύτερης δεκαετίας του αιώνα. Η Κίνα συρρικνώνεται δημογραφικά και η οικονομία της εισέρχεται στον αδιέξοδο κύκλο του ώριμου καπιταλισμού. Η ιδέα της ανάπτυξης απομακρύνεται από τα μεγαλεπήβολα πεντάχρονα και δεκάχρονα πλάνα και προσαρμόζεται στις συνθήκες της κατανάλωσης και της γιγάντωσης της βιομηχανίας των υπηρεσιών. Η παγκοσμιοποίηση υποχωρεί, η εσωτερική κατανάλωση είναι εκείνη που θα στηρίξει την οικονομία. Ακόμα χειρότερα, ο κλάδος των ακινήτων έχει αγγίξει οροφή και ο κορεσμός της προσφοράς έχει οδηγήσει σε μια επικίνδυνη φούσκα, με τους ιθύνοντες να πρέπει να εφευρίσκουν συνεχώς νέους τρόπους για να μεταθέτουν στο διηνεκές ένα πιθανό σκάσιμό της.
Οι αναλυτές έχουν προειδοποιήσει πως η ανερχόμενη εισοδηματικά και διευρυνόμενη πληθυσμιακά μεσαία τάξη της Κίνας θα μοιάζει όλο και περισσότερο μ’ εκείνη των ΗΠΑ. Τα εισοδήματά της δεν θα επαρκούν για να πραγματοποιήσει τα όνειρα και τις φιλοδοξίες της. Θα «εκπέσει» σ’ ένα «προλεταριάτο» των αστικών κέντρων που θα δαπανά όλο και περισσότερα προκειμένου να μπορεί να διατηρεί το επίπεδο διαβίωσής του σε ανεκτά όρια. Η κατάσταση είναι τέτοια που η κυβέρνηση του Πεκίνου καταφεύγει σε έκτακτα μέτρα στήριξης της οικονομίας, της απασχόλησης, της χρηματοδότησης των επιχειρήσεων. Η τελευταία φάση της οικονομικής αναταραχής είναι αποτέλεσμα της κρίσης στην αγορά των ακινήτων και της σημαντικής επιβράδυνσης της ανάπτυξης τους τελευταίους μήνες, μετά από τη σύντομη «άνοιξη» των αρχών του έτους ως αποτέλεσμα της άρσης όλων των περιορισμών για την Covid. Το αποπληθωριστικό περιβάλλον αντικατοπτρίζει αυτή την υφέρπουσα κρίση, λένε οι αναλυτές.
«Μπαϊπάς» από τον Σι
Η κινεζική κυβέρνηση έχει δεσμευτεί να αναλάβει δράση για να στηρίξει την οικονομία. Πριν από μερικές εβδομάδες, η κεντρική Λαϊκή Τράπεζαμείωσε το επιτόκιο κατά 15 μονάδες βάσης, στη σημαντικότερη παρέμβασή της προς αυτή την κατεύθυνση τα τελευταία τρία χρόνια. Αλλά μόνο αυτό δεν λύνει το πρόβλημα. Ενδεχομένως υπάρχουν κι άλλες «δυνάμεις» που διαμορφώνουν τη εσωτερική δυναμική στην κινεζική οικονομία.
Οι Financial Times αποκάλυψαν πρόσφατα ότι ξένοι επενδυτές έκαναν ντάμπινγκ σε κινεζικές μετοχές και ομόλογα στην αγορά του Χονγκ Κονγκ, σε μια κίνηση που σχεδόν εξανέμισε καθαρές εισροές 7,4 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Τα κεφάλαια αυτά μπήκαν στην κινεζική χρηματαγορά μετά τη διακήρυξη του Πολιτικού Γραφείου του Κομμουνιστικού Κόμματος στις 24 Ιουλίου περί γενναίας και πλήρους στήριξης της οικονομίας. Στην καθομιλουμένη το ντάμπινγκ λέγεται «αθέμιτος ανταγωνισμός». Ποιος άραγε βρίσκεται από πίσω; Τα σύννεφα της οικονομικής δυσπραγίας μαζεύονται πάνω από το Πεκίνο. Το παγκόσμιο περιβάλλον γίνεται όλο και πιο άγονο και ο Μπάιντεν στον Λευκό Οίκο είναι αποφασισμένος να κόψει κάθε ροή αμερικανικής τεχνολογίας και τεχνογνωσίας προς την κινεζική μηχανή της ανάπτυξης, ακόμη κι αν αυτό κοστίσει ακριβά στις αμερικανικές εταιρείες. Το ίδιο είναι αποφασισμένος να κάνει και με τις άμεσες αμερικανικές επενδύσεις στην κινεζική οικονομία. Πλέον το ζήτημα άπτεται της εθνικής ασφάλειας, η εποχή των μεγάλων προσδοκιών της παγκοσμιοποίησης παρήλθε. Ο εθνοκεντρισμός και η απομόχλευση είναι τώρα το ευαγγέλιο. Υπάρχει κι εκείνος ο «πόλεμος» ανάμεσα στη δημοκρατία και τον αυταρχισμό που ο οιονεί «ελεύθερος κόσμος» έχει χρέος να κερδίσει.
Απ’ την άλλη, η άνοδος της Ινδίας, δημογραφικά, οικονομικά, τεχνολογικά, αποτελεί μια εν δυνάμει πρόκληση για το κινεζικό γόητρο. Με τον συντηρητικό Ναρέντρα Μόντι στο τιμόνι της ασιατικής χώρας να μην παρεκκλίνει στο ελάχιστο της εθνοκεντρικής ρότας που έχει χαράξει εδώ και σχεδόν δέκα χρόνια, το ινδικό οικονομικό θαύμα αναγνωρίζεται πανταχόθεν. Η Ινδία μπήκε με το σπαθί της στην εξαιρετικά ολιγομελή λέσχη των μόλις τεσσάρων διαστημικών δυνάμεων που κατέκτησαν τη Σελήνη στέλνοντας πρόσφατα με επιτυχία ρομποτικό εξερευνητικό σκάφος στην επιφάνεια του γήινου δορυφόρου. Πολύ σοβαρότερες προκλήσεις, που δοκιμάζουν τις ανταγωνιστικές σχέσεις Πεκίνου - Νέου Δελχί, υπάρχουν φυσικά στο μεγαλύτερο πλάνο και μια από αυτές είναι η ανεπίλυτη συνοριακή διαφορά στη μεθοριακή γραμμή των Ιμαλαΐων. Σαν να μην έφταναν αυτά, η ανερχόμενη Ινδία διεκδικεί δικαιωματικά να εκπροσωπεί τον αποκαλούμενο «Παγκόσμιο Νότο», τα έθνη εκείνα που έχει περιθωριοποιήσει και αγνοεί η Δύση των επιλεκτικών «ευαισθησιών» και των διακριτικών συμπαθειών, έναν ρόλο που επίσης διεκδικεί με αποφασιστικότητα το Πεκίνο. Με δύο πολύ καλούς λόγους στη τσέπη -αμερικανική εχθρότητα, ινδικά «αγκάθια»- για να αποφύγει άβολες, πρόσωπο με πρόσωπο, συναντήσεις με τους ανταγωνιστές του στη διεθνή σκηνή, δεν ήταν τελικά έκπληξη που ο Πρόεδρος Σι αποφάσισε να κάνει «μπαϊπάς» την ιστορική σύνοδο κορυφής του Σαββατοκύριακου στο Νέο Δελχί, η οποία έκλεισε και τον κύκλο της ινδικής προεδρίας της G20.
Εντάσεις και «κακίες»
Σε κάθε περίπτωση, επικοινωνιακά δεν θα χρειάζονταν αυτές οι επαφές, ειδικά μετά τον θρίαμβο της κινεζικής διπλωματίας τον περασμένο μήνα στο Γιοχάνεσμπουργκ με την ιστορική διεύρυνση της ομάδας BRICS με έξι νέα μέλη. Σι και Μόντι είχαν μια σύντομη συνάντηση εκεί σε αμήχανο κλίμα. Το Νέο Δελχί ισχυρίστηκε ότι συμφώνησαν να εντατικοποιήσουν τις προσπάθειες σε επίπεδο αξιωματούχων για ταχεία απεμπλοκή των στρατευμάτων της πρώτης γραμμής από τα σημεία αντιπαράθεσης κατά μήκος της συνοριακής γραμμής. Το Πεκίνο, από την πλευρά του, ανακοίνωσε ότι Κίνα και Ινδία θα πρέπει να έχουν κατά νου τα γενικά συμφέροντα των διμερών σχέσεων και να χειριστούν σωστά το ζήτημα των συνόρων ώστε να διαφυλάξουν από κοινού την ειρήνη και την ηρεμία στην περιοχή. Μ’ άλλα λόγια, «ελάτε να κάνουμε μπίζνες, ξεχάστε τις συνοριακές διαφορές».
Τόσο ο Μπάιντεν όσο και συνεργάτες του Μόντι δεν έκρυψαν την απογοήτευσή τους για την απουσία του Σι από τη σύνοδο. Το Νέο Δελχί τη θεώρησε ως μια νέα οπισθοδρόμηση στις ήδη παγωμένες σχέσεις ανάμεσα στις δύο πολυπληθέστερες χώρες του κόσμου που διαθέτουν και πυρηνικά όπλα. Καμία από τις άμεσα ενδιαφερόμενες πλευρές δεν σχολίασε την απόφαση αλλά οι αναλυτές θεωρούν πως προσθέτει μια ακόμη προστριβή στις προβληματικές σινο-ινδικές σχέσεις. Η στρατιωτική αντιπαράθεση στην συνοριογραμμή των Ιμαλαΐων δεν δείχνει να έχει σύντομο τέλος και η πλήρης εξομάλυνση αργεί ακόμη αφού η Ινδία επιμένει να τη συνδέει με την επίλυση της συνοριακής διένεξης. Η τελευταία σοβαρή αντιπαράθεση σημειώθηκε πρόσφατα, το 2020, και στοίχισε τη ζωή σε είκοσι Ινδούς και τέσσερις Κινέζους στρατιώτες. Αν και αξιωματούχοι της ινδικής κυβέρνησης προσπάθησαν κατ' ιδίαν να υποβαθμίσουν την απουσία του Σι λέγοντας ότι οι ηγέτες παρακάμπτουν τις συνόδους κορυφής για τους δικούς τους λόγους, ένα υψηλόβαθμο στέλεχος του Μπαρατίγια Τζανάτα, του κυβερνώντος κόμματος του πρωθυπουργού Μόντι, μίλησε έξω από τα δόντια: Η απόφαση, είπε, έδειξε τη δυσφορία του Πεκίνου για την οικονομική άνοδο της Ινδίας.
«Σε ό,τι αφορά τη Κίνα, συχνά δείχνουν έναν βαθμό κακίας», τόνισε ο αντιπρόεδρος του Μπαρατίγια, Τζάι Πάντα, όταν ρωτήθηκε για την απουσία του Σι. «Μπορεί να τους είναι δύσκολο να χωνέψουν το ότι για τέσσερις δεκαετίες ήταν αυτοί η ταχύτερα αναπτυσσόμενη οικονομία του κόσμου και σήμερα είμαστε εμείς», συμπλήρωσε. Γίνεται, όμως, σε μια λέσχη με μέλη που αρέσκονται σε μεγαλόσχημες διακηρύξεις και δεσμεύονται από ιδεαλιστικούς σκοπούς, οι επιμέρους διαφωνίες και «αντιπάθειες» να καθορίζουν την πορεία της «σαμποτάροντας» την τύχη της; Φαίνεται πως γίνεται.
Πίσω από το χάσμα
Η ρήξη της Ρωσίας με τη Δύση μετά την προσάρτηση της Κριμαίας, το 2014, και κατόπιν ο πόλεμος κατά της Ουκρανίας τον Φεβρουάριο του περασμένου έτους διέλυσαν την ενότητα του G20
Δυτικός αξιωματούχος, που εργάστηκε για την προετοιμασία της συνόδου στο Νέο Δελχί και τον οποίο επικαλείται το Financial Review της Αυστραλίας, υποστηρίζει πως η απόφαση του Σι να μην συμμετάσχει υποδηλώνει μια συγκεκριμένη στρατηγική: «Εργάζονταν για να αδειάσουν στη θάλασσα την κοινή δουλειά μας όλο τον χρόνο. Η μη συμμετοχή στη σύνοδο ήταν το λογικό, επόμενο βήμα». Η απόφαση έρχεται ύστερα από μήνες αποτυχημένων προσπαθειών πολλαπλών υπουργικών φόρουμ του G20 για τη διατύπωση κοινών θέσεων σε θέματα που κυμαίνονται από την Υγεία και την περίθαλψη έως την κλιματική αλλαγή. Οι βασικοί λόγοι είναι οι βαθιές διαφωνίες για τον πόλεμο στην Ουκρανία και η κατανομή των βαρών μεταξύ πλούσιων και αναπτυσσόμενων χωρών. Ορισμένοι Ινδοί παρατηρητές είναι πεπεισμένοι ότι η Κίνα θέλει να υποσκάψει την ινδική προεδρία σε μια περίοδο διμερών τριβών για τις συνοριακές διαφορές. «Η Κίνα υπήρξε η κύρια δύναμη αντίθεσης για όλα σχεδόν τα ζητήματα στα οποία απαιτείται συναίνεση», δήλωσε ο Ιντρανί Μπαγκί, διευθύνων σύμβουλος του Ananta Aspen Centre, μιας ινδικής δεξαμενής σκέψης.
Σημειώνεται ότι θα είναι η πρώτη φορά που ο Σι ή οποιοσδήποτε άλλος Πρόεδρος της Κίνας παρακάμπτει μια σύνοδο κορυφής του G20. Από κάθε άποψη είναι μια κίνηση που ρίχνει βαριά σκιά σε έναν παγκόσμιο θεσμό που ιδρύθηκε για να δημιουργήσει, υποτίθεται, συναίνεση μεταξύ των πιο ισχυρών εθνών του κόσμου, παρά τις κοινωνικές ή οικονομικές διαφορές τους. Δυτικοί αναλυτές, όπως ο Τζος Λίπσκι, διευθυντής του GeoEconomics Center του Atlantic Council στην Ουάσιγκτον, θεωρούν πως, παρά το ότι το Πεκίνο έστειλε στη σύνοδο τον νο2 της ηγεσίας του και δεξί χέρι του Σι, τον πρωθυπουργό Λι Κιάνγκ, η απουσία του ίδιου του Κινέζου Προέδρου θέτει υπό αμφισβήτηση τη «μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα και επιτυχία της G20».
Το εγχείρημα φαίνεται να απομακρύνεται από τους στόχους του. Στις δύο πρώτες συνόδους κορυφής, το 2008 και το 2009, στον απόηχο του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού κραχ και της αναζήτησης μια συντονισμένης από κοινού διαχείρισης των συνεπειών του, το G20 συστήθηκε στον κόσμο ως το αναδυόμενο διεθνές όργανο λήψης αποφάσεων που ενσωματώνει στους κόλπους του τις αναπτυσσόμενες χώρες με επικεφαλής την Κίνα. Ο τότε πρωθυπουργός της Βρετανίας Γκόρντον Μπράουν, ο οποίος φιλοξένησε τη σύνοδο του 2009, διακήρυξε πανηγυρικά ότι το G20 αντιπροσώπευει «τον κόσμο που έρχεται πιο κοντά». Μόνο που αυτό ακουγόταν πολύ καλό για να είναι αληθινό. Οι πρώτες ρωγμές δεν άργησαν να φανούν. Η ρήξη της Ρωσίας με τη Δύση μετά την προσάρτηση της Κριμαίας, το 2014, και κατόπιν ο πόλεμος κατά της Ουκρανίας τον Φεβρουάριο του περασμένου έτους διέλυσαν την ενότητα του G20. Η επακόλουθη παγκόσμια οικονομική και ενεργειακή κρίση, σε συνδυασμό με την κλιμακούμενη οικονομική, τεχνολογική και γεωπολιτική κόντρα ΗΠΑ - Κίνας τα τελευταία χρόνια, έχουν επιδεινώσει το κλίμα και διεύρυναν το μέτωπο αντιπαράθεσης μεταξύ αναπτυγμένων και αναπτυσσόμενων μελών της ομάδας.
Δράση και αντίδραση
Το G20 κατάφερε να συμφωνήσει απροσδόκητα σ’ ένα κοινό ανακοινωθέν στη σύνοδο κορυφής του 2022 στο Μπαλί. Αλλά οι φετινές συζητήσεις υπό την προεδρία της Ινδίας έχουν χαρακτηριστεί από ένα φαινομενικά αγεφύρωτο χάσμα μεταξύ της Δύσης, από τη μια, και της Ρωσίας και της Κίνας, απ’ την άλλη, σχετικά με τον πόλεμο στην Ουκρανία. Στις συναντήσεις των υπουργών Εξωτερικών, των επικεφαλής των οικονομικών θεσμών και άλλων αξιωματούχων, η Ινδία δεν κατάφερε να εξασφαλίσει ένα ενιαίο τελικό ανακοινωθέν με τη σύμφωνη γνώμη όλων των μελών. Ρωσία και Κίνα έχουν επανειλημμένα απορρίψει τη γλώσσα που χρησιμοποιούν οι δυτικές χώρες για την καταδίκη του πολέμου στην Ουκρανία. Όλο και περισσότερο, η λέσχη δείχνει να καρκινοβατεί προς ένα αβέβαιο μέλλον. Και το σύνθημα της φετινής συνόδου, «μια Γη, μια οικογένεια, ένα μέλλον», φαντάζει μάλλον γραφικό.
Το G20 αντιπροσωπεύει περίπου το 80% του παγκόσμιου ΑΕΠ και ιδανικά θα μπορούσε να σφυρηλατήσει συμφωνίες για κρίσιμα παγκόσμια ζητήματα όπως η κλιματική κρίση, η χρηματοπιστωτική σταθερότητα και η ελάφρυνση του χρέους για τα φτωχότερα έθνη, όμως στην πραγματικότητα οι επιδόσεις της είναι εξαιρετικά φτωχές μετά το 2009 και την κορύφωση της συναντίληψης που επιτεύχθηκε τότε, γράφει ο Guardian. Σήμερα δεν έχει πλέον νόημα για τα πλούσια μέλη της ομάδας -ΗΠΑ, Ιαπωνία, Γερμανία, Γαλλία, Καναδάς, Ιταλία και Ηνωμένο Βασίλειο- να προσπαθούν να αντιμετωπίσουν παγκόσμια ζητήματα όταν Κίνα, Ινδία και Βραζιλία αναδεικνύονται αυτοδικαίως σε κομβικής σημασίας παγκόσμιους παράγοντες. Αλλά το σημαντικότερο πρόβλημα είναι άλλο: Η G20 αναδύθηκε από την ανάγκη διαχείρισης της παγκοσμιοποίησης η οποία όμως σήμερα βρίσκεται σε... ανάδρομη πορεία. Όπως το θέτει ο Ντάριο Πέρκινς της TS Lombard, μιας συμβουλευτικής εταιρείας μακροοικονομικών προβλέψεων με κεντρικά γραφεία στο Λονδίνο, τη Νέα Υόρκη και το Χονγκ Κονγκ, η αποπαγκοσμιοποίηση είναι ήδη υπαρκτή τάση και κερδίζει έδαφος, παρά την ανθεκτικότητα του παγκόσμιου εμπορίου. «Με τα διμερή εμπορικά πρότυπα να αρχίζουν ν’ αλλάζουν, με τις ΗΠΑ και την Κίνα να χρησιμοποιούν με αρκετή επιτυχία την εμπορική και βιομηχανική πολιτική ως στρατηγικό όπλο, δεν υπάρχει πλέον τρόπος επιστροφής στη νεοφιλελεύθερη οδό που ακολουθήθηκε τα τελευταία 40 χρόνια». Θα μπορούσε άραγε και το G20 να μείνει κάποια στιγμή χωρίς αποστολή;
