Πάνε σχεδόν δέκα χρόνια από την πρώτη φορά που επισκέφθηκα την Κωνσταντινούπολη, λίγους μήνες μετά τις διαδηλώσεις στο πάρκο Γκεζί. Έκτοτε έγινε ένας από τους τακτικούς μου προορισμούς. Όσοι έχουν κάνει το ταξίδι γνωρίζουν πως μια φορά δεν είναι αρκετή. Το παρόν κείμενο δεν αποτελεί ανάλυση ούτε ρεπορτάζ, αλλά την αποτύπωση μιας αίσθησης και τη σύγκριση με τις προηγούμενες επισκέψεις σε μια τόσο ιδιαίτερη ιστορική και πολιτική στιγμή για τη γειτονική χώρα. Τελευταία ήταν το 2015, μερικούς μήνες πριν την απόπειρα πραξικοπήματος. Η Κωνσταντινούπολη είναι μια πόλη σε διαρκή κίνηση, με σταθερές ανά τους αιώνες γύρω από τις οποίες συντελούνται αλλαγές, άλλοτε βίαιες και απότομες σαν τα ρεύματα του Κεράτιου, άλλοτε σταδιακές, ακολουθώντας τη φυσική ροή των πραγμάτων και της Ιστορίας. Η Πόλη του 2023, παραμονές των εκλογών, κατά τις οποίες αμφισβητείται η άνετη επικράτηση του σουλτάνου πρώτη φορά σε σχεδόν είκοσι χρόνια, είναι μια διαφορετική πόλη. Η απόπειρα πραξικοπήματος, οι διώξεις κατά σύμπασας της αντιπολίτευσης και η υπερσυγκέντρωση των εξουσιών στον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, η κυριαρχία μιας ακραίας εθνικιστικής και συντηρητικής αντίληψης ταυτόχρονα με την όξυνση των ισλαμιστικών αντανακλαστικών της κοινωνίας, αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες. Φυσικά η οικονομική κρίση με το πληθωριστικό σοκ έχουν επίσης συμβάλει με κομβικό τρόπο στο σώμα της Κωνσταντινούπολης και των κατοίκων της.
Παρατήρηση πρώτη: Η αύξηση του χιτζάμπ, ακόμα και της μπούργκας, είναι αισθητή, ιδιαίτερα στην ευρωπαϊκή πλευρά, στα τουριστικά κέντρα του Μπέγιογλου, του Πέρα, του Φατίχ, στα εκατομμύρια των κατοίκων και των επισκεπτών. Σε αντίθεση με τη δημοφιλή περιοχή που διαπερνά η λεωφόρος Ιστικλάλ, στο Καντίκιοϊ της ασιατικής πλευράς, το πρώτο πράγμα που συναντάς κατεβαίνοντας από το καραβάκι είναι τα προεκλογικά περίπτερα της αντιπολίτευσης. Δίπλα στο CHP του Κιλιτσντάρογλου, στο Καλό Κόμμα της Ακσενέρ και το YSP, τη συνέχεια επί της ουσίας του αριστερού ΗDP. Με τον Σελαχατίν Ντεμιρτάς να παραμένει στη φυλακή, οι φίλοι και τα μέλη του HDP αποτελούν νούμερο ένα στόχο του καθεστώτος Ερντογάν. Μόλις πριν από μερικές ημέρες, 125 στελέχη συνελήφθησαν στην Κωνσταντινούπολη. Ο «αέρας» στη γειτονιά του Καντίκιοϊ είναι διαφορετικός. Μια πιο κοσμική αίσθηση απλώνεται σε όλους τους δρόμους, στα πάρκα, στα παζάρια, στα καφέ. Οι μαντίλες ελάχιστες, εκατοντάδες χιλιάδες νέοι και νέες γεμίζουν τα μαγαζιά που φέρουν μια αύρα πολυπολιτισμικότητας πλάι στο διάχυτο αίσθημα της προσμονής και της ανάγκης απαλλαγής από το καθεστώς Ερντογάν. Το Καντίκιοϊ κρατάει τον χαρακτήρα μιας γειτονιάς πολύχρωμης που αγκαλιάζει Δύση και Ανατολή, με τον ισλαμικό συντηρητισμό να μοιάζει περιθωριοποιημένος σε αυτή την πλευρά της πόλης.
Παρόμοια η αίσθηση και στο Μπεσίκτας. Είναι τυχαίο; Καθόλου, αν κρίνουμε από τα εκλογικά ποσοστά του 2018. 52,2% έλαβε το ΑΚΡ του Ερντογάν στο Μπεγιόγλου έναντι 32,2% που πήρε το CHP, 53,8% έναντι 33% στο Φατίχ -την απέναντι όχθη της γέφυρας του Γαλατά όπου βρίσκεται η Αγιά Σοφιά- ενώ στο Καντίκιοϊ ο Ερντογάν έλαβε 20% έναντι 72% του CHP. Παρόμοια εικόνα και στο Μπεσίκτας, όπου το ΑΚΡ έλαβε 18,4% και το CHP 74%.
Παρατήρηση δεύτερη: Στα τουριστικά κέντρα του Μπεγιόγλου, η λεωφόρος Ιστικλάλ που συνδέει την πλατεία Ταξίμ με τον πύργο του Γαλατά, αλλά και στο Φατίχ, πέριξ του Εμινονού και του Σουλταναχμέτ, έχουν πολλαπλασιαστεί τα καταστήματα με ταμπέλες στα ρωσικά. Πολλά είναι τα παλιά καφέ και εστιατόρια που αντικαταστάθηκαν από αλυσίδες και μεγαθήρια, μια απώλεια δηλαδή του χρώματος και του χαρακτήρα της ιστορικής συνοικίας του Πέρα. Παράλληλα, είναι εντυπωσιακή η ανάπτυξη των άλλοτε εγκαταλελειμμένων γειτονιών όπως το Τζιχαντζιρ που σήμερα φιλοξενεί πολλούς νέους και νέες, μαγαζιά, καφέ και μπαρ, αρκετά εκ των οποίων συνδέουν την παράδοση με το μοντέρνο. Ίσως το Τζιχαντζίρ και το Καντίκιοϊ να αποτελούν την πιο όμορφη εικόνα της σύγχρονης Κωνσταντινούπολης. Βέβαια, δεν μπορεί κανείς να μην παρατηρήσει την εγκατάλειψη και την παρακμή γύρω από το Ζωγράφειο, ενώ σε άλλες περιοχές το gentrification έχει διαμορφώσει μια νέα ταυτότητα.
Παρατήρηση τρίτη: Η ζωή για τους κατοίκους της Πόλης είναι εφιαλτικά ακριβή. Ο πληθωρισμός διαρκείας έχει γονατίσει τους πολίτες. «Σήμερα το νερό κάνει 15 λίρες, αύριο ίσως κάνει 25, αυτή είναι η κατάσταση της αβεβαιότητας εδώ και πολύ καιρό» μας έλεγε χαρακτηριστικά ένας ιδιοκτήτης μίνι μάρκετ. Οι τιμές έχουν αυξηθεί εμφανώς συγκριτικά με τα προηγούμενα χρόνια, όπως και το κόστος ζωής.
Παρατήρηση τέταρτη: Τον Κεράτιο Κόλπο «κοσμεί» πλέον ένα γιγαντιαίο ελικοπτεροφόρο πλοίο του Πολεμικού Ναυτικού με τις μπουκαπόρτες και τα κανόνια στραμμένα προς τη Γέφυρα των Μαρτύρων της 15ης Ιουλίου, όπως μετονομάστηκε η πρώτη γέφυρα του Βοσπόρου μετά το πραξικόπημα. Κορυφαίος συμβολισμός και ισχυρό μήνυμα πυγμής από τον Τούρκο Πρόεδρο.
Παρατήρηση πέμπτη: Η μετατροπή της Αγιάς Σοφιάς σε τζαμί συνιστά έγκλημα κατά της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Για τους τυχερούς που την επισκεφθήκαμε ως μουσείο, θαυμάσαμε τα απαράμιλλης ομορφιάς χρυσά ψηφιδωτά, η σημερινή εικόνα προκαλεί θλίψη και θυμό. Οι καλυμμένες τοιχογραφίες πάνω από το Ιερό και η απαγόρευση της εισόδου στον γυναικωνίτη αποστερούν από τον επισκέπτη το δέος που προκαλεί το μεγαλείο του ναού.
Παρατήρηση έκτη: Η υποδοχή και η φιλοξενία των Τούρκων της Κωνσταντινούπολης στους Έλληνες ήταν πάντα θερμή. Αυτό δεν έχει αλλάξει. Το αντίθετο. Το χαμόγελο και η διάθεση για συζήτηση στο άκουσμα των ελληνικών, ιδιαίτερα από νεότερους, ήταν ακόμα πιο ειλικρινές, αυθόρμητο και ζεστό.
Σε κάθε περίπτωση, η Κωνσταντινούπολη παραμένει μία από τις πιο όμορφες και συναρπαστικές πόλεις του κόσμου. Γεμάτη αντιθέσεις, φιλόξενους ανθρώπους, χρώματα, αρώματα, εικόνες. Μια Πόλη αεικίνητη που θα παίξει καίριο ρόλο στη μεγάλη αλλαγή, αν αυτή γίνει τελικά πράξη στις επερχόμενες εκλογές.
