Ο απολογισμός των ταραχών στη Βόρεια Ιρλανδία την τελευταία εβδομάδα περιλαμβάνει πολλές μολότοφ, καμένα αυτοκίνητα, διάχυτο θυμό και πάνω από 74 αστυνομικούς τραυματισμένους από νεαρούς Προτεστάντες (Ενωτικοί). Από τη μία η πραγματικότητα του Brexit, που γίνεται τώρα αισθητή καθώς εντείνονται οι τελωνιακοί έλεγχοι μεταξύ Βρετανίας και Βόρειας Ιρλανδίας, η οποία ακολουθεί τους κανόνες της Ε.Ε. σε προϊόντα, κι από την άλλη τα μέτρα του lockdown που αρχίζουν μόλις τώρα να χαλαρώνουν. Οι απειλές κατά τελωνιακών υπαλλήλων που έχουν επιφορτιστεί με τους ελέγχους στην ιρλανδική θάλασσα, και ειδικά στα λιμάνια του Μπέλφαστ και του Λσρν, άρχισαν ήδη από τον Φεβρουάριο.
Η σπίθα όμως υπήρξε ένα άλλο γεγονός. Η κηδεία του Μπόμπι Στόρεϊ, του πρώην στελέχους του Ιρλανδικού Δημοκρατικού Στρατού (IRA), και της πομπής που ακολούθησε το φέρετρό του, επικεφαλής της οποίας ήταν ο Τζέρι Άνταμς, η αρχηγός του Σιν Φέιν Μέρι Λου ΜακΝτόναλντ, καθώς και η αναπληρώτρια πρώτη υπουργός της Βόρειας Ιρλανδίας Μισέλ Ο’ Νιλ. Δύο χιλιάδες άτομα είχαν παραταχθεί κατά μήκος της διαδρομής και φωτογραφίες δείχνουν την Ο’ Νιλ να υποβαστάζεται από άλλο παραβρισκόμενο αδιαφορώντας για τους κανονισμούς του lockdown. Έτσι, για πρώτη φορά οι ρόλοι αναστραφήκαν και Ενωτικοί προτεστάντες κατηγόρησαν τόσο την αστυνομία της Βόρειας Ιρλανδίας όσο και την εισαγγελέα, που αρνήθηκε να επιβάλει πρόστιμα, για μεροληψία υπέρ του Σιν Φέιν. Kατηγορία που λειτουργεί και σαν ανέκδοτο αν κάποιος γνωρίζει τον ρόλο τής αστυνομίας στη Βόρεια Ιρλανδία.
Οι Ενωτικοί για τη Συμφωνία της Καλής Παρασκευής
Ο θυμός για τους τελωνιακούς ελέγχους στη θάλασσα της Ιρλανδίας δεν είναι πια συγκαλυμμένος και ήδη από τις αρχές Μάρτιου το Συμβούλιο των Ενωτικών Κοινοτήτων, που αποτελείται από διάφορες οργανώσεις πιστές στο Ηνωμένο Βασίλειο, απέσυρε την υποστήριξή του προς τη Συμφωνία της Καλής Παρασκευής, ανησυχητικό σημάδι ενδεδυμένο με τη ρητορική υπέρ της «ειρηνικής και δημοκρατικής» εναντίωσης σε ό,τι έχει συμφωνηθεί για το Brexit. Ανησυχητικό, αλλά όχι απρόσμενο.
Από το δημοψήφισμα του 2016 μέχρι τo κείμενο της συμφωνίας αποχώρησης από την Ε.Ε. που διαπραγματεύτηκε η δεξιά κυβέρνηση της Τερέζα Μέι, καθορίζοντας τη μεταβατική περίοδο μέχρι την καθολική αποχώρηση τον Δεκέμβριο του 2020, οι επιπτώσεις για τη Βόρεια Ιρλανδία έπαιξαν δευτερεύοντα ρόλο στον δημόσιο διάλογο της χώρας. Αντ’ αυτού, το μεγαλύτερο μέρος καταναλώθηκε σε προβλέψεις για τον οικονομικό αντίκτυπο του Brexit, ακολουθώντας έτσι την τάση και των δύο μεγάλων κομμάτων να βλέπουν την Ευρωπαϊκή Ένωση σαν μια εμπορική πρωτίστως συμφωνία, με θετικό ή αρνητικό πρόσημο για την οικονομία. Η Ε.Ε. και το πολιτικοκοινωνικό πλαίσιο που διαμορφώνει, θετικό ή αρνητικό, ήταν ήσσονα θέματα τα τελευταία πέντε χρόνια.
Όταν η συμφωνία αποχώρησης της Μέι έφτασε στο βρετανικό Κοινοβούλιο πριν από τρία χρόνια, μόνο τότε το ζήτημα της Βόρειας Ιρλανδίας πήρε μείζονες διαστάσεις και συνέβαλε στην τριπλή καταψήφιση της συμφωνίας όπως και στην αλλαγή αρχηγού των συντηρητικών, από τη Μέι στον Μπόρις Τζόνσον.
Η Μέι είχε προσπαθήσει επανειλημμένα να καθησυχάσει την πλευρά των Δημοκρατικών, οι οποίοι σε καμία περίπτωση δεν θα επέτρεπαν ένα σύνορο μεταξύ Δημοκρατίας της Ιρλανδίας και Βόρειας Ιρλανδίας.
Σε σχέση με την πλευρά των Ενωτικών όμως, συμπεριλαμβανομένου και του Δημοκρατικού Ενωτικού Κόμματος της Βόρειας Ιρλανδίας (DUP), που υποστήριζε με την ψήφο του την κυβέρνηση Μέι στη Βουλή, δεν κατάφερε ποτέ να τους πείσει εντελώς να δεχτούν τη ρύθμιση που προέβλεπε ότι τα σύνορα μεταξύ των δύο Ιρλανδιών θα έμεναν ανοιχτά ανεξάρτητα από το τι θα έκανε στο μέλλον το υπόλοιπο Ηνωμένο Βασίλειο. Κι αυτό γιατί αν οι έλεγχοι μεταξύ των δύο Ιρλανδιών ήταν απαράδεκτοι στο πλαίσιο της Συμφωνίας της Καλής Παρασκευής, η επόμενη λογική πρόταση, η οποία και πραγματοποιήθηκε, ήταν «υποτυπώδεις» τελωνιακοί έλεγχοι στην Ιρλανδική θάλασσα μεταξύ Βόρειας Ιρλανδίας και Βρετανίας. Ένα κάποιο σύνορο δηλαδή που χωρίζει τη Βόρεια Ιρλανδία από το υπόλοιπο Ηνωμένο Βασίλειο, αντίθετο σε ό,τι πιστεύουν οι Ενωτικοί.
Ο σκοπός της Μέι φυσικά ήταν να διαφυλαχτεί η Συμφωνία της Καλής Παρασκευής, που έβαλε τέλος στις διαμάχες μεταξύ Ενωτικών και Δημοκρατικών το 1998 και το κλειδί της όλης υπόθεσης η μελλοντική σχέση - εμπορική συμφωνία μεταξύ Ε.Ε. και Ηνωμένου Βασιλείου.
Ο Τζόνσον, που πήρε τη θέση της Μέι τον Ιούλιο του 2019, στη θέση της δικλίδας ασφαλείας που θα κρατούσε τις δυο Ιρλανδίες ανοιχτές, επικύρωσε ότι de facto η Βόρεια Ιρλανδία θα αντιμετωπιζόταν διαφορετικά από το υπόλοιπο Ηνωμένο Βασίλειο, ακολουθώντας τους κανόνες της Ε.Ε. σε πολλούς τομείς.
Η αντίδραση των Βρυξελλών
Ο Τζόνσον έδωσε πολιτικά έμφαση σε έναν μονομερή μηχανισμό εξόδου από τη συμφωνία που αν το επιθυμούσε η Συνέλευση της Βόρειας Ιρλανδίας, η οποία ψηφίζει κάθε τέσσερα χρόνια, μπορούσε να αλλάξει ό,τι είχε συμφωνηθεί. Έτσι τον Μάρτιο του 2021 ο υπουργός Εξωτερικών για τη Βόρεια Ιρλανδία, που είναι μέλος της κυβέρνησης του Ηνωμένου Βασιλείου, ενημέρωσε για την πρόθεση της κυβέρνησής του να παρατείνει μονομερώς, μετά τις 31 Μαρτίου 2021, την περίοδο χάριτος που ίσχυε μέχρι πρότινος για ορισμένα εμπορεύματα που εισέρχονται στη Βόρεια Ιρλανδία από τη Βρετανία. Η Ε.Ε. αντέδρασε άμεσα στην πρόταση του υπουργού Βόρειας Ιρλανδίας κατηγορώντας το Ηνωμένο Βασίλειο ότι για άλλη μια φορά προσπαθεί να παραβιάσει το Διεθνές Δίκαιο, εννοώντας ότι, άσχετα με το τι υποσχόταν ο Τζόνσον, υπάρχει τελωνειακό σύνορο μεταξύ Βόρειας Ιρλανδίας και Ηνωμένου Βασιλείου και οι έλεγχοι σε διάφορα προϊόντα προβλέπεται να εντατικοποιηθούν.
Μετά το 1998, η πολιτική πραγματικότητα της Βόρειας Ιρλανδίας δείχνει το Σιν Φέιν, μέλη του οποίου προέρχονται από τον IRA, να κερδίζει έδαφος πολιτικά, με εκλογικά κέρδη τόσο στον Βορρά όσο και στον Νότο. Το ίδιο δεν συμβαίνει με τα αποστρατικοποιημένα μέλη των Ενωτικών. Όχι μόνο δεν χαίρουν μεγάλης εκτίμησης από την πλειονότητα των προτεσταντών, αλλά φαίνεται να χρωματίζονται σαν υποκινητές των τωρινών επεισοδίων. Μετά την αποφυλάκιση των μελών ενωτικών παραστρατιωτικών οργανώσεων, πολλοί εξακολουθούν να παραμένουν πιστοί στον αγώνα, αλλά επίσης φαίνεται να παίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της συνείδησης της νέας γενιάς φτωχών προτεσταντών, αυτών δηλαδή που βρίσκονται σήμερα στο επίκεντρο των επεισοδίων. Γι’ αυτή τη γενιά, ανεξάρτητα από τη Συμφωνία της Καλής Παρασκευής, η διαμάχη μεταξύ των δύο πλευρών δεν έληξε ποτέ. Η δε φτώχεια πάντα δίνει καινούργια ώθηση σε οργανώσεις που επεκτείνονται σε επικερδής δραστηριότητες, συγκαλυμμένες στην προκειμένη περίπτωση ως πολιτική αντιπαράθεση, όπως για παράδειγμα στη διακίνηση ναρκωτικών. Με την επόμενη οικονομική κρίση να πλησιάζει τόσο λόγω πανδημίας όσο και Brexit, το μέλλον της Βόρειας Ιρλανδίας προβλέπεται ταραχώδες.
* Η Μαρίνα Πρεντουλή είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης και Επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο Ανατολικής Αγγλίας
