Το ετερόκλητο, αναθεωρητικό «τιμ» που έχει εγκατασταθεί στο Νο 10 της Ντάουνινγκ Στριτ προετοιμάζεται να δρέψει δάφνες δόξας για το «ηρωϊκό» Brexit που φαντασιώνεται και προπαγανδίζει, συγκαλυμμένα άλλοτε, απροκάλυπτα σήμερα. «Θα ευημερήσουμε και χωρίς την Ευρώπη» διακήρυξε ο Μπόρις Τζόνσον στους τελευταίους απεγνωσμένους λεονταρισμούς του κοιτώντας προς τις Βρυξέλλες, ντοπάροντας τον αγγλικό εθνικισμό και τονώνοντας το ηθικό μιας χώρας που τέσσερα χρόνια τώρα πλέει σ’ έναν φουρτουνιασμένο ωκεανό αβεβαιότητας (όσο κι αν η παροιμιώδης αγγλική αυτοπεποίθηση εξουδετερώνει ένα μέρος της).
Οι παλιοί «θεωρητικοί» του ευρωπαϊκού εγχειρήματος έθεταν την ολοκλήρωση ως μια μη αναστρέψιμη διαδικασία. Ήταν σχεδόν νομοτέλεια γι’ αυτούς. Η Ευρώπη, το τρομακτικό ανθρωποσφαγείο των δύο μεγάλων πολέμων του 20ού αιώνα, του εθνικισμού, της μισαλλοδοξίας, του μιλιταρισμού, της καπιταλιστικής απληστίας, του αχαλίνωτου κορπορατιστικού ανταγωνισμού, ήταν γραφτό να ενωθεί σε μια ρυθμισμένη ενιαία αγορά και σε μια πολιτική οντότητα με στενούς αξιακούς δεσμούς. Αυτή η ιδεολογική «κατασκευή» αποτέλεσε παράλληλα τη βάση και για το μεγαλύτερο πείραμα του μεταπολεμικού καπιταλισμού. Ένα πείραμα «καλών προθέσεων» από «πάνω προς τα κάτω», δίχως τη νομιμοποίηση της λαϊκής ψήφου, με εκτελεστικό μηχανισμό μια πολυδαίδαλη γραφειοκρατία. Το ιστορικό πρότυπο αναζητήθηκε σε παλιές περγαμηνές και βρέθηκε. Ο Καρλομάγνος, ο αυτοκράτορας που συνένωσε το μεγαλύτερο μέρος της χριστιανικής Ευρώπης τον Μεσαίωνα. Η μεταπολεμική ενωμένη Ευρώπη θα ζούσε κι αυτή τη δική της Κοραλίδεια Αναγέννηση χάρη στο ανεξάντλητο «όπλο» στρατηγικής που επινόησε πριν από αιώνες αυτή η διορατική προσωπικότητα: διαπραγμάτευση και συμβιβασμός. Σε έναν σημαντικό βαθμό, το ευρωπαϊκό οικοδόμημα ήταν κατά βάση ένα σχέδιο ειρήνευσης. Το Brexit «ακύρωσε» και τον Καρλομάγνο, και τη θεωρία της μη αναστρέψιμης ολοκλήρωσης.
Το βαρετό θαύμα
«Η Ευρώπη που έχουμε σήμερα είναι μία από τις πολλές που θα μπορούσαν να συρθούν έξω από την άβυσσο του 1945. Αποτυπώνει μια επιλογή: συνεργασία και ολοκλήρωση, έναντι εθνικισμού και μιλιταρισμού. Πόσο πιθανό ήταν αυτό το αποτέλεσμα; Το χάος και ο πόλεμος ήταν η πρότερη κατάσταση» γράφει στον «Guardian» ο σχολιαστής Ράφαελ Μπεχρ προσπαθώντας να αναλύσει το φάσμα των δυνάμεων που καλλιέργησαν το έδαφος και οδήγησαν στο Brexit.
«Η ιδρυτική ιστορία της Ε.Ε., αυτό το βαρετό θαύμα της συμφιλίωσης μέσω του εμπορίου, δεν είχε ποτέ απήχηση στη Βρετανία για διάφορους λόγους» σημειώνει ο αρθρογράφος. «Το ευρωπαϊκό σχέδιο αντιμετωπίστηκε με περιφρόνηση μέχρι η επιτυχία του να προκαλέσει φθόνο. Η ένταξη του Ηνωμένου Βασιλείου το 1973 σερβιρίστηκε ως η θεραπεία για την οικονομική παρακμή του. Φαινόταν σαν η Βρετανία να συνθηκολόγησε με την ηπειρωτική Ευρώπη. Αυτή η αμφιθυμία αποτυπώνεται σε μια συνέντευξη της Θάτσερ το 1979. Η πρωθυπουργός θρηνούσε για την έλλειψη ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος της Βρετανίας. ‘Εμείς που νικήσαμε και σώσαμε τη μισή Ευρώπη, που κρατήσαμε τη μισή Ευρώπη ελεύθερη. Κοιτάξτε μας τώρα!’».
Για τον Μπεχρ, το Brexit δεν έχει να κάνει με την οικονομία, αλλά με έναν βαθύτερο φόβο των (Βρετανών) νικητών του πολέμου να μην τους «μπερδεύουν» με τους ηττημένους. «Η υπόσχεση ήταν η ανεξαρτησία, η οποία όμως δεν θα μπορούσε ποτέ να υλοποιηθεί επειδή δεν υπήρχε εχθρός που να επιβάλλει την εξάρτηση. Η σχέση με την Ευρώπη είναι ζωτικής σημασίας και όχι καταναγκαστική. Όμως, η αποδοχή της ισοτιμίας με τη Γερμανία, ακόμη και τον 21ο αιώνα, φαίνεται να προκαλεί κάποιον αταβιστικό φόβο (στη Βρετανία) ότι θα απολέσει την ηθική διάκριση μεταξύ νικητών και ηττημένων το 1945».
Την ίδια ώρα, οι διακηρύξεις των οπαδών της αποχώρησης για απαγκίστρωση από έναν «τυραννικό» και «αντιδημοκρατικό» οργανισμό προβάλλουν παιδαριώδεις μπροστά στη φρικτή ιστορική αλήθεια. «Η φαντασίωση του Brexit για αντίσταση ενάντια στην τυραννία δείχνει γκροτέσκ μπροστά στις θυσίες των ανθρώπων που αψήφησαν τον φασισμό όταν χτύπησε τις πόρτες τους. Η Βρετανία απολαμβάνει την πολυτέλεια να μην ξέρει πώς θα μπορούσε να ανταποκριθεί στη ναζιστική κατοχή. Ο δωσιλογισμός είχε κι εκεί την ίδια μορφή με οπουδήποτε αλλού. Το υπουργείο Εσωτερικών παρακολούθησε εκατοντάδες συμπαθούντες των ναζί σε ολόκληρη τη Βρετανία».
Το «εμβόλιο»
Ο αρθρογράφος υπογραμμίζει χαρακτηριστικά: «Η μνήμη είναι το εμβόλιο. Διατηρείται με τις επετείους, μεταδίδεται από γενιά σε γενιά με την ελπίδα ότι θα επιτευχθεί ανοσία της αγέλης. Αλλά αν δεν ληφθεί υπόψη και οι μάρτυρες σιωπήσουν, ο αριθμός των αντισωμάτων στην κυκλοφορία του αίματος μειώνεται».
Και εξηγεί το πώς η Βρετανία κατέληξε στο Brexit: «Η ιδέα της ‘Ευρώπης’ ως ειρηνευτικού σχεδίου είναι ένα μουσειακό έκθεμα στη Βρετανία, μια κιτρινισμένη φιλοδοξία σε μια γυάλινη προθήκη που θαυμάζεται από τους λίγους οι οποίοι την αναζητούν. Ο Ντέιβιντ Κάμερον είχε αναφερθεί σ’ αυτό σε μια ομιλία του στη διάρκεια της εκστρατείας για το δημοψήφισμα. Η Ευρώπη, είπε, ‘είχε μια βίαιη Ιστορία. Κατορθώσαμε να αποφύγουμε την επανάληψή της. Γιατί λοιπόν να διακινδυνεύσουμε όλα όσα το πέτυχαν αυτό;’. Η εκστρατεία υπέρ της αποχώρησης γελοιοποίησε την ομιλία του. Ο Μπόρις Τζόνσον είπε ότι ο Κάμερον συγκάλυψε την ‘απειλή των γερμανικών τανκς που διασχίζουν τα γαλλικά σύνορα’. Η εκστρατεία υπέρ της παραμονής δεν έδωσε απάντηση».
Ο αρθρογράφος αποκρυσταλλώνει τις θέσεις του στην άποψη ότι, εν κατακλείδι, το Brexit δεν είναι παρά μια βρετανική απόπειρα να διαγραφεί η ιστορική μνήμη. Γράφει συγκεκριμένα: «Οι Βρετανοί ευρωσκεπτικιστές απολαμβάνουν σήμερα τον διχασμό στην ηπειρωτική Ευρώπη επειδή υποστηρίζει την άποψή τους ότι στο σύνολό του το ευρωπαϊκό εγχείρημα δεν είναι βιώσιμο. Δεδομένου ότι δεν υπάρχει οικονομικό όφελος από το Brexit, οι απατεώνες προφήτες του επιζητούν σήμερα δικαίωση για το μεγάλο ξήλωμα που μπορούν στη συνέχεια να ισχυριστούν ότι είχαν προβλέψει».
«Από τη βρετανική πολιτική απουσιάζει οποιοδήποτε ανάληψη ευθύνης του τι θα συμβεί αν αυτή η προφητεία αποδειχθεί λανθασμένη. Τι θα γίνει αν η μνήμη θριαμβεύσει έναντι της λήθης και το ευρωπαϊκό σχέδιο αποδειχθεί ανθεκτικό; Οι οπαδοί της αποχώρησης δεν έχουν ιδέα της ευρωπαϊκής επιτυχίας, ούτε κάποιον χάρτη για το πώς θα προχωρήσει η Βρετανία δίπλα σε μια Ε.Ε. που συνεχίζει σταθερά στον δρόμο που χάραξε βγαίνοντας από την άβυσσο πριν από 75 χρόνια. Κι αν το σχέδιο της σταθερότητας και της ευημερίας μέσω της ειρηνικής συνεργασίας λειτουργήσει; Αυτό είναι ένα μέλλον που οι Brexiteers δεν μπορούν να φανταστούν, διότι είναι το παρελθόν που επέλεξαν να λησμονήσουν».
