Ενδεχομένως μπορεί κανείς να εντοπίσει το πρόπλασμα της εναλλακτικής Δεξιάς (Alternative Right) στον Μακαρθισμό της δεκαετίας του '50. Εν τούτοις, στην Ευρώπη η ριζοσπαστική Εναλλακτική Δεξιά γεννιέται κατά τα τέλη της δεκαετίας του '70 από την ιδεολογική μήτρα της συντηρητικής Δεξιάς, γiα την οποία η παράδοση και όλα τα πολιτισμικά προϊόντα της «απαιτείται να διαφυλαχθούν» από τη φθορά στην οποία την οδηγούν οι «νέες εποχές». Η Ακραία Δεξιά διάνθισε το πολιτικό ρεπερτόριο της παραδοσιακής Δεξιάς και αναπροσάρμοσε τις προγραμματικές αιχμές της στη βάση μιας ακραία αντιμεταναστευτικής στάσης, οικοδομημένης πλέον σε μια νομικού και πολιτισμικού -και όχι βιολογικού, όπως συνέβαινε παλαιότερα με τα ναζιστικά ή φασιστικά κόμματα- χαρακτήρα αντίληψη περί «εθνικής προτίμησης».
Η πολιτισμικά (γλώσσα, θρησκεία κ.λπ.) και νομικά (ιδιότητα του πολίτη) προσδιορισμένη εθνική προτίμηση συνδυάστηκε κατά κανόνα και με μια αντισυστημικού περιεχομένου ρητορική ενάντια στη γραφειοκρατία, τις πολιτικές ελίτ και σε οτιδήποτε απειλεί το σχέδιο εθνικής αναγέννησης για το οποίο ισχυρίζεται η Άκρα Δεξιά ότι μάχεται. Ένα επικίνδυνο, νέου τύπου δηλαδή, εθνικιστικό κοκτέιλ, φτιαγμένο από κομματικούς μηχανισμούς που αυτοπαρουσιάζονται ως οι πραγματικά αποφασισμένοι υπερασπιστές της δυτικής δημοκρατίας απέναντι στην πολιτισμική -και όχι βιολογική πλέον- ετερότητα.
Κόμματα με τέτοιου είδους χαρακτηριστικά φαίνεται πως αναπτύχθηκαν παγκοσμίως στη βάση των ιδιαίτερων συνθηκών και εξελίξεων του κάθε κράτους. Ωστόσο το μεγάλο κύμα εξάπλωσης των ιδεών της Εναλλακτικής Δεξιάς εντοπίζεται χρονικά κατά τα τέλη της δεκαετίας 2000 και στις αρχές της αμέσως επόμενης. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως στην Ελλάδα, ο παραδοσιακός συντηρητικός πόλος του κομματικού συστήματος κατάφερε να το εκφράσει, ενσωματώνοντας ορισμένες όψεις του. Αντίθετα, σε άλλες περιπτώσεις δεν τα κατάφερε και αναπτύχθηκαν νέα ισχυρά ακροδεξιά κόμματα, όπως η Εναλλακτική για τη Γερμανία, το αυστριακό Κόμμα της Δημοκρατίας και η Λίγκα του Βορρά στην Ιταλία, ή άλλα που ιδρύθηκαν πιο νωρίς αλλά εκτόξευσαν την εκλογική τους καταγραφή εντός της ίδιας περιόδου, όπως το Fidesz στην Ουγγαρία ή το Εθνικό Μέτωπο στη Γαλλία, αποτελούν χαρακτηριστικές περιπτώσεις του ακροδεξιού κύματος που συνεχίζει να σαρώνει τον δυτικό κόσμο.
Αναντίρρητα, η πολιτική εμπλοκή και κατοπινή εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ συνέβαλε στην αύξηση της αυτοπεποίθησης των ακροδεξιών σχηματισμών στην Ευρώπη, νομιμοποιώντας τα αφηγήματα τους και, κυρίαρχα, προσφέροντας ένα προσαρμόσιμο ανά κομματικό σύστημα «textbook» για την εξασφάλιση της ψήφου. Την ψήφο ποιων όμως;
Η παγκοσμιοποίηση και οι συνέπειες των πρόσφατων οικονομικών κρίσεων συνέβαλαν αποφασιστικά στη δημιουργία ενός κλίματος οικονομικής και πολιτισμικής ανασφάλειας τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ευρώπη. Το κράτος πρόνοιας υποχώρησε δραστικά, οι οικονομικές προσδοκίες των μικρομεσαίων στρωμάτων διαψεύστηκαν και η πολυπολιτισμικότητα οδήγησε στην αμφισβήτηση παραδοσιακών ταυτοτήτων και αξιών, δημιουργώντας ανά χώρα μια μεγάλη κοινωνική δεξαμενή οικονομικά και πολιτισμικά ζημιωμένων από την παγκοσμιοποίηση ανθρώπων. Είναι αυτοί πάνω στων οποίων τους φόβους και την ανασφάλεια εξύφανε η σύγχρονη Ακροδεξιά τα αφηγήματά της και ανά περιοχή αναπροσάρμοσε τη στρατηγική της. Άνεργοι, επισφαλώς εργαζόμενοι, χαμηλά αμειβόμενοι, επαγγελματίες τομέων που η εξέλιξη του καπιταλισμού τούς πέταξε εκτός παραγωγής, οι οποίοι πείστηκαν από αφηγήματα που συσχετίζουν χωρίς τεκμηρίωση τη μετανάστευση με τις ευκαιρίες απασχόλησης και το ύψος των μισθών και τα οποία με τρόπο πλειοψηφικό -όπως δείχνουν τα δεδομένα ερευνών- ασπάζονται οι εκλογικές βάσεις των κομμάτων που κινούνται στη λογική της Εναλλακτικής Δεξιάς. Αυτό, φυσικά, δεν θα αρκούσε για την εντυπωσιακή εκλογική άνοδο τέτοιου τύπου κομμάτων στην Ευρώπη. Θα έπρεπε πιο πλατιά κοινωνικά στρώματα, πέρα των «blue collar workers», να εμπλακούν στη συζήτηση, ασπαζόμενα όψεις των αφηγημάτων τους.
Και εκεί ακριβώς έγκειται η πραγματική επιτυχία της Ακροδεξιάς. Στο γεγονός πως κατάφερε να διαμορφώσει τη θεματολογία της δημόσιας ατζέντας, συμπαρασύροντας τα παραδοσιακά φιλελεύθερα (συντηρητικά και μη) κόμματα να ανταγωνιστούν μαζί της επί αυτής και καθιστώντας εντέλει εξαιρετικά θολά τα όρια μεταξύ του ακροδεξιού και του mainstream προγραμματικού λόγου και πρακτικής. Και το γεγονός πως οι θέσεις των περισσότερων μεγάλων κομματικών οικογενειών μετατοπίστηκαν δεξιότερα -ώστε να μην ζημιωθούν εκλογικά- είναι η μεγάλη ιδεολογικοπολιτική νίκη της Ακροδεξιάς, την οποία ο Ντόναλντ Τραμπ οπτικοποίησε παγκοσμίως το 2016. Είναι χαρακτηριστικό πως οι τοποθετήσεις των εκλογέων του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος στον ιδεολογικό χώρο από το 2011 και έπειτα έχουν μετατοπιστεί προς τα δεξιά με πρωτοφανή, για την ιστορία του κόμματος, ένταση. Ενδεικτικό τούτου ότι η μεγάλη πλειοψηφία της σημερινής βάσης του κόμματος διατηρεί την άποψη πως οι αμβλώσεις και οι γάμοι ομόφυλων ζευγαριών δεν θα πρέπει να επιτρέπονται και πως οι μετανάστες που καταφθάνουν στη χώρα μειώνουν σημαντικά τις πιθανότητες των Αμερικανών να βρουν εργασία. Μοτίβα πολιτικών στάσεων και αντιλήψεων που μας είναι γνωστά στον ευρωπαϊκό χώρο. Τα πολιτικά κόμματα που υπηρετούν εδώ και δεκαετίες τις ανάγκες των οικονομικών ελίτ καλλιέργησαν με τις εφαρμοζόμενες πολιτικές τους το έδαφος πάνω στο οποίο η Άκρα Δεξιά έσπειρε με τρόπο εξαιρετικά συστηματικό τους καρπούς που τώρα επιχειρεί να δρέψει. Με ή χωρίς τον Ντόναλντ Τραμπ, με ή χωρίς την ταμπέλα του ακροδεξιού κόμματος, καθώς όψεις των ιδεών και των πρακτικών του Τραμπισμού έχουν πλέον για τα καλά μπολιαστεί στον χώρο -και- της παραδοσιακής Δεξιάς.
* Ο Άγγελος Σεριάτος είναι υπ. διδάκτορας Πολιτικής Επιστήμης και επικεφαλής Πολιτικής Έρευνας της Prorata
