Μπορεί οι περίοδοι μεγάλων κρίσεων στην Ε.Ε., της οικονομικής, της προσφυγικής και τoυ Brexit, να ανήκουν πλέον στο παρελθόν, ωστόσο η επόμενη χρονιά κάθε άλλο παρά ήρεμη προμηνύεται. Με τις ευρωεκλογές του περασμένου Μαΐου, η Ε.Ε. πέρασε σε ένα νέο κεφάλαιο της Ιστορίας της, αφού ενδυναμώθηκαν αρκετά τα «εναλλακτικά» κόμματα όπως οι Πράσινοι και οι Φιλελεύθεροι, ενώ στην ηγεσία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αναδείχθηκε για πρώτη φορά μια γυναίκα, πλην όμως Γερμανίδα και συντηρητική, η Ούρσουλα Φον Ντερ Λάιεν.
Ταυτόχρονα με την αλλαγή αυτή, ως προτεραιότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης πρόβαλε η «πράσινη μετάβαση» των ευρωπαϊκών οικονομιών από την εποχή του άνθρακα σε ένα κλιματικά ουδέτερο μέλλον. Κι αν οι εξαγγελίες της νέας Επιτροπής για την «Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία», η οποία περιλαμβάνει και έναν «Μηχανισμό Δίκαιης Μετάβασης» ύψους 100 δισ. προκειμένου να χρηματοδοτηθεί η εν λόγω μετάβαση, χωρίς «να μείνει κανείς πίσω», ακούγονται εξαιρετικά ελπιδοφόρες, η πραγματικότητα είναι ότι όταν πρόκειται για τέτοια ποσά, η απόσταση μεταξύ λόγων και έργων είναι μεγάλη. Δεδομένης μάλιστα της επιμονής της Πολωνίας να μην συνυπογράψει τον στόχο για κλιματική ουδετερότητα μέχρι το 2050 αν δεν λάβει περαιτέρω εγγυήσεις για τη χρηματόδοτησή της, καθώς η οικονομία της είναι απόλυτα εξαρτημένη από τον άνθρακα, ο βαθμός δυσκολίας επίτευξης των επί μέρους συμφωνιών πρέπει να αναμένεται υψηλός.
Δυσκολίες συμφωνίας σε δημοσιονομικά και κλιμα
Άλλωστε το 2020 είναι η χρονιά που πρέπει να συμφωνηθεί ο επόμενος μακροπρόθεσμος προϋπολογισμός της Ε.Ε. (2021- 2027), ο οποίος ήδη έχει αργήσει, με αποτέλεσμα, όπως προδιαγράφεται, να μην ξεκινήσει εγκαίρως η χρηματοδότηση βασικών προγραμμάτων της Ε.Ε., όπως το Erasmus+ ή άλλα προγράμματα έρευνας και καινοτομίας. Το ίδιο συνέβη και στην προηγούμενη περίοδο, οπότε η τελική συμφωνία για τον προϋπολογισμό της Ένωσης 2014-2020 επιτεύχθηκε τον Φεβρουάριο του 2013. Τώρα, η επίτευξη συμφωνίας τον ερχόμενο Φεβρουάριο μοιάζει υπερβολικά φιλόδοξη.
Η «τρύπα» που δημιουργεί το Brexit, το κατακερματισμένο Ευρωκοινοβούλιο αλλά και οι νέες προτεραιότητες που έχουν τεθεί (πέρα από τη νέα Πράσινη Συμφωνία, το προσφυγικό / μεταναστευτικό, η κοινή άμυνα και ασφάλεια κ.λπ.) μειώνουν σημαντικά τις πιθανότητες γρήγορου συμβιβασμού. Υπενθυμίζεται ότι ακόμα και με την πρόταση της προηγούμενης Επιτροπής, η οποία θεωρείται μετριοπαθής, προαναγγέλλονται περικοπές στα Ταμεία Συνοχής και στην Κοινή Αγροτική Πολιτική για τις οποίες ορισμένες χώρες -μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα- εκφράζουν διαφωνίες. Η τελευταία αντιπρόταση δε της φινλανδικής προεδρίας ήταν ακόμα πιο «σφιχτή».
Αλλά η διάσταση απόψεων μεταξύ των διαφορετικών «μπλοκ» χωρών δεν σταματάει στην κλιματική αλλαγή και στο επόμενο πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στα «χρεωστούμενα» από την προηγούμενη περίοδο συγκαταλέγονται κι άλλα θέματα, από το προσφυγικό / μεταναστευτικό μέχρι τις εξωτερικές σχέσεις της Ε.Ε. με τα Βαλκάνια, την Τουρκία, τη Ρωσία, τις ΗΠΑ - και πλέον το Ηνωμένο Βασίλειο.
Αδιέξοδο στο προσφυγικό
Στο προσφυγικό/μεταναστευτικό ζήτημα, το αδιέξοδο της κοινής πολιτικής ασύλου παραμένει απροσπέλαστο. Σύμφωνα με ευρωπαϊκές πηγές, η νέα Επιτροπή θα προσπαθήσει εκ νέου να καταθέσει μια συνολική πρόταση το «συντομότερο δυνατόν». Ωστόσο, η Ευρώπη παραμένει διχασμένη, καθώς οι χώρες του λεγόμενου Βίζεγκραντ (Πολωνία, Ουγγαρία, Τσεχία και Σλοβακία) συνεχίζουν να αντιδρούν σε οποιαδήποτε κατανομή ευθυνών. Η Επιτροπή σκοπεύει να βασίσει την καινούργια της πρόταση σε «δωράκια» προς τις διαφορετικές πλευρές, έτσι ώστε να καταστεί δυνατός ένας συμβιβασμός. Το ζήτημα που ανακύπτει, επομένως, είναι εάν η Ελλάδα, με τη νέα κυβέρνηση θα δεχθεί έναν συμβιβασμό που δεν θα περιλαμβάνει ένα πιο δίκαιο σύστημα κατανομής ευθυνών και με ποιο αντάλλαγμα. Η νέα Επιτροπή πάντως έχει ως προτεραιότητα να συνεχίσει τη χρηματοδότηση των κρατών - μελών που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή, από την ενίσχυση των συνόρων και της ασφάλειας μέχρι την ενσωμάτωση των προσφύγων.
Με το προσφυγικό/μεταναστευτικό συνδέεται όμως, από μια άποψη, και η στάση της Ε.Ε. απέναντι στην Τουρκία. Ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει επαναλάβει πολλάκις τις απειλές περί «ανοίγματος των συνόρων», ειδικά σε περιπτώσεις που η Ε.Ε. εκφράζεται κατά τις Τουρκίας (βλ. κυρώσεις για την κυπριακή ΑΟΖ). Επισημαίνεται εδώ ότι το πλαίσιο κυρώσεων μπορεί να έχει τεθεί σε εφαρμογή, ωστόσο ακόμα δεν έχουν αναγνωριστεί συγκεκριμένα άτομα και επιχειρήσεις προκειμένου να επιβληθούν τα μεμονωμένα μέτρα. Γι’ αυτούς τους λόγους φαίνεται να είναι «δύσκολη» η περαιτέρω συζήτηση για κυρώσεις, παρά την ομόφωνη καταδίκη του μνημονίου Λιβύης - Τουρκίας, ακόμα και για χώρες όπως η Γαλλία, που στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ έχει πολλάκις καταφερθεί εναντίον της Τουρκίας.
«Ο Μακρόν φροντίζει να επικρίνει την Τουρκία στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, όχι της ευρωπαϊκής πολιτικής. Κι αυτό γιατί οι σχέσεις Ε.Ε. - Τουρκίας είναι πολύ ευαίσθητες και όλοι έχουν συμφέρον να μην εξασθενήσει η κοινή τους θέση. Ο κίνδυνος σε ό,τι αφορά την ασφάλεια και τη μετανάστευση που θέτει ο Ερντογάν στην Ελλάδα και την Ε.Ε. απαιτεί μια κοινή προσέγγιση, την υποστήριξη της Ελλάδας, αλλά ταυτόχρονα τη συνέχιση του διαλόγου Ε.Ε. - Τουρκίας. Η συζήτηση στο ΝΑΤΟ είναι ένας τρόπος για την εκτροπή της υφιστάμενης έντασης» εξηγεί στην «Α» ο Ερίκ Μορίς, επικεφαλής του γραφείου Βρυξελλών του Ιδρύματος Robert Schuman.
Οι διαπραγματεύσεις για Αλβανία - Β. Μακεδονία
Αναφερόμενος στη θέση της Γαλλίας για ένα ακόμα ζήτημα που αφορά άμεσα την Ελλάδα, την έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με τη Β. Μακεδονία και την Αλβανία -την οποία μπλόκαρε ο Γάλλος Πρόεδρος την περασμένη χρονιά-, σημειώνει ότι για το 2020 «το ερώτημα είναι αν η Γαλλία θα επιτρέψει την έναρξη διαπραγματεύσεων με την Αλβανία και τη Βόρεια Μακεδονία αμέσως μόλις αρχίσει η συζήτηση για την αναθεώρηση της διαδικασίας ένταξης ή αν θα περιμένει την ολοκλήρωση της μεταρρύθμισης». Ωστόσο, υπογραμμίζει ο ίδιος, «ακόμα κι αν η Γαλλία αποσύρει την άρνησή της, δεν είναι βέβαιο ότι θα ληφθεί απόφαση, επειδή αρκετές χώρες είναι έτοιμες να ξεκινήσουν διαπραγματεύσεις με τη Βόρεια Μακεδονία, αλλά όχι με την Αλβανία».
Η ενισχυμένη στάση πάντως του Μακρόν στα ζητήματα ευρωπαϊκής πολιτικής (η οποία ορισμένες φορές δεν ευθυγραμμίζεται καν με αυτήν της Άνγκελα Μέρκελ, όπως στο ζήτημα των Δ. Βαλκανίων) πρόκειται σίγουρα να συνεχίσει να μας απασχολεί την επόμενη χρονιά. Είναι άλλωστε ένα ακόμα στοιχείο μετατόπισης ενδιαφέροντος στην ευρωπαϊκή σκηνή. «Ο Μακρόν είναι σήμερα ο μόνος που παρέχει ένα παγκόσμιο και οργανωμένο όραμα για την Ε.Ε. και το μέλλον της. Με την αποδυνάμωση της Μέρκελ, κανένας άλλος ηγέτης δεν έχει το πολιτικό βάρος να αναδειχθεί στην ηγεσία. Αλλά το στυλ του Μακρόν, προκλητικό και μερικές φορές αλαζονικό, συχνά κάνει κακό στις ιδέες και τις προτάσεις του. Επιπλέον, τα ευρωπαϊκά πολιτικά κόμματα των οποίων την εξουσία επιβουλεύεται δεν θέλουν να του κάνουν κανένα δώρο», σχολιάζει ο Ε. Μορίς.
Μετά το Brexit...
Ένα ακόμα ζήτημα, το οποίο μπορεί να φαίνεται πως έχει πάρει τον δρόμο του, αλλά δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να θεωρείται λυμένο, είναι το Brexit. Μετά τη σαρωτική νίκη των Συντηρητικών και του Μπόρις Τζόνσον στις εκλογές του Δεκεμβρίου, είναι πλέον ξεκάθαρο ότι μέχρι τις 31 Ιανουαρίου το Ηνωμένο Βασίλειο θα έχει αποχωρήσει επίσημα από την Ε.Ε. Ωστόσο, οι δύο πλευρές έχουν μόλις 11 μήνες, μέχρι το τέλος της μεταβατικής περιόδου που λήγει στις 31.12.2020, να συμφωνήσουν για τη μελλοντική τους σχέση. Οι εν λόγω διαπραγματεύσεις αναμένονται εξίσου περίπλοκες και δύσκολες, αφού αφορούν σχεδόν κάθε τομέα πολιτικής, από τις ποσοστώσεις στην αλιεία μέχρι τις ονομασίες προέλευσης και τις σχέσεις με τις ΗΠΑ.
«Η Ε.Ε. έχει έναν πολύ πραγματικό λόγο να ανησυχεί για την εξέλιξη αυτών των συνομιλιών, ειδικά καθώς ο κ. Τζόνσον φαίνεται να πιστεύει ότι η μεγάλη του νίκη στις τελευταίες εκλογές του δίνει τη δυνατότητα διαπραγματεύσεων με την Ε.Ε. Δεν το κάνει», επισημαίνει στην «Α» ο Πήτερ Τσέις, ερευνητής στο γραφείο του αμερικανικού think tank German Marshall Fund στις Βρυξέλλες με επίκεντρο τη διατλαντική οικονομία, τις επενδύσεις και το εμπόριο.
Όπως εξηγεί, «ενώ κάποιες πολύ παλαιότερες συνθήκες που έχει το Ηνωμένο Βασίλειο με χώρες όπως η Ελλάδα, καθώς και η ένταξή του σε διεθνείς οργανισμούς όπως ο ΟΗΕ, η Παγκόσμια Τράπεζα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου και το ΝΑΤΟ, μπορούν να παράσχουν κάποια βάση συνέχειας στο διεθνές δίκαιο γι’ αυτές τις σχέσεις, το ΗΒ έχει τώρα το δύσκολο έργο της δημιουργίας ενός νέου, πολύπλευρου νομικού πλαισίου με την Ε.Ε. και τα κράτη - μέλη της (καθώς και άλλες χώρες)». Η μεγαλύτερη «προσοχή» θα δοθεί, όπως είναι αναμενόμενο, στην εμπορική σχέση. Ωστόσο, τα «αγκάθια» που ενδέχεται να βρεθούν στον δρόμο είναι πολλά και φυσικά ένα από αυτά είναι και ο «παράγοντας ΗΠΑ».
«Ο Βρετανός πρωθυπουργός θα πρέπει να είναι προσεκτικός απέναντι στο ‘δώρο’ του Προέδρου Τραμπ για μια ‘γρήγορη’ συμφωνία ελεύθερου εμπορίου μεταξύ ΗΠΑ και Ηνωμένου Βασιλείου. Ενώ η συμφωνία αυτή θα ήταν σημαντική για την οικονομία, σε ορισμένους τομείς -ειδικά στη γεωργία και τα τρόφιμα- το Ηνωμένο Βασίλειο θα πιεστεί πολύ να αποδεχθεί ορισμένες αμερικανικές απαιτήσεις», προειδοποιεί ο Π. Τσέις. Φέρνοντας ως παράδειγμα τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς (ΓΤΟ), ο ερευνητής του GMF τονίζει ότι αν εισαχθούν τέτοια προϊόντα στο Ηνωμένο Βασίλειο, «ακόμη και τα τρόφιμα του Ηνωμένου Βασιλείου θα πρέπει να φέρουν την επισήμανση ότι περιέχουν ΓΤΟ και θα μπορούσαν να αποκλειστούν από την αγορά της Ε.Ε.».
