Έχω αναφερθεί πολλές φορές στη υπόρρητη σχέση του κατ' επίφαση μόνο νατουραλιστικού έργου του Στρίντμπεργκ με τον αρχαιοελληνικό μύθο και την τραγωδία. Ο ιδιοφυής Σουηδός συγγραφέας είναι ένας μύστης της τραγωδίας που δεν επιδιώκει την αναπαραγωγή μιας νεκρής φόρμας, αλλά στοχεύει στον πυρήνα της, τα “εν φιλίαις πάθη”, τις ενδοοικογενειακές συγκρούσεις. Ο “Πατέρας” είναι ένα εκτεταμένο σχόλιο πάνω στη γνωστή ρήση του Αισχύλου ότι “ο άνδρας γεννά, ενώ η γυναίκα τίκτει” για την ερμηνεία της οποίας έχουν χυθεί ποταμοί μελάνης. Ο τραγικός ποιητής εδώ δεν υποβιβάζει τη γυναίκα όπως πιστεύεται γενικά. Την εξυψώνει, αντίθετα, στο επίπεδο της αρχαιότερης θεάς, της μητέρας γης. Επειδή δεν μας μιλάει για τον φυσικό, βιολογικό τοκετό, αλλά για τον τόκο: ένα δοσμένο από τη μοίρα προνόμιο αποκλειστικό της γυναίκας, που γίνεται δημιουργός. Ενώ η μηχανική σπορά παιδιών από τον άνδρα δεν τον καθιστά αυτομάτως πατέρα. Η πατρότητα είναι, κυρίως, συνειδησιακό γεγονός.
Το πρόβλημα του Ίλαρχου στον “Πατέρα” του Στρίντμπεργκ είναι ότι δεν μπορεί να αντιτάξει στην ενστικτώδη βιολογική μητρότητα της γυναίκας τη δική του συνειδητή πατρότητα επειδή δεν τη φέρει εν δυνάμει εντός του! Έχει πρόωρα “ευνουχισθεί”, όπως ο ίδιος ομολογεί, από ένα μνημειακό και δεσπόζον θήλυ υπερεγώ κάτω από την καταλυτική σκιά του οποίου μεγάλωσε και ανδρώθηκε όσο του επέτρεψαν το παντοδύναμο είδωλο μιας απορριπτικής, καταστροφικής μητέρας και το ακριβές της ομοιότυπο, η πιστή τροφός.
Σαν ένας ανίσχυρος, αφοπλισμένος πατέρας “Αγαμέμνων” και ταυτόχρονα ένας ματαιωμένος γιος “Ορέστης” που δεν στέργει να υψώσει ξίφος ενάντια στην τρομερή σεληνιακή μητέρα-σύζυγο, ο Ίλαρχος πατέρας θα τελειώσει τον βίο του παγιδευμένος μέσα στον “ατέρμονα πέπλο”, όπως το τραγικό του πρότυπο. Το πρόβλημα της ενστικτώδους βιολογικής μητέρας-γυναίκας (Λάουρα) είναι ότι αρνείται να περιοριστεί στο δικό της κομμάτι, που είναι ο τόκος ως δημιουργία, και αμφισβητεί από τον φερόμενο ως πατέρα την ιδιότητα όχι μόνο του γεννήτορα αλλά και του απλού σπορέα.
Ο Στρίντμπεργκ δεν περιγράφει απλώς μια συζυγική σύγκρουση μέσα σε ένα αστικό σπίτι, αλλά μια τιτανική σύγκρουση θεμελιακών αρχών, της μητρικής και της πατρικής, σε δύσκολο διάλογο με το ρευστό, ασταθές, σύγχρονο κοινωνικό γίγνεσθαι. Τα πρόσωπα του έργου αποκτούν μέγεθος τραγικό, προβαλλόμενα σε ένα φόντο ιστορικό, κόντρα στο φως, σαν υπερμεγέθεις σκιές. Το μεσοαστικό σαλόνι μεταμορφώνεται μαγικά σε πλατωνικό “Σπήλαιο”. Σημειώνω ακόμη ότι “Σπήλαιο” ονόμαζαν στους ελληνιστικούς χρόνους την κεντρική πύλη του προσκήνιου των θεάτρων, από όπου εξέρχονταν από το σκοτάδι στο φως οι υποκριτές, για να επιστρέψουν πάλι εκεί μετά το τέλος της παράστασης.
Έτσι είδε και έδωσε το έργο στο Θέατρο “Άλφα” η σκηνοθεσία του Άκη Βλουτή, στη δοκιμασμένη, ελαφρώς ανανεωμένη μετάφραση Μπελιέ, με τα λειτουργικά σκηνικά-κοστούμια του Νίκου Αναγνωστόπουλου, τους σημαίνοντες φωτισμούς του Δημήτρη Λογοθέτη, την πρωτότυπη μουσική του Γιώργου Βαρσαμάκη. Όχι σαν “στημένη” οικογενειακή φωτογραφία, αλλά σαν ένα απροσχεδίαστο “ενσταντανέ”, τραβηγμένο από την πιο σκοτεινή γωνία του σαλονιού που φοβίζει τα παιδιά, κατοικημένη από ίσκιους, φωτισμένη από το τελευταίο χλομό κερί που τρεμοσβήνει. Σαν μια συμπυκνωμένη τραγωδία, με τον “Αλάστορα δαίμονα” της αδήριτης μοίρας να σπρώχνει από το παρασκήνιο τα ανθρώπινα νευρόσπαστα, άνδρα και γυναίκα, τυχαία συγκολλημένα σε ένα πλάσμα ανδρόγυνο, δίχως έρωτα, στον αιώνιο αλληλοσπαραγμό τους.
Η Δήμητρα Χατούπη φωτίζει συναρπαστικά τη Λάουρα μέσα από τα κενά της. Όχι σαν άξεστη και απαίδευτη γυναίκα, όπως τη δίνουν συνήθως, αλλά σαν μια γυνακεία περσόνα απόλυτα συνειδητή (Κλυταιμήστρα;) που σχεδιάζει εν ψυχρώ και τελεί εν θερμώ τον τελετουργικό φόνο του άνδρα. Ο χαρισματικός Άκης Βλουτής δίνει αδρή την εικόνα του πατέρα διαπλέκοντας δραματικά τα επίπεδα, πραγματικό, φαντασιακό, συμβολικο, με αφετηρία την (ενδεχομένως προγενετική) ασφυξία της ύπαρξης και τελευταίο σταθμό της επίγειας διαδρομής του έναν ζωντανό θάνατο. Η έμπειρη Λουκία Πιστιόλα είναι εξαιρετικά διαυγής ως τροφός. Ο Πέτρος Παπαζήσης δίνει βάρος στον δικό του, μικρό, αλλά καίριο ρόλο και ο Αλέξης Διαμαντής αξιοποιεί τον δικό του. Η υποσχόμενη, νεότατη Ηλέκτρα Τσαγκανά (κόρη) μπαίνει “με το δεξί” στον δύσκολο χώρο του θεάτρου. Καλώς να ορίσει!
