«Η Σιένα μ' έκανε, με ξέκανε η Μαρέμμα». Την τύχη της κακοθανατισμένης Πία ντε' Τολομέ, που εμφανίζεται ως σκιά στο πέμπτο Άσμα του Καθαρτηρίου, θα μπορούσε να επικαλεσθεί, σε ύφος ασφαλώς λιγότερο δαντικό, και το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα – αφού όλα απειλούνται να τελειώσουν εκεί όπου όλα ξεκίνησαν: στη Σιένα της Τοσκάνης.
Στο κέντρο του χορού στέκει η Monte dei Paschi di Siena, το αρχαιότερο ενεργό πιστωτικό ίδρυμα στον κόσμο, και τρίτο μεγαλύτερο της Ιταλίας, που στον απόηχο του βρετανικού δημοψηφίσματος έχασε το μισό τής χρηματιστηριακής της αξίας. Η τράπεζα που συμπυκνώνει όλα τα δεινά του ιταλικού τραπεζικού συστήματος ιδρύθηκε το 1467, με την παρότρυνση Φραγκισκανών μοναχών, ως Monte di Pietà, δηλαδή ως ταμείο τροφοδοτημένο από τις δωρεές πλουσίων πολιτών της Σιένας, προκειμένου να εξασφαλίζεται σχεδόν άτοκη πίστωση στους παραγωγούς, έξω από τα κυκλώματα της εβραϊκής τοκογλυφίας. Αργότερα το Monte θα προικοδοτηθεί με τα έσοδα των Paschi, των βοσκοτόπων της Μαρέμμα. Ο διαχωρισμός της τράπεζας από το φιλανθρωπικό ίδρυμα θα επέλθει μόλις το 1995 – όμως ακόμη και έτσι το ελεγχόμενο από τον Δήμο Σιένας και την Περιφέρεια της Τοσκάνης (δηλαδή από το Δημοκρατικό Κόμμα) ίδρυμα θα κατέχει το 33,5% των μετοχών της τράπεζας.
Τα προβλήματα άρχισαν τον Νοέμβριο του 2007, με την απόφαση εξαγοράς της Antonveneta, έναντι 9 δισ. ευρώ, αντιτίμου υπερτιμημένου κατά 60%. Σε αυτή την ευαίσθητη συγκυρία συνέπεσε ο εκτροχιασμός προηγούμενων επενδυτικών συμφωνιών με τη Deutsche Bank που είχαν ως στόχο να καλυφθεί η θέση της ιταλικής τράπεζας. Η «θεραπεία» ήταν η ακόμη βαθύτερη εμπλοκή (εν αγνοία του Δ.Σ. και της κεντρικής τράπεζας) σε νέες συμφωνίες δομημένων ομολόγων, προκειμένου να μην εγγραφούν οι απώλειες στον ισολογισμό. Η πραγματική εικόνα, ότι δηλαδή η τράπεζα είχε χάσει το ένα τρίτο της αξίας της, άρχισε να αποκαλύπτεται μόνο μετά από κρατική διάσωση έναντι 3,9 δισ., την οποία επιχείρησε να μπλοκάρει δικαστικά η Ένωση Καταναλωτών. Επτασέλιδο υπόμνημα των ελεγκτών της Τράπεζας της Ιταλίας, χρονολογούμενο από τον Νοέμβριο 2010, εξέφραζε ανησυχίες για τα παράγωγα της Monte dei Paschi. Όμως ο κεντρικός τραπεζίτης που το παρέβλεψε, δεν χρειάστηκε να δώσει εξηγήσεις: όταν η ύπαρξη του υπομνήματος έγινε γνωστή, είχε ήδη προαχθεί σε πρόεδρο της ΕΚΤ.
Ο Μάριο Ντράγκι θα είναι βέβαια το πρόσωπο της ημέρας στις 29 Ιουλίου, καθώς η δημοσιοποίηση από την ΕΚΤ των τελευταίων stress tests των ιταλικών τραπεζών θα μπορούσε να περιγραφεί και ως η στιγμή της αλήθειας – αν φανταζόμασταν ποτέ ότι υπάρχει σημείο τομής ανάμεσα στην αναζήτηση του αληθούς και τη λειτουργία του σύγχρονου χρηματοπιστωτικού συστήματος.
Εν πάση περιπτώσει, η κατάσταση των ιταλικών τραπεζών, το μέχρι τούδε φρικτό κοινό μυστικό της Ευρωζώνης, θα πρέπει με τους κατάλληλους ευφημισμούς να περάσει στον δημόσιο λόγο των Ευρωπαίων ιθυνόντων. Οι αριθμοί μιλούν για μη εξυπηρετούμενα δάνεια που αντιπροσωπεύουν το 18% των ισολογισμών των ιταλικών τραπεζών και με ύψος 360 δισ. ευρώ ξεπερνούν το περιλάλητο ελληνικό χρέος. Διαφορετικά ειπωμένο: το ένα τρίτο όλων των μη εξυπηρετούμενων δανείων της Ευρωζώνης βρίσκεται στα στοιχεία ενεργητικού κάποιας ιταλικής τράπεζας – και δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά.
Στα δεκαπέντε χρόνια της συμμετοχής της στην Ευρωζώνη η Ιταλία δεν έχει καταγράψει ούτε μία χρονιά καθαρής ανάπτυξης – καθώς το κλείδωμα σε νομισματική ισοτιμία με τους κύριους εμπορικούς ανταγωνιστές της βορείως των Άλπεων έχει καταδικάσει τη χερσόνησο σε προϊούσα αποβιομηχάνιση, διαβρωτικά υψηλή ανεργία και συρρίκνωση της ζήτησης.
Σκιές Καθαρτηρίου, κατά μία έννοια...
Είναι όμως αυτό ακριβώς το πρόβλημα που η προνοητικότητα Βρυξελλών και Βερολίνου αντιμετωπίζει με τους νέους κανονισμούς του bail-in που ισχύουν από την πρώτη του έτους: οι όποιες ανάγκες τραπεζικής διάσωσης καλύπτονται με «κούρεμα» των μετόχων, των ομολογιούχων και των καταθετών και όχι με δημόσιο χρήμα (bail out). Εξού και η κυβέρνηση Ρέντζι, προκειμένου να μην αντιμετωπίσει το δίλημμα «πολιτική αυτοκτονία ή ευθεία σύγκρουση με την Ε.Ε.», αξιοποιεί όλη τη γκάμα των καθησυχαστικών δηλώσεων, των λεονταρισμών («δίνουμε μάχη για τους καταθέτες») και των δηλητηριωδών υπαινιγμών («το πρόβλημα της Ευρώπης δεν είναι οι ιταλικές τράπεζες αλλά όσες», ας πούμε η Deutsche Bank, «έχουν υπερβολική έκθεση σε παράγωγα», διαπίστωσε ο Ιταλός πρωθυπουργός) .
Η δε γερμανική κυβέρνηση ανταποκρίνεται ασμένως, άλλοτε διαπιστώνοντας διά στόματος Μέρκελ ότι δεν υφίσταται πρόβλημα και άλλοτε υπενθυμίζοντας διά του Βόλφγκανγκ Σόιμπλε ότι άλλο ένα bail out δεν θα απαντήσει στις δομικές αιτίες του προβλήματος. Pacta sunt servanda, βεβαίως βεβαίως – εκτός και αν συνθήκες όλως απρόβλεπτες επιβάλουν έκτακτους χειρισμούς, όπως η μεταμφίεση του bail out σε bail in, επί της οποίας, σύμφωνα με τις τελευταίες πληροφορίες, καταγράφεται ολοένα και μεγαλύτερη σύγκλιση των ενδιαφερομένων.
Θα έλεγε κανείς ότι η bel paese διδάσκει ανά την Ευρώπη τους αβρούς του τρόπους. Μα από την άλλη, ποιος θα τολμήσει να εκπαραθυρώσει την ιταλική οικονομία, σαν την αδίκως κατηγορηθείσα επί μοιχεία Πία ντε' Τολομέ;
