Από τον Ελύτη, τον Εμπειρίκο, τον Βαλαωρίτη ώς τη Βακαλό, την Παμπούδη και τον Χιόνη, το ποδήλατο ως λογοτεχνικό σύμβολο αναπαριστά τη χαρά, την ελευθερία, την ξεγνοιασιά. Ειδικά για τα μικρά παιδιά το ποδήλατο είναι το περιπετειώδες ταξίδι της αναζήτησης, ταυτόσημο της παιδικότητας.
Η Χριστίνα Φραγκεσκάκη στο βιβλίο της «Το ποδήλατό του» από τον τίτλο κιόλας τονίζει, με την κτητική αντωνυμία, αυτόν τον αποκλειστικό δεσμό που αναπτύσσει ο ήρωας με το ποδήλατό του. Γιατί «ο Χασμ αγαπά πολλά πράγματα, μα πιο πολύ τα ποδήλατα». Και όταν πια αποκτά το δικό του, θα ζήσει κι αυτός στιγμές χαράς και ελευθερίας, ό,τι δηλαδή έχει ανάγκη ένα παιδί. Το ποδήλατο θα του δώσει την ευκαιρία να αναμετρηθεί με τον εαυτό του και τις δυνάμεις του. Ώσπου «μια νύχτα παγωμένη και σκοτεινή» ο πόλεμος θα εισβάλει στη ζωή του παιδιού και θα την αλλάξει. Το μακρύ ταξίδι της επιβίωσης ξεκινά. Η μικρή Λενίς, η αδελφή του, θα πάρει μαζί τον αρκούδο της, ο Χασμ το ποδήλατό του, κι ας αναγκάζεται ο πατέρας, κατανοώντας την αγάπη του, να πληρώνει ακριβότερα τους διακινητές.
Με πλειάδα αφηγηματικών τεχνικών και μέσων η συγγραφέας μεταφέρει στους αναγνώστες το περιπετειώδες ταξίδι της αναζήτησης νέας πατρίδας. Με την αποστασιοποίηση που προσφέρει η τριτοπρόσωπη αφήγηση πυκνώνει σε δύο σελίδες την πολυήμερη περιπέτεια της προσφυγικής, πια, οικογένειας. Με επάλληλα ασύνδετα σχήματα, διαρκή επανάληψη της λέξης «βουνό», με προσδιοριστικά των αντίξοων συνθηκών επίθετα αποδίδει το σκληρό οδοιπορικό: «Το βουνό είναι ψηλό, άγριο, έχει πέτρες μυτερές, φαράγγια, τρύπες μαύρες, φοβερές. Το περπατούν με τα πόδια, με τα χέρια, με την κοιλιά, με την πλάτη».
Ο Χασμ κουβαλά στην αγκαλιά του το πολύτιμο ποδήλατό του. Ώσπου φτάνουν στη θάλασσα. Με αντιθέσεις αποδίδεται η νέα συνθήκη: «τα κύματα βουνά, η βάρκα τους μικρή». Ο λόγος όλο και πιο αφαιρετικός. Ένα «Όχιιι!», κραυγή και θρήνος για το ποδήλατο που πετά ο βαρκάρης στη θάλασσα, για την πατρίδα που μένει πίσω και μαζί με αυτή και ένα κομμάτι της ζωής. Η επανάληψη, και πάλι, λειτουργική: «Αγκαλιάζονται πιο σφιχτά». Γιατί ό,τι δίνει δύναμη το κουβαλάς μέσα σου».
Η εικόνα του Πέτρου Μπουλούμπαση στο σαλόνι του βιβλίου οριοθετεί το τότε με το τώρα, το πριν και το μετά. Ένας προσφυγικός καταυλισμός σηματοδοτεί το τέλος του ταξιδιού και την αρχή ενός άλλου. Η αφηγηματική φωνή αλλάζει. Είναι ο Χασμ πια που μας λέει όσα βλέπει, όσα ζει και, κυρίως, όσα νιώθει. Στις τρεις τελευταίες σελίδες διαβάζουμε -και πάλι με λόγο ελλειπτικό αλλά και συμβολικό- στιγμιότυπα από τη νέα του ζωή. Έχοντας χάσει το ποδήλατο, που μέχρι τώρα λειτουργούσε ως στοιχείο συνοχής του εαυτού του, θα αναζητήσει τη νέα του ταυτότητα. «Εγώ τυλίγομαι, τυλίγομαι, φτιάχνω το σαλιγκαράκι μου και μπαίνω μέσα» θα επαναλάβει τρεις φορές. Και με αυτόν τον συμβολικό τρόπο η συγγραφέας θα τονίσει πως μόνο αν καταδυθείς στον εσωτερικό σου εαυτό, μόνο αν τακτοποιήσεις εσωτερικά τις εκκρεμότητές σου, θα μπορέσεις να αναδυθείς και να χαράξεις καινούργια πορεία. Αυτό θα κάνει κι ο Χασμ. Σταδιακά θα αρχίσει να πηγαίνει πέρα από τις σκηνές. Και πάλι με τρεις αυτούσια επαναλαμβανόμενες φράσεις θα παρακολουθήσουμε την πορεία του προς τρία διαφορετικά καταφύγια: ένα δέντρο (σύμβολο ζωής), ένα σπίτι (σύμβολο ασφάλειας) κι ένα δρομάκι (σύμβολο ελευθερίας). Και είναι η μικρή του αδελφή αυτή που θα τον βοηθήσει να… πετάξει με αισιοδοξία προς τη νέα του ζωή. «Έχεις τα πινέλα, έχεις τα χρώματα, ζωγράφισε τον παράδεισο και μπες μέσα» γράφει ο Καζαντζάκης. Οι χρωματιστές μπογιές της Λενίς απογειώνουν, και το βιβλίο, με μια σκηνή-ορισμό του μαγικού ρεαλισμού. Ο Χασμ έχει πια βρει τον τρόπο να ενώσει το τότε με το τώρα.
Ο Πέτρος Μπουλούμπασης δημιουργεί εικαστικά το αναγκαίο περικείμενο. Αποσύρει το βλέμμα από την πηγή του κακού, τον πόλεμο (μοναδική υπόμνησή του, η εικόνα ενός μικρού τανκς στη φόδρα του βιβλίου), και εστιάζει σε εικόνες-στιγμιότυπα που επιτείνουν τη συναισθηματική φόρτιση. Με παλέτα που παραπέμπει στα χρώματα της χώρας φυγής, με ένα μείγμα σκούρων χρωμάτων για να αποδοθεί η θάλασσα-τάφος, με εικόνες που καταλαμβάνουν ελάχιστο μέρος της σελίδας ή ένα ολόκληρο δισέλιδο αποδίδει τη μεταβαλλόμενη ένταση των συναισθημάτων, φορτίζει και αποφορτίζει τον αναγνώστη.
Η κυρίαρχη εικόνα του βιβλίου είναι ένα αισιόδοξο μήνυμα για κάθε εκπατρισμένο: Ο μικρός αναβάτης -και ακροβάτης της ζωής ταυτόχρονα- διασχίζει τον δρόμο με τα χέρια ανοιχτά σαν φτερούγες, έτοιμος να αγκαλιάσει τον κόσμο και να πετάξει ψηλά. Προς τη ζωή και το αύριο.
Info:
Χριστίνα Φραγκεσκάκη
«Το ποδήλατό του»
Εικονογράφηση: Πέτρος Μπουλούμπασης
Εκδόσεις Καλειδοσκόπιο
Ηλικία: 9+
Τιμή: 9,81 ευρώ
