Η Αυτοδιαχείριση είναι ο ελληνικός πιστοποιημένος οργανισμός συλλογικής διαχείρισης για την προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων του εγχώριου και διεθνούς μουσικού ρεπερτορίου. Μιλήσαμε με τον πρόεδρό του, τον μουσικοσυνθέτη Γιάννη Γλέζο, για το μέλλον των πνευματικών δικαιωμάτων, το ελληνικό τραγούδι και τις προκλήσεις του μέλλοντος.
Επειδή πολύς κόσμος μπορεί να μην το γνωρίζει, πείτε μας τι είναι το πνευματικό και το συγγενικό δικαίωμα και ποιος ο ρόλος των οργανισμών διαχείρισης;
Το πνευματικό δικαίωμα είναι μια ελάχιστη αμοιβή των δημιουργών, δηλαδή των συνθετών και των στιχουργών, που συγκεντρώνουν οι οργανισμοί συλλογικής διαχείρισης. Το συγγενικό δικαίωμα αφορά τους τραγουδιστές και τους οργανοπαίχτες που εκτελούν ένα τραγούδι. Αυτή η αμοιβή προκύπτει από τη δημόσια εκτέλεση μουσικής, δηλαδή το ραδιόφωνο, την τηλεόραση, τις συναυλίες, τα κέντρα διασκέδασης, τα καφέ... Και ο ρόλος των οργανισμών συλλογικής διαχείρισης είναι να κάνουν τις συμβάσεις και να αποδίδουν τα έσοδα. Διότι ένας δημιουργός δεν έχει πολλές δυνατότητες να εισπράξει χρήματα - δεν κάνουν απαραίτητα όλοι συναυλίες. Ένας στιχουργός επίσης δεν συμμετέχει σε συναυλίες, άρα και αυτός θα πρέπει να αμείβεται. Στα ευρωπαϊκά κράτη έχουν εξελιχθεί αυτές οι διαδικασίες και υπάρχουν αυστηρές κυρώσεις σε όσους δεν συμμορφώνονται. Και εφόσον δεν είναι δυνατόν πρακτικά ο κάθε δημιουργός να πηγαίνει όπου ακούγεται και να ζητάει χρήματα, πρέπει να υπάρχει ένας δυνατός οργανισμός. Σε κάθε χώρα υπάρχει ένας, αλλά στην Ελλάδα έχουμε την ιδιορρυθμία να έχουμε περισσότερους του ενός. Οι οργανισμοί έξω δεν είναι ιδιωτικοί, αλλά συνεταιριστικοί. Ιδιωτική ιδιομορφία υπήρξε μόνο με την ΑΕΠΙ που ήταν μια ανώνυμη εταιρεία, με όλα τα κακά που μπορεί να έχει μια κερδοσκοπική εταιρεία, καθώς στόχευε να αποσπάσει όσο το δυνατόν περισσότερα χρήματα από τις εκπομπές της μουσικής και να αποδώσει όσο το δυνατόν λιγότερα στους μουσικούς, ώστε να είναι κερδοφόρα. Η ΑΕΠΙ έπεσε το 2018 μετά από κρατική επέμβαση και, επειδή στην Ελλάδα μας αρέσουν οι παγκόσμιες πρωτοτυπίες, μετά τον ιδιωτικό οργανισμό προσπαθήσαμε να κάνουμε κρατικό οργανισμό, ο οποίος ήταν παρασπονδία σε σχέση με ό,τι γίνεται παγκοσμίως. Ενώ λοιπόν εμείς υπήρχαμε από το 2007 ως Αυτοδιαχείριση που πολεμήσαμε μετωπικά την ΑΕΠΙ πριν πέσει το 2018 λόγω διαφθοράς και διασπάθισης χρήματος, αντί το κράτος να φέρει σε εμάς τους δημιουργούς αποφάσισε να κάνει κρατικό οργανισμό, την ΕΥΕΔ. Έτσι συνεχίστηκε αυτό το δίπολο που στα μάτια των ξένων είναι παράξενο. Όπως είπαμε, κάθε ευρωπαϊκή χώρα έχει έναν οργανισμό, το 90% των οποίων είναι συνεταιρισμοί, δηλαδή οι ίδιοι οι καλλιτέχνες μαζεύονται και έχουν το δικό τους διοικητικό συμβούλιο κ.τ.λ.
Πρόσφατα, το υπουργείο Πολιτισμού έβγαλε στη διαβούλευση ένα νομοσχέδιο που παίρνει μέτρα για την ποσόστωση του ελληνικού τραγουδιού στα ραδιόφωνα αλλά και στους χώρους αναμονής και εστίασης. Πώς το αξιολογείτε;
Θεωρώ ότι αυτό το νομοσχέδιο της κυρίας Μενδώνη είναι ιστορικής σημασίας. Για πρώτη φορά το κράτος αφουγκράζεται τα προβλήματα και τις αγωνίες των δημιουργών μουσικής και για πρώτη φορά ένα νομοσχέδιο αφορά την προάσπιση και την κρατική ενίσχυση της προστασίας του πνευματικού δικαιώματος με διατάξεις που μπορώ να πω ότι είναι ήπιες σε σχέση με αντίστοιχους νόμους άλλων κρατών. Στους ραδιοφωνικούς σταθμούς, η ποσόστωση είναι προαιρετική και το κίνητρο για να παιχτούν περισσότερα ελληνικά τραγούδια είναι η αύξηση του ποσοστού της διαφήμισης. Απ’ την άλλη, αντέδρασαν πολλοί ξενοδόχοι χωρίς να ξέρουν το θέμα. Τι είναι αυτό που επιβάλλει το νομοσχέδιο; Στα λόμπι των ξενοδοχείων και στα ασανσέρ να ακούγεται σε ποσοστό 40% με 45% ελληνική μουσική. Στις συμβάσεις μας με τους ξενοδόχους δεν υπάρχει καμία χρέωση πνευματικών δικαιωμάτων για τις μουσικές που παίζονται στα λόμπι και στα ασανσέρ. Αυτό δεν επηρεάζει τα μπαρ, τα εστιατόρια ή τις πισίνες τους. Όχι μόνο λοιπόν αντέδρασαν άνθρωποι που δεν γνώριζαν, αλλά βγήκε και η υπουργός Τουρισμού, η κυρία Όλγα Κεφαλογιάννη, να χτυπήσει ένα ιστορικής σημασίας νομοσχέδιο χωρίς να καταλαβαίνει ότι τα βάζει μετωπικά με το σύνολο του ελληνικού καλλιτεχνικού πληθυσμού. Σαν να μην καταλαβαίνει ότι επιρροή στην κοινωνία δεν έχουν μόνο οι τουριστικές μονάδες αλλά και οι ζωντανοί καλλιτέχνες. Θέλω να πιστεύω ότι ήταν μια αστοχία της, εκτός αν το συνδυάσω με τη διάθεσή της, στην πρώτη τετραετία Μητσοτάκη, να πάρει και το υπουργείο Πολιτισμού και το υπουργείο Τουρισμού μαζί, χωρίς να τα καταφέρει. Ουαί κι αλλοίμονο αν ποτέ συγχωνευτούν τα υπουργεία Τουρισμού και Πολιτισμού.
Μιας και μιλάμε για συγχωνεύσεις, αν και ως παράδειγμα προς αποφυγή, υπάρχει στον ορίζοντα προοπτική να έχουμε έναν ενιαίο οργανισμό διαχείρισης στην Ελλάδα;
Αυτή τη στιγμή ένας υπάρχει, η Αυτοδιαχείριση. Είμαστε εμείς και το τέκνο της κρατικής ΕΥΕΔ, που λέγεται ΕΔΕΜ. Το σημαντικό εδώ είναι ότι η ΕΥΕΔ έπαιρνε κρατική επιχορήγηση. Δηλαδή ήμασταν ένας συνεταιρισμός που θα πολεμούσαμε έναν αντίπαλο οργανισμό, που θα κληρονομούσε την ΑΕΠΙ και θα έπαιρνε κρατικά χρήματα. Αυτό μας ενόχλησε πάρα πολύ τότε και ξεκίνησε μια διαμάχη που όμως έχει εξομαλυνθεί με τα χρόνια. Άλλωστε έχουν πια τελειώσει και οι μεγάλες κρατικές επιχορηγήσεις. Πλέον είμαστε εμείς οι δύο ανταγωνιστές στην αγορά, πλην όμως εμείς, αυτήν τη στιγμή, έχουμε το 85% του ελληνικού και του ξένου ρεπερτορίου μαζί, και εξ αυτού τη συντριπτική πλειοψηφία του ξένου ρεπερτορίου, και αυτοί μόνον το 15% του συνολικού ρεπερτορίου. Επομένως είμαστε ο Γολιάθ και ο Δαυίδ. Μόνο που εδώ δεν θα νικήσει ο Δαυίδ, καθώς τον έχει ήδη κερδίσει ο Γολιάθ. Να σημειώσω ότι έχουμε κάνει συζητήσεις με την ΕΔΕΜ και υπάρχει διάθεση για ένωση, αλλά διαφωνούμε στον τρόπο. Η δική τους πρόταση είναι να προκύψει νέος οργανισμός με νέο ΑΦΜ, ενώ εμείς το αρνούμαστε και θέλουμε να γίνει αυτό που συμβαίνει παγκοσμίως, όπου ο μεγαλύτερος οργανισμός απορροφάει τον μικρότερο. Αυτή είναι η μόνη μας διαφορά. Πιστεύω ότι είναι ευοίωνο το μέλλον και σύντομα θα εξομαλυνθεί η κατάσταση. Θεωρώ πως μέχρι το τέλος της χρονιάς θα είμαστε όλοι ένας ενιαίος οργανισμός, κάτω από την ίδια στέγη.
Ενα από τα πιο σοβαρά ζητήματα στη μουσική είναι η έλευση της Τεχνητής Νοημοσύνης και τα ηθικά και νομικά θέματα που θα εγείρει. Πώς προετοιμάζεστε γι’ αυτό;
Εχουμε ταξιδέψει στις Βρυξέλλες για να συναντήσουμε Έλληνες και ξένους βουλευτές γι’ αυτό το θέμα, που είναι, πραγματικά, το πιο σοβαρό πρόβλημα της εποχής. Με την πρωτοβουλία της Ισπανίας, την οποία έχουν ακολουθήσει η Γερμανία και άλλα κράτη, ετοιμάζεται νόμος για να βάλει όρια στην Τ.Ν. και να αποδίδονται τα δικαιώματα. Αγωνιζόμαστε δίπλα σε μεγάλους οργανισμούς, όπως η GEMA και η Sacem, να κατοχυρώσουμε με νόμο το πνευματικό δικαίωμα των μουσικών απέναντι στην απειλή της Τεχνητής Νοημοσύνης.
Τώρα που δεν υπάρχει η παραδοσιακή δισκογραφία, θεωρείτε ότι προστατεύετε το ελληνικό τραγούδι; Και ως έμπειρος συνθέτης, είστε αισιόδοξος για το μέλλον του;
Το προστατεύουμε το ελληνικό τραγούδι και ζητάμε από όλους να το σέβονται. Και σεβασμός είναι να δίνουμε αυτά τα ελάχιστα χρήματα στους ανθρώπους του. Έχω εμπιστοσύνη στους καλλιτέχνες όλων των ειδών. Άλλωστε, πάγια θέση μας είναι ότι δεν κάνουμε διακρίσεις για κανένα είδος τραγουδιού: είτε είναι έντεχνο και ποιοτικό είτε είναι βαρύ λαϊκό, λαϊκό ή ελαφρό. Ό,τι παίζεται, πληρώνεται στο ποσοστό της εκπομπής του. Εμείς μαζεύουμε τα χρήματα όπως αντιστοιχεί ποσοστιαία στον κάθε δημιουργό, είτε είναι Έλληνας είτε ξένος.
Τι έχει καταφέρει μέχρι τώρα η Αυτοδιαχείριση;
Ξεκινήσαμε το 2007, χωρίς χρήματα, σε ένα μικρό δωματιάκι στη Σαπφούς, που μας είχε δανείσει ο οργανισμός «Απόλλων» που μαζεύει τα συγγενικά δικαιώματα, του οποίου προΐσταται ακόμη ο Γρηγόρης Λαμπριανίδης. Όταν έκλεισε η ΑΕΠΙ, ήμασταν ήδη δυνατοί και είχαμε γραφτεί στην παγκόσμια ομοσπονδία οργανισμών πνευματικής ιδιοκτησίας, τη ΣΙΖΑΚ. Σήμερα, φτάσαμε να κατέχουμε το σύνολο των ξένων δημιουργών που ακούγονται στην Ελλάδα και ένα πολύ μεγάλο μέρος των Ελλήνων. Δεν είναι λίγο, για μια πορεία 17 ετών, ενώ είχαμε να παλεύουμε με τον ιδιωτικό φορέα και ύστερα με τον κρατικό.
Η δική σας συνεισφορά σε αυτό;
Εγώ δεν είχα σκοπό να ασχοληθώ, ήμουν μουσικοσυνθέτης. Είχα και μια μουσική σκηνή, τον «Δίαυλο». Όταν όμως βρέθηκα σε μια γενική συνέλευση της ΑΕΠΙ, όταν ακόμη ήταν στον κολοφώνα της δύναμής της, τη στιγμή που έκανα μια κριτική στα πεπραγμένα της εταιρείας, ήρθε ένας κύριος και μου άρπαξε το μικρόφωνο από τα χέρια. Από εκείνη τη στιγμή γεννήθηκε η Αυτοδιαχείριση.
