Οχι μόνο εικόνα της εξουσίας αλλά και ομοίωσή της. Το έργο αυτό του Σαίξπηρ μας μιλάει με λόγια σοφά και απλά για την τρέλα της εξουσίας. Μια παραβολή για τον «κακό εαυτό» που συμβαίνει να είναι απόλυτος, «Ελέω Θεού» κύριος μιας χώρας, βασιλιάς, δικτάτορας ή ηγέτης της, χωρίς τίποτα να περιορίζει την ισχύ του. Και οι αμαρτωλές συνέπειες της πολιτικής του είναι δημόσιες. Το σύνδρομο αυτό της εξουσίας στις μέρες μας γίνεται ακόμη οξύτερο με την ανεξέλεγκτη πρόοδο της τεχνολογίας και με την παράλληλη έφοδο του χρηματιστηριακού καπιταλισμού.
Ηδη η «ασθένεια» αυτή είχε εντοπιστεί στην Αγγλία της ελισαβετιανής εποχής από τον γιατρό Ρόμπερτ Μπάρτον, που εξέδωσε ένα ογκώδες σύγγραμμα για τη μελαγχολία, όπου περιγράφει λεπτομερώς τα συμπτώματα και προτείνει διάφορες θεραπείες.
Είναι, όμως, άραγε μόνο τρέλα η «ασθένεια» του Ληρ ή εκδήλωση ενός ακραία κακού χαρακτήρα που η προσέγγιση του θανάτου κατέστησε ακόμα χειρότερο; Ο Σαίξπηρ δεν ενδιαφέρεται να δώσει απάντηση σ’ αυτό το πρόβλημα, που για εκείνον δεν είναι ιατρικό, ούτε επιχειρεί να δραματοποιήσει μια ψυχαναγκαστική περίπτωση. Το έργο του μοιάζει πιο πολύ με ένα «μαγικό» κινέζικο κουτί του παραμυθιού, που για να το ανοίξεις, πρέπει να είσαι ή τρελός, ή παιδί, ή ποιητής.
Ο Γιαν Κοτ στο βιβλίο του «Σαίξπηρ ο σύγχρονός μας» συλλαμβάνει σωστά το πράγμα γράφοντας: «Η ώρα μηδέν έχει φτάσει, επιτέλους ο Ληρ κατάλαβε, και ιδού πώς τελειώνει τον τελικό φρενιασμένο μονόλογό του: “Δεν θα γλιτώσω; Πώς; Αιχμάλωτος; Κατάντησα της τύχης φυσικός τρελός…”. Αλλά ένας τρελός που παραδέχεται ότι είναι τρελός παύει να είναι τρελός. Εκείνο που καταρρέει σ’ αυτό το σαιξπηρικό “Τέλος του παιχνιδιού” είναι ο σύγχρονος κόσμος, της Αναγέννησης, ο δικός μας κόσμος της αμιγούς, αψεγάδιαστης λογικής… Για εμάς αυτή είναι η πιο σύγχρονη πλευρά του “Βασιλιά Ληρ”. Φτάνει να αντιμετωπιστεί και να ερμηνευτεί το έργο σωστά. Να ξεριζωθούν όλες οι νατουραλιστικές ή ρομαντικές προσφύσεις, να απαλλαγεί από την όπερα και το μελόδραμα για τον γέρο που, διωγμένος από τις κόρες του, περιπλανιέται με γυμνό κεφάλι μέσα στην καταιγίδα και που οι συμφορές τον τρελαίνουν πραγματικά. Σ’ αυτή την τρέλα υπάρχει μια μεθόδευση, όπως και στην τρέλα του Άμλετ. Στον “Βασιλιά Ληρ” η τρέλα είναι μια φιλοσοφία, ένα ενσυνείδητο πέρασμά του στη στάση του “παλιάτσου”. Η φιλοσοφία των παλιάτσων είναι αυτή που σε κάθε εποχή αποκαλύπτει ως αμφίβολο ό,τι θεωρείται ως το πιο αδιάσειστο· που ξεσκεπάζει τις αντιφάσεις σε ό,τι θεωρείται προφανές και αδιαμφισβήτητο· που παραδίδει στον γενικό περίγελο τα πρόδηλα της κοινής λογικής και αποκαλύπτει την αλήθεια του παράλογου».
Ετσι είδε και έδωσε το έργο στην καλή απόδοση και διασκευή του ποιητή Στρατή Πασχάλη η προσεκτική σκηνοθεσία του Στάθη Λιβαθινού: σαν μια παραλλαγμένη μεσαιωνική λαϊκή μπαλάντα μεταφερμένη στην εποχή μας, με τη ριζιμιά, πηγαία, λαϊκή θυμοσοφία της και με την αλήθεια της του παραλόγου. Μια παράσταση στρογγυλή και συμπαγής, σαν εικόνα ποιοτική της εξουσίας γυμνής από στολίδια, με το αίσθημα της δικαιοσύνης ως συνεκτικό υλικό. Από μια σωστά καθοδηγημένη ομάδα εξαιρετικών ηθοποιών, με επικεφαλής τη Μπέττυ Αρβανίτη στον ρόλο-έκπληξη του Ληρ, σε μια προσωπική, μελαγχολική αλλά όχι ζοφερή πυκνή εκδοχή του. Ένα προσωπικό κατόρθωμα ύψους και ύφους, που την ανεβάζει στην κορυφή των ερμηνευτών του περιώνυμου ρόλου. Δίπλα της, η ισοδύναμη τριάδα των θυγατέρων του βασιλιά Ερατώ Πίσση (Κορντέλια), Εύα Σιμάτου (Ρέγκαν), Βιργινία Ταμπαροπούλου (Γκόνεριλ), έξοχη, με προεξάρχουσα την πρώτη. Ο Νίκος Αλεξίου ως Κεντ-τρελός (οι δύο ρόλοι έχουν συμπτυχθεί) λάμπει αυτόφωτα. Ο Γκλόστερ του Νέστορα Κοψιδά, ανατριχιαστικά καίριος. Ολοκληρωμένος ρόλος ο Έντγκαρ του Αντώνη Γιαννακού. Ο Έντμοντ του Γκαλ Ρομπίσα, ένα πολύτιμο εργαλείο. Το σκηνικό της Ελένης Μανωλοπούλου, μια εφιαλτική, καφκική «χρονομηχανή» και τα ομόλογα έκκεντρα κοστούμια της διατρέχουν το έργο κάθετα. Οι φωτισμοί του Αλέκου Αναστασίου και οι μουσικές του Τηλέμαχου Μούσα απογειώνουν την παράσταση. Τα βίντεο του Χρήστου Δήμα έχουν ουσία.
Εχεις δει ζητιάνο να τον κυνηγούν οι σκύλοι; Ε, τότε είδες ολόκληρη την εικόνα της εξουσίας
(από τον «Βασιλιά Ληρ»)
