Ο Παναγιώτης Τομαράς είναι ένας ακουστικοοπτικός δημιουργός που ως προς το μουσικό σκέλος έχει επιλέξει το ιδίωμα της electronica. Ξεκίνησε την διαδρομή του με πολύ ασυνήθιστο για Έλληνα μουσικό τρόπο, ως μέλος του ιστορικού ηλεκτρονικού/πειραματικού βρετανικού συγκροτήματος Clock DVA και τη συνέχισε με μια σειρά από projects με τα ψευδώνυμα Ηχοτοπία, Κυματική Αθηνών, Quasigroup και Kymatropika έχοντας κυκλοφορήσει μέχρι τώρα τέσσερα albums και δύο EP. Το πλέον πρόσφατο ψευδώνυμο του είναι Ψυχοτέκ με το οποίο κυκλοφόρησε τον Νοέμβριο της περυσινής χρονιάς το «Κοινόβιο Τέλος», μια εργασία που αποτίει φόρο τιμής στον αναλογικό ηλεκτρονικό ήχο της δεκαετίας του ’80 αλλά και στον πλέον τραχύ – techno και jungle – εκείνης του ’90 ενώ στιχουργικά ανατέμνει με χειρουργική ακρίβεια την προσωπική και συλλογική ζωή της σύνθετης και αντιφατικής τρίτης δεκαετίας του εικοστού πρώτου αιώνα.
Πώς εσύ, ένας μουσικός από την Ελλάδα, βρέθηκες να είσαι μέλος των Clock DVA και τι σημαίνει αυτό για σένα; Τι θα είχες να πεις για αυτήν την εμβληματική, αν όχι θρυλική, προσωπικότητα της πειραματικής μουσικής που ονομάζεται Adi Newton;
Το 2011 μετακόμισα στην Ολλανδία για μεταπτυχιακές σπουδές στο Βασιλικό Ωδείο της Χάγης. Εκεί παρακολούθησα ένα σεμινάριο cymatics που έκανε ένας Ιταλός δημιουργός, ο Tez Maurizio Martinucci, με τον οποίο γνωριστήκαμε και στη συνέχεια συνεργαστήκαμε σε κάποια καλλιτεχνικά νεομεσικά projects τα οποία παρουσιάσαμε σε διάφορα φεστιβάλ στην Ευρώπη. Ο Tez εκείνη την περίοδο ήταν μέλος των Clock DVA και μαζί με τον Adi έψαχναν κάποιον συνεργάτη για να κάνει τον οπτικό σχεδιασμό στις συναυλίες τους. Βρεθήκαμε κάποια στιγμή με τον Adi στο Άμστερνταμ, τα συζητήσαμε, τα βρήκαμε και κάπως έτσι ξεκίνησε η συνεργασία μου με τους Clock DVA, η οποία κράτησε οχτώ χρόνια. Ήταν μία απίστευτη εμπειρία, ταξίδεψα σχεδόν σε ολόκληρο τον κόσμο. Με τον Adi ζήσαμε πάρα πολλά πράγματα μαζί, έμαθα πάρα πολλά από την επαφή μαζί του. Είναι ένας πολύ ενδιαφέρων άνθρωπος, με πολλές γνώσεις σε διαφορετικά πεδία και με φοβερή αίσθηση του χιούμορ, ένας αληθινά σπάνιος άνθρωπος.
Αυτό είναι το πέμπτο κατά σειρά ψευδώνυμο που χρησιμοποιείς. Γιατί τόσα πολλά, όταν μάλιστα τα περισσότερα περιστρέφονται γύρω από τη λέξη ήχος και το νόημά της; Ποια σημασία αποδίδεις στο Ψυχοτέκ;
Όσο και να θέλω να κρατήσω ένα ψευδώνυμο, ποτέ δεν τα καταφέρνω. Ίσως είναι ένα μέρος της καλλιτεχνικής μου παθογένειας (γέλια). Νιώθω πως κάθε δισκογραφική εργασία μου αντιπροσωπεύει κάτι τελείως διαφορετικό. Για το «Κοινόβιο Τέλος» ήθελα ένα όνομα από Ψ, που πιστεύω αντιπροσωπεύει αρκετά την εποχή μας.
Έχεις επηρεαστεί πολύ από τον πειραματικό κινηματογράφο, αλλά ποιον και πόσο μεγάλο ρόλο παίζει το οπτικό στοιχείο στη μουσική σου, τόσο στην ηχογραφημένη όσο και στην επί σκηνής εκδοχή της;
Το οπτικό στοιχείο είναι για μένα εξίσου σημαντικό όσο το ηχητικό. Κάθε φορά στο μυαλό μου η εικόνα και ο ήχος είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με έναν συναισθητικό τρόπο. Όταν γράφω μουσική, φαντάζομαι καταστάσεις που αποτελούνται από εικόνες στις οποίες ακούγεται η μουσική που συνθέτω. Άλλες φορές είναι σαν ένα soundtrack μιας φανταστικής ταινίας ή μιας σεκάνς. Θα έλεγα ότι με ευχαριστεί πολύ η οπτικοακουστική δημιουργία. Στις ζωντανές εμφανίσεις, όπως και στη σύνθεση, το οπτικό κομμάτι είναι το ίδιο σημαντικό. Ολοκληρώνει την αίσθηση που θέλω να εκφράσω στον κόσμο. Είναι ο τρόπος που μέχρι στιγμής θεωρώ καλύτερο για να επικοινωνήσω την κατάσταση που θέλω να περιγράψω.
Η επιμονή σου να χρησιμοποιείς samples από διαλόγους ελληνικών ταινιών οφείλεται μόνο στην αγάπη σου για τον κινηματογράφο, αποτελώντας ίσως και έναν άτυπο φόρο τιμής, ή έχει έναν άλλο και ιδιαίτερο συμβολισμό;
Χρησιμοποιώ samples από τον ελληνικό κινηματογράφο επειδή μου αρέσουν τα λεγόμενα που θα επιλέξω. Αν και σίγουρα υπάρχει ένας άτυπος φόρος τιμής, δεν είναι αυτός ο κύριος λόγος της χρήσης τους. Έχουν ειπωθεί τόσα πολλά πράγματα. Επιλέγω κάτι που εκφράζει τον τρόπο που βλέπω να συμβαίνουν τα πράγματα ή το πώς θα ήθελα να είναι ή το πώς θα ήθελα να είμαι εγώ.
Το «Κοινόβιο Τέλος» του κομματιού που έδωσε και τον τίτλο στον δίσκο είναι ένας πραγματικός ή συμβολικός χώρος; Θα μπορούσε να είναι και ολόκληρη η κοινωνία;
Ο τίτλος συμβολίζει το τέλος της συντροφικότητας με τη ρομαντική έννοια και την αντικατάστασή της από μία κοινωνικά μηχανιστική και επιφανειακή προσέγγιση των σχέσεων, αυτή της λειτουργικότητας. Το «Κοινόβιο Τέλος» εννοεί ότι τα πράγματα έχουν γλιστρήσει, δυστυχώς, σε μια εγωιστική προσέγγιση της ζωής. Σε μια προέκταση θα μπορούσε να είναι έτσι και η κοινωνία. Λέω προέκταση διότι, παρότι νιώθω ότι η κοινωνία είναι τόσο κοντά σε κάτι τέτοιο, ακόμα βρίσκω να υπάρχουν μικρές εστίες αγάπης και συνανθρωπικότητας.
Ακριβώς επειδή η μουσική σου είναι ηλεκτρονική, πώς βλέπεις την Τεχνητή Νοημοσύνη, που όλα δείχνουν ότι θα διαμορφώνει όλο και περισσότερο τη ζωή μας στο όχι και τόσο μακρινό πια μέλλον; Δημιουργικά συνδιαλέγεσαι καθόλου μαζί της ή σκέφτεσαι να το κάνεις στη συνέχεια;
Για μένα η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι το αποτέλεσμα μιας υπολογιστικής διαδικασίας τεράστιας ποσότητας αποθηκευμένης πληροφορίας που συμβαίνει σε ταχύτητες που υπερβαίνουν την ανθρώπινη δυνατότητα. Δεν θα το έλεγα νοημοσύνη αλλά εφεύρεση, η οποία, όπως και κάθε άλλη, θα επηρεάσει τη ζωή μας στον βαθμό που είναι έτοιμη η κοινωνία να απορροφήσει. Δεν ξέρω σε ποιον βαθμό θα γίνει αυτό, αλλά πιστεύω ότι δεν θα γίνουν κατακλυσμικές αλλαγές στο άμεσο μέλλον. Κάπως πιάνω τον εαυτό μου να έχω μία επιφύλαξη στο πόσο γρήγορα θα αλλάξει η ζωή μας εξαιτίας κάποιου νέου πράγματος που εμφανίστηκε. Θυμάμαι από τότε που άρχισα να καταλαβαίνω τον κόσμο, στη δεκαετία του ’90, κάθε τρία με πέντε χρόνια εμφανίζεται κάτι που θα αλλάξει τη ζωή μας άμεσα. Εντέλει, νιώθω ότι οι ζωές μας αλλάζουν σιγά-σιγά. Σίγουρα συμβαίνουν πράγματα που μετατοπίζουν απότομα τη ζωή μας, αλλά περισσότερο έχουν να κάνουν με την προσωπική ζωή μας και τον τρόπο διαχείρισής της παρά με τις νέες ανακαλύψεις.
Οι εφαρμογές τις Τεχνητής Νοημοσύνης δεν είναι καινούργιες, υπάρχουν εδώ και κάποιες δεκαετίες. Η πρόγνωση του καιρού, για παράδειγμα, έχει ακριβώς την ίδια λειτουργία, ή οι προσομοιωτές που χρησιμοποιούν πραγματικά δεδομένα για να δημιουργήσουν κάτι που δεν υπάρχει αλλά δύναται να υπάρξει. Απλά τώρα κάτι τέτοιο έχει γίνει εύκολα προσβάσιμο σαν λογική από τον οποιονδήποτε. Ασχολούμαι σε έναν βαθμό δημιουργικά με την AI αλλά περισσότερο στο εικαστικό μου έργο, κυρίως σε βιντεοπροβολές σε κτήρια με την τεχνική του video mapping.
Θεωρείς ότι στην εποχή μας η αποξένωση δεν είναι πια αυτή του ανθρώπου από το προϊόν της εργασίας του όπως την όριζε η μαρξιστική ανάλυση αλλά από τον ίδιο τον εαυτό του; Σε απασχολεί αυτό σε βαθμό που να αποτελεί και μέρος της θεματολογίας της μουσικής σου;
Πιστεύω ότι το ένα δεν διαφέρει και πολύ από το άλλο. Η εργασιακή αλλοτρίωση, η κοινωνική αποξένωση και ο κατακερματισμός του εαυτού είναι αλληλένδετα. Ενδεχομένως στο παρελθόν το μέγεθος αυτής της κατάστασης να ήταν μικρότερο. Όσο πηγαίνουμε πίσω στον χρόνο, ο άνθρωπος φαίνεται να είχε λιγότερες ανάγκες και λιγότερους φόβους, ήταν πιο απλός σε σύγκριση με τον σημερινό. Αυτές οι λιγότερες ανάγκες είχαν να κάνουν με τον τρόπο ζωής του, συμπεριλαμβανομένων της εργασίας του και των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων. Βέβαια, ήταν ένας κόσμος ο οποίος είχε λιγότερες συνιστώσες σε κάθε επίπεδο διότι το προβιομηχανικό σύστημα είχε λιγότερες παραμέτρους. Πηγαίνοντας πολύ πιο πίσω, ο άνθρωπος φαίνεται να ορίζεται περισσότερο από το φυσικό του περιβάλλον, οι ανάγκες του να είναι «πρώτες ανάγκες» και οι φόβοι του να είναι πιο «υπαρκτοί», διότι είχαν να κάνουν κατά κύριο λόγο με την ενστικτώδη επιβίωση.
Όσο ο άνθρωπος απομακρύνεται από τις φυσικές του ανάγκες τόσο απομακρύνεται και από τους φυσικούς του φόβους. Όσο η κοινωνία μάς ωθεί στην κατάκτηση μιας ζωής της οποίας τα πρότυπα στηρίζονται σε επίπλαστες ανάγκες οι φόβοι μεταμορφώνονται σε επίπλαστους φόβους. Φυσικά, κάποιοι φόβοι είναι καλό να υπάρχουν, διότι μας προστατεύουν από κινδύνους που καλό θα ήταν να αποφύγουμε. Όταν όμως οι φόβοι είναι επίπλαστοι, τότε, παρότι φοβάσαι κάτι που δεν υπάρχει, πράττεις σαν να υπάρχει. Οι πράξεις που κάνεις σε μια τέτοια κατάσταση είναι επιθετικές διότι θεωρείς ότι πρέπει να αμυνθείς από κάποιο κακό, ανύπαρκτο μεν, υπαρκτό για σένα δε. Τότε ξεκινάει η αδικία, και εντέλει η βία, όπου ο λόγος μιας πράξης δεν είναι για να μην πάθεις κακό, αλλά να προξενήσεις κακό για να μην προλάβει κάποιος άλλος να το κάνει σε σένα. Και αυτό είναι πολύ λυπηρό...
Στον καιρό του ΜeΤoo, της χειριστικότητας η οποία συχνά γίνεται τοξικότητα και κάποιες φορές δυστυχώς καταλήγει σε βία, πόσο δύσκολο είναι να ξεχωρίσεις πού σταματούν η απομάκρυνση και η αποξένωση των ανθρώπων ακόμα και μέσα στις σχέσεις τους και πού αρχίζουν αυτά;
Ο φόβος δημιουργεί πολύ περίεργες δυναμικές και στο πλαίσιο των σχέσεων, ανασφάλεια, εμμονές, παράλογες συμπεριφορές, αδικία, βία. Βία δεν είναι μόνον η σωματική αλλά και η ψυχολογική, ο συναισθηματικός εκβιασμός, οι εκδικητικές συμπεριφορές, το gaslighting, η αδιαφορία κ.λπ. Δυστυχώς, διανύουμε μία εποχή συναισθηματικής σχάσης με τα αποτελέσματα που αυτή επιφέρει.
Κάποια από τα κομμάτια του δίσκου αποτελούν ίσως και την αντίδραση στο πώς βίωσες την πανδημία και την καραντίνα;
Σε ένα δεύτερο επίπεδο σίγουρα. Τα κομμάτια γράφτηκαν στο τέλος της δεύτερης καραντίνας σε σύντομο χρονικό διάστημα, πάνω-κάτω δύο εβδομάδων. Σε αυτή τη δυστοπική περίοδο της καραντίνας η προσωπική μου ζωή και οι τριγύρω συνιστώσες έβγαλαν αυτό το κοινωνικά κωμικοτραγικό οπτικοηχητικό συμπέρασμα. Ήταν η προσωπική μου διαδήλωση για αυτά που μου συνέβαιναν.
Ποια είναι η σχέση σου με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης; Κάποιες φορές μπορεί να γίνουν και πηγή έμπνευσης για σένα ως προς τον τρόπο που λειτουργούν;
Η σχέση μου είναι απλή, τα χρησιμοποιώ κυρίως για λόγους επικοινωνίας με φίλους και συνεργάτες, αν και πιάνω τον εαυτό μου να καταναλώνει πολύ περισσότερο χρόνο από όσο χρειάζεται. Δεν αντλώ έμπνευση από αυτά, πέρα από το ότι μία στο τόσο γίνομαι δέκτης κάποιας ενδιαφέρουσας πληροφορίας.
Πώς βλέπεις το μέλλον; Το φοβάσαι, το αντιμετωπίζεις σαν πρόκληση ή αδιαφορείς για αυτό και ζεις και λειτουργείς μόνο στο παρόν;
Δεν χρειάζεται μια ιδιαίτερα εξονυχιστική ματιά για να καταλάβει κάποιος πως τα πράγματα έχουν πάρει μία πολύ λάθος κατεύθυνση και η πορεία αυτή δεν φαίνεται να αλλάζει σύντομα. Η πρόκληση είναι καθημερινή, κάποιες φορές πιο δύσκολη, κάποιες άλλες πιο εύκολη. Από την άλλη, μπορεί να λειτουργούμε στο παρόν χωρίς αδιαφορία για το μέλλον αλλά με φροντίδα.
Θα έλεγες λοιπόν ότι είσαι αισιόδοξος όσον αφορά τον εαυτό σου, συνολικά την ανθρωπότητα αλλά και τη μουσική ή όχι;
Πιάνω τον εαυτό μου να είναι αισιόδοξος με κρίσεις απαισιοδοξίας και αυτό έχει εφαρμογή και στο πώς βλέπω τον κόσμο και γενικά τα πράγματα. Έχω τα πάνω μου, έχω και τα κάτω μου.
Και τα προσεχή σχέδιά σου σχετικά με ζωντανές εμφανίσεις αλλά και επόμενες δισκογραφικές εργασίες;
Να κυκλοφορήσω κάποια άλμπουμ στα οποία δουλεύω αυτή την περίοδο και να συνεχίσω να φτιάχνω μουσική. Ως προς τις ζωντανές εμφανίσεις, δεν έχω παίξει στην Αθήνα μέχρι τώρα, αλλά σίγουρα θα συμβεί σύντομα.
