«Μου τράβηξαν τα μαλλιά, έσπρωξαν δυο κιμωλίες στη μύτη μου και μ’ έβαλαν να φάω την τρίτη. Ο Νινομίγια και οι φίλοι του παρακολουθούσαν, γελώντας. Μέχρι τότε είχα αναγκαστεί να καταπιώ νερό από τη λεκάνη της τουαλέτας, ένα χρυσόψαρο… Στεκόμουν εκεί, παραλυμένος και βουβός».
Ο «Παράδεισος» της Μιέκο Καβακάμι διαπραγματεύεται το θέμα του σχολικού εκφοβισμού και της νεανικής βίας, φαινομένων που διογκώνονται ανησυχητικά. Είναι η ιστορία δύο εφήβων, ενός αγοριού και ενός κοριτσιού, που προσπαθούν να αντιμετωπίσουν μαζί όσα υφίστανται, αλλά και να κατανοήσουν τη συμπεριφορά των θυτών τους. Η ιστορία δεν περιγράφει μόνο τα μαρτύρια που βιώνουν οι δύο έφηβοι από τους νταήδες του σχολείου. Δίνει φωνή και στους θύτες, αποκαλύπτοντας και τη δική τους ψυχοσύνθεση.
Το βιβλίο, που βρέθηκε στη βραχεία λίστα του Booker Prize για το 2022 και στη λίστα των 100 καλύτερων βιβλίων σύμφωνα με τους Times, μπορεί κάλλιστα να ενταχθεί στην κατηγορία των crossover, που αφορά «εκείνα τα λογοτεχνικά έργα που, αν και στηρίζονται σε θέματα που αφορούν τον έφηβο, εντούτοις με τη γλωσσική τους ενσάρκωση και τον εσωτερικό φωτισμό του θέματός τους μπορούν να κρατήσουν το ενδιαφέρον και ενός ενήλικου αναγνώστη» (Μάνος Κοντολέων). Η συγγραφέας πυκνώνει τα γεγονότα της ζωής των ηρώων σε διάστημα δεκαοκτώ μηνών. Τους δύο δεκατετράχρονους ενώνουν ο φόβος και η σιωπή για όσα υφίστανται. Για τους συμμαθητές τους είναι ο «Μάτιας» και το «Ασφυξιογόνο». Ο ένας πάσχει από αμβλυωπία και στραβισμό, ενώ η άλλη συνειδητά επιλέγει να είναι βρόμικη και ατημέλητη (μολονότι ο πατριός της είναι πλούσιος) γιατί είναι ο τρόπος να δείχνει την αγάπη της στον πατέρα της που είναι φτωχός. Για να αντέξουν την δυσβάσταχτη καθημερινότητα, θα αρχίσουν να αλληλογραφούν και η αλληλογραφία τους θα εξελιχθεί σε μια ιδιότυπη φιλία - αν μπορεί να θεωρηθεί φιλία μια σχέση της οποίας κοινός τόπος είναι ο φόβος. Θύμα bullying και η ίδια η συγγραφέας, αφηγείται ρεαλιστικά όσα βιώνουν οι δύο δεκατετράχρονοι, χωρίς να παίρνει θέση. Αφήνοντας έξω από τη διήγηση γονείς και εκπαιδευτικούς (αφού οι δύο ήρωες δεν αποκαλύπτουν σε κανέναν ενήλικα τα βασανιστήριά τους), χάρη στην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και στους διαλόγους θα αφήσει τους εφήβους να μιλήσουν.
«Γιατί λες να το κάνουν αυτό;» είναι το ερώτημα που διατρέχει το βιβλίο. Καθένα από τα βασικά πρόσωπα, προσπαθώντας να δώσει απάντηση, μέσα από τις σκέψεις, τα λόγια και τις πράξεις του εκφράζει μια διαφορετική στάση ζωής. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι για κάποιον περισσότερο εξοικειωμένο αναγνώστη είναι ευδιάκριτες οι διαφορετικές φιλοσοφικές προσεγγίσεις της ζωής, που λανθάνουν πίσω από τη στάση των ηρώων. Η Κοτζίμα υιοθετεί μια στωική οπτική. Θεωρεί ότι όλα όσα υφίστανται, αν και οδυνηρά, διαμορφώνουν την προσωπικότητά τους. Στα λόγια της διακρίνονται σπέρματα της καντιανής κατηγορικής προσταγής. Λυπάται τους θύτες και ελπίζει ότι μια ημέρα θα καταλάβουν. Μέχρι τότε, αναζητά παρηγοριά και ομορφιά σε έναν πίνακα με τον μεταφυσικό τίτλο «Ο Παράδεισος».
Ο «Μάτιας» αρνείται την οπτική της φίλης του. Εύστοχο το τέχνασμα της συγγραφέως να ορίσει ως κέντρο της διαφορετικότητας του ήρωα τα μάτια, καθώς αυτά είναι το μέσο με το οποίο διαμορφώνουμε την αντίληψη του κόσμου γύρω μας. Το πώς κάποιος μετατρέπεται σε Άλλο και πώς τα φυσικά χαρακτηριστικά γίνονται κριτήριο αξιολόγησης και αντιμετώπισης του άλλου ως αντικειμένου είναι ζητήματα που θίγει -μέσα από τη δική του οπτική- ο ήρωας.
Η συγγραφέας συμπεριλαμβάνει σκληρές σκηνές. Σκηνές που εξηγούν τις αυτοκτονικές σκέψεις που κάνει ο ήρωας, ο οποίος όμως θα καταφέρει να βρει τη δύναμη να καταγγείλει όσα βιώνουν, όταν συνειδητοποιεί ότι η σιωπή είναι συνενοχή. Για εκείνον ο Παράδεισος είναι η εικόνα του κόσμου που, δακρυσμένος, θα αντικρίσει μετά τη νοσηλεία του, γιατί «δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να συνεχίσουμε να ζούμε σε αυτό τον κόσμο». Ωστόσο η ευρηματικότητα του βιβλίου βρίσκεται στον τρόπο που η συγγραφέας συμπεριλαμβάνει την οπτική των θυτών. Η κυρίαρχη αντίληψη που εκφράζουν θυμίζει κατά πολύ όσα υποστήριξε η Hannah Arendt για την «κοινοτοπία του κακού». Νεαροί έφηβοι που είναι συναισθηματικά απόντες, ατομικιστές, χωρίς ηθικά ερείσματα, γιατί «όπου κι αν στραφείς, οι δυνατοί ποδοπατούν τους αδύναμους», και πιστεύουν πως «αν υπάρχει κόλαση, βρισκόμαστε ήδη εκεί… Κι αν υπάρχει παράδεισος, κι εκεί είμαστε».
Σκληρή και ταυτόχρονα τρυφερή, διεισδυτική, αληθοφανής και πολυεπίπεδη, η Καβακάμι αφηγείται μια ιστορία-ταξίδι στην (συχνά σκοτεινή) ψυχοσύνθεση των εφήβων.
Info:
«Ο Παράδεισος»
Mieko Kawakami
Μετάφραση: Κίκα Κραμβουσάνου
Εκδόσεις Gutenberg
Ηλικία: από 16 ετών
Σελίδες: 256
Τιμή: 14,40 ευρώ
