Οι Merem σχηματίστηκαν το 2021 στο Ρότερνταμ της Ολλανδίας από πέντε μουσικούς που σπούδαζαν εκεί, συγκεκριμένα στο Codarts University of the Arts. Αποτελούνται από την ερμηνεύτρια Βανέσσα Κουρτέση, την ουτίστρια Δήμητρα Μετζάκη, τον πιανίστα Γιώργο Μπερερή, τον κοντραμπασίστα Γιάννη Βαγιανό και τον ντράμερ Έκτορα Ρέμσακ. Το ομότιτλο πρώτο album τους που μόλις κυκλοφόρησε είναι μια πολύ καλή αφορμή για τη γνωριμία με το κουιντέτο, το οποίο ισορροπεί επιδέξια, αριστοτεχνικά και πολύ όμορφα ανάμεσα στην jazz και στη λαϊκή μουσική μας.
Merem είναι όνομα ενός «δρόμου», όπως ουσάκ, για παράδειγμα, ή κάτι άλλο;
Merem είναι μια λέξη που επινοήσαμε και έχει νοηματοδοτηθεί από εμάς. Σημαίνει «με κλειστά τα μάτια» και πιο συγκεκριμένα «να ονειρεύεσαι με κλειστά τα μάτια». Αντανακλά τον τρόπο που γράφουμε και παίζουμε μουσική σαν ομάδα και τον κοινό τόπο που έχουμε δημιουργήσει όταν ονειρευόμαστε την μουσική μας. Αναφέρεται στην εμπιστοσύνη που χτίζουμε μεταξύ μας και για αυτό και το «με κλειστά τα μάτια». Ακούμε ο ένας τον άλλο δημιουργώντας έναν κοινό τόπο ονειροπόλησης και επικοινωνίας που στη συνέχεια εξερευνούμε.
Δεν είναι λίγο παράξενο ότι σχηματίσατε σε μια άλλη χώρα -έστω και αν σπουδάζατε στο Ρότερνταμ- ένα συγκρότημα που ο ένας από τους δύο πυλώνες στους οποίους στηρίζεται είναι η ελληνική μουσική και μάλιστα η παραδοσιακή;
Δεν θα λέγαμε ότι είναι παράξενο, αλλά φυσικό. Τα βιώματα και οι κοινές πολιτισμικές καταβολές δεν εξαφανίζονται όταν αλλάζει ο τόπος διαμονής. Όπως πολύ σοφά το έχει θέσει ο Καβάφης στο ποίημά του «Η πόλις», η αλλαγή τόπου δεν επιφέρει απαραίτητα ρήξη με το παρελθόν και τις καταβολές. Το στοιχείο της παράδοσης είναι κάτι που απασχολεί όλα τα μέλη της μπάντας. Μάλιστα, το Ρότερνταμ είναι μια πόλη που φιλοξενεί ανθρώπους από όλο τον κόσμο και η μουσική ποικιλία στην πόλη αντανακλά την πολυπολιτισμικότητά της. Είναι ένας τόπος που σε καλεί να πειραματιστείς και να συνυπάρξεις μουσικά, να βρεις κοινούς τόπους επικοινωνίας. Για εμάς είναι σημαντικό να μην υπάρχουν δύο ξεχωριστοί πυλώνες που αλληλεπιδρούν αλλά το να εστιάζουμε σε έναν ήχο, τον δικό μας ήχο, και αυτό είναι και το πεδίο της μουσικής μας έρευνας και αναζήτησης. Δημιουργούμε τον ήχο των Μερέμ και για αυτό και εξαρχής θέλαμε να συνθέτουμε δική μας μουσική.
Τι είναι αυτό που σας ελκύει τόσο στο κλασικό και, θα έλεγα ακόμα περισσότερο, στο σμυρνέικο ρεμπέτικο;
Το ρεμπέτικο και το σμυρνέικο είναι μια επιρροή της μπάντας, όπως είναι και ο jazz αυτοσχεδιασμός και συνολικά η μουσική της Ανατολής. Όλα αυτά τα στοιχεία τα αντιλαμβανόμαστε σαν εκφραστικά μέσα αναζητώντας τον κοινό μας ήχο και δεν επιθυμούμε να αναπαράγουμε πιστά ένα ιδίωμα, αλλά να δημιουργήσουμε τη δική μας μουσική. Το σμυρνέικο και το ρεμπέτικο λοιπόν είναι λοιπόν μια αναφορά, μια επιρροή, οι στίχοι μας είναι στα ελληνικά και κάποιες μουσικές φόρμες και αυτοσχεδιασμοί ακολουθούν μοτίβα της παραδοσιακής μουσικής. Σίγουρα όλα αυτά αποτελούν βίωμα για όλους/ες μας, καθώς και πεδίο μελέτης και πρακτικής.
Είναι η ιδέα μου ή οι τρεις άντρες του γκρουπ αποτελείτε ένα κλασικό jazz piano trio και αντίστοιχα είναι οι δύο κοπέλες που φέρνουν το ελληνικό στοιχείο;
Νομίζω πως γίνονται βήματα προς όλες τις κατευθύνσεις, και αυτό είναι και το πεδίο αναζήτησής μας ηχητικά και μουσικά. Σε επίπεδο σπουδών, πρακτικής και εμπειρίας κάποια από τα μέλη προέρχονται από την jazz και κάποια άλλα από την παραδοσιακή μουσική. Αυτό όμως είναι το στοίχημα, η δημιουργία του ήχου της μπάντας και όχι ο διαχωρισμός των προελεύσεων. Είναι απαραίτητο να ακούμε και να αντιλαμβανόμαστε τα αισθητικά μας κριτήρια, τον τρόπο δουλειάς του καθενός, τη μέθοδο και τον τρόπο σκέψης. Αυτό είναι μεγάλο μάθημα, γιατί κάθε ιδίωμα έχει διαφορετική εκπαίδευση και πρακτική, επομένως μαθαίνουμε όλες και όλοι μέσα από αυτή τη διαδικασία. Μαθαίνουμε να αντιλαμβανόμαστε, να ακούμε και να δημιουργούμε όλοι μαζί σε έναν χώρο που φτιάχνουμε μόνοι μας αλλά και το να παίζουμε διαφορετικά.
Δεν είναι μάλλον παράξενη επιλογή για μια νέα μουσικό ένα παραδοσιακό όργανο όπως το ούτι, που, κακά τα ψέματα, έχουμε συνηθίσει να το παίζουν άντρες;
Όχι, δεν είναι παράξενο. Στην Ελλάδα ίσως το όργανο να παίζεται περισσότερο από άντρες παρά από γυναίκες, αλλά ήδη μπορώ να ονοματίσω αρκετές καταπληκτικές ουτίστριες. Γενικότερα στη μουσική οι οργανοπαίχτριες είναι λιγότερες σε σχέση με τους άντρες, αλλά αυτό βασίζεται σε μια κοινωνική πραγματικότητα ανισότητας, που φυσικά αντανακλάται και στη μουσική. Θα δούμε πολύ περισσότερες γυναίκες στο μέλλον που παίζουν ούτι, μπουζούκι και πολλά ακόμα όργανα που έχουν συνδεθεί με το αντρικό φύλο. Χρειάζεται χώρος στις γυναίκες μουσικούς (σε όλα τα όργανα αλλά και στη φωνή, η οποία επίσης είναι όργανο και μάλιστα πολύ δύσκολο) και οφείλουμε να το αντιλαμβανόμαστε και να βαδίζουμε σε αυτή την κατεύθυνση. Πάντως, στο εξωτερικό πολλές γυναίκες παίζουν ούτι και άλλα όργανα τα οποία έχουν καθιερωθεί να παίζονται από άντρες, οπότε η Ελλάδα δεν είναι το καλύτερο παράδειγμα, είμαστε αρκετά πίσω ακόμα σε πολλά πράγματα και φυσικά και στη γυναικεία παρουσία στη μουσική.
Οι δύο πλευρές του ύφους σας «έδεσαν» αυθόρμητα και από την πρώτη στιγμή ή έπρεπε να προσπαθήσετε συνειδητά για αυτό;
Υπήρχε πολύ καλή χημεία εξαρχής στην μπάντα, επομένως οι πρώτες συνθέσεις και τα πρώτα παιξίματα μας ήρθαν αρκετά φυσικά και εύκολα. Υπήρχε πολύς ενθουσιασμός μεταξύ μας, μουσικά και ενεργειακά. Ήταν μια αναζήτηση που θέλαμε όλοι/ες να ξεκινήσουμε και να πειραματιστούμε, και φυσικά περνάμε πολύ καλά όλοι/ες μαζί και αυτό το ταίριασμα κάνει τα πάντα πιο εύκολα. Βέβαια, όσο περισσότερο εμβαθύνουμε μουσικά και συνθετικά τόσο ανακαλύπτουμε προκλήσεις τις οποίες δουλεύουμε.
Ποιες ήταν οι κυριότερες εκτελεστικές, ίσως και συνθετικές, δυσκολίες που εμπεριέχει ο συνδυασμός των δύο ιδιωμάτων;
Δεν θα τις χαρακτήριζα δυσκολίες αλλά προκλήσεις. Για παράδειγμα, η κατασκευή των οργάνων και η φύση τους φέρνουν πάντα την πρόκληση της ενορχήστρωσης. Το ούτι είναι ένα ακουστικό και ευαίσθητο όργανο το οποίο καλείται να συνυπάρξει, για παράδειγμα, με τα τύμπανα και το πιάνο, που είναι εκ φύσεως πιο επιβλητικά. Αυτό φέρνει στο τραπέζι τόσο το πώς κάθε μουσικός θα προσαρμοστεί αλλά και το ζήτημα των δυναμικών και της ενορχήστρωσης, καθώς θέλουμε να δημιουργήσουμε τον δικό μας ήχο. Μια άλλη πρόκληση είναι ο τρόπος που καθένας και καθεμία αντιλαμβάνεται τη μουσικότητα κάθε κομματιού: Λόγω των διαφορετικών υποβάθρων μας, έχουμε μάθει να μελετάμε και να αντιλαμβανόμαστε πράγματα διαφορετικά. Έτσι καλούμαστε να παίρνουμε και διαφορετικούς ρόλους από αυτούς που έχουμε συνηθίσει. Γενικότερα, είναι μια πολύ δημιουργική διαδικασία, που σε βγάζει από αυτό που λέμε comfort zone και καλείσαι να δεις πέρα από αυτό που έχεις συνηθίσει.
Το αυτοσχεδιαστικό στοιχείο σας είναι αυστηρά jazz ή κάποιες φορές ακολουθεί και τον τρόπο που γίνεται αυτό στην ελληνική παραδοσιακή μουσική;
Δεν θα μπορούσε να είναι αυστηρά jazz, καθώς δεν είμαστε jazz μπάντα. Είμαστε μία μπάντα που εμπνέεται από τον jazz αυτοσχεδιασμό και τη μουσική της Ανατολικής Μεσογείου. Στους Μερέμ υπάρχει ο χώρος της προσωπικής έκφρασης και πολλές φορές δανειζόμαστε στοιχεία τόσο από το ένα ιδίωμα όσο και από το άλλο, αλλά σε ένα δημιουργικό πλαίσιο. Οι φωνητικοί αυτοσχεδιασμοί, για παράδειγμα, εμπνέονται από τον αμανέ και την ανάλογη αυτοσχεδιαστική λογική σε κάποιες περιπτώσεις, αλλά όχι με «ασφυκτικό» τρόπο. Το πιάνο, από την άλλη, πολλές φορές αυτοσχεδιάζει τόσο με τον jazz τρόπο αλλά και με αυτόν της ανάπτυξης ενός μακάμ. Το ίδιο και το ούτι, που παίρνει και αρκετά ρυθμικό ρόλο σε κάποια κομμάτια.
Για δεκαετίες υπάρχει το ρεύμα της world jazz που παλαιότερα, μάλιστα, είχε αρκετούς εκπροσώπους και στην Ελλάδα. Αισθάνεστε να εντάσσεστε σε αυτό;
Νομίζω ότι η world jazz είναι μία τάση που εξακολουθεί να υπάρχει και θα υπάρχει όσο υπάρχουν jazz και παραδοσιακή μουσική. Δεν συμφωνούμε απόλυτα με τον όρο world music, αλλά καλύπτει πολλές μπάντες, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Με αυτή την έννοια, ναι, έχουμε τέτοια στοιχεία. Στην Ελλάδα υπάρχουν πολλά εξαίρετα σχήματα που ασχολούνται με τη συνύπαρξη δυτικών και ανατολικών ιδιωμάτων και στοιχείων.
Υποθέτω ότι θα έχετε παίξει ζωντανά μερικές φορές στην Ολλανδία. Ποια ήταν η αντίδραση του κοινού στη μουσική σας;
Καθώς ξεκινήσαμε από την Ολλανδία, έχουμε παίξει κυρίως εκεί, στο Βέλγιο και στη Γαλλία, με πιο σημαντική στιγμή την εμφάνισή μας στο North Sea Jazz Festival τον Ιούλιο του 2023 στο Ρότερνταμ. Μάλιστα, τον Δεκέμβριο θα περιοδεύσουμε σε αυτές τις χώρες ξανά για την παρουσίαση του δίσκου μας. Το κοινό αγκαλιάζει τη μουσική μας. Παρότι οι στίχοι μας είναι ελληνικοί, το κοινό στην Ευρώπη δεν μένει εκεί και είναι αρκετά συνηθισμένο να εκτίθεται σε διαφορετικές κουλτούρες.
Ποιες είναι οι εντυπώσεις σας από την παρουσίαση του δίσκου στο Gazarte; Σας ικανοποίησε η παραδοχή του κοινού;
Χαιρόμαστε που παρουσιάσαμε τον δίσκο μας στο Gazarte Ήταν μια πολύ ζεστή βραδιά και πήραμε πολλή αγάπη από το κοινό.]
Και τα προσεχή σχέδιά σας; Δισκογραφικά θα συνεχίσετε στην ίδια κατεύθυνση ή μπορεί να υπάρξει μια μικρή έστω διαφοροποίησή της;
Θα πραγματοποιήσουμε ακόμα δύο περιοδείες στο εξωτερικό. Η πρώτη, όπως προαναφέραμε, θα είναι τον Δεκέμβριο για την προώθηση του δίσκου μας και η δεύτερη τον Μάιο του 2024. Παράλληλα εργαζόμαστε πάνω τον επόμενο δίσκο μας και ήδη παρουσιάζουμε κάποια από τα νέα κομμάτια στις συναυλίες μας.
Θα περιμένουμε, λοιπόν, να δούμε πού θα οδηγήσουν στο μέλλον τους Merem οι μουσικές εξερευνήσεις τους.
