Το εικονογραφημένο βιβλίο της Pei-Yu Chang βασίζεται στην αληθινή ιστορία του Βάλτερ Μπένγιαμιν, που κυνηγήθηκε από το χιτλερικό καθεστώς και προσπάθησε να διαφύγει στην Ισπανία με τη βοήθεια της Αυστριακής αντιστασιακής Λίζα Φίτκο. Η συγγραφέας αναλαμβάνει ένα τολμηρό εγχείρημα: να συστήσει στα παιδιά έναν φιλόσοφο και να μιλήσει για την έννοια της ελευθερίας ως στάσης ζωής. Λιτά και με μορφή στιγμιότυπων αποτυπώνεται η ζωή του κυρίου Μπένγιαμιν, ενός ανθρώπου που «στη χώρα που έμενε αποφάσισαν μια μέρα πως οι πρωτότυπες ιδέες είναι επικίνδυνες και όποιος τις είχε έπρεπε να συλληφθεί». Όμως «αφήνεις την πατρίδα / μόνο όταν η πατρίδα δεν σε αφήνει να μείνεις» γράφει η Ουαρσάν Σαΐντ στο ποίημα της «Πατρίδα». Σε ολόκληρη την ιστορία -σε επίπεδο λόγου και εικόνας- κυριαρχεί το θεματικό μοτίβο της βαλίτσας.
Στη λογοτεχνία η βαλίτσα συνιστά αντικείμενο υψηλού διαχρονικού συμβολισμού. Μέσα της κουβαλά αντικείμενα δεμένα με συναισθήματα και αναμνήσεις, κομμάτια μιας ζωής που διαρρηγνύεται βίαια. Το πριν και το μετά ανθρώπων που ξεριζώνονται για μια πορεία, το τέλος της οποίας παραμένει άγνωστο. Όχι τυχαία η Pei-Yu, που ταυτοχρόνως εικονογραφεί το βιβλίο, επιλέγει στα εσωτερικά δισέλιδα της αρχής και του τέλους να αναπαραστήσει μια τέτοια βαλίτσα. Ακολουθώντας την τεχνική της επιτάχυνσης και της παράλειψης, εστιάζει αφηγηματικά στα απολύτως αναγκαία. Το ιστορικό πλαίσιο δηλώνεται υπόρρητα. Γι’ αυτό το ταξίδι η οδηγία της κυρίας Φίτκο είναι σαφής: «Δεν πρέπει να τραβάμε την προσοχή… πρέπει να περνάμε απαρατήρητοι». Ο Μπένγιαμιν, όμως, εμφανίζεται κουβαλώντας μια βαλίτσα που φαίνεται πολύ βαριά. Παρά τις δυσκολίες που προκαλεί η μεταφορά της και τις παροτρύνσεις της Φίτκο, εκείνος αρνείται να την εγκαταλείψει. Του είναι αδύνατο γιατί «το περιεχόμενό της μπορεί να αλλάξει τα πάντα… είναι πιο σημαντική και από τη ζωή του». Η δήλωσή του λειτουργεί ως προοικονομία, ενώ από τον τίτλο κιόλας αξιοποιείται η βαλίτσα ως αντικείμενο και μιας ιστορίας μυστηρίου. Όλοι αναρωτιούνται για το περιεχόμενό της. Οι εικασίες πολλές. Στον παράξενο φυγά δεν θα επιτραπεί να περάσει τα σύνορα προς την Ισπανία. Θα εξαφανιστεί. Το μυστήριο της βαλίτσας παραμένει άλυτο μέχρι σήμερα. Όλοι, ωστόσο, συμφωνούν πως «το περιεχόμενό της είναι κάτι πολύ, πολύ πρωτότυπο».
Η συγγραφέας από την Ταϊβάν μεταπλάθει σε βιβλίο πολλαπλών μηνυμάτων την ιστορία που άκουσε το 2015 στη Γερμανία. Γιατί η ιστορία της περίφημης βαλίτσας του φιλοσόφου Βάλτερ Μπένγιαμιν δεν είναι μόνο η ιστορία εκείνων που γίνονται απάτριδες για να επιβιώσουν, που προσπαθούν να χωρέσουν όλη τους την ύπαρξη σε ένα σακίδιο. Είναι μια ιστορία για την ελευθερία και όσα χρειάζεται να κάνει κάποιος για να τη διαφυλάξει. Είναι η ιστορία για το πώς -διαχρονικά- συμπεριφέρονται ολοκληρωτικά καθεστώτα σε όσους έχουν πρωτότυπες ιδέες. Αλλά, κυρίως, είναι ένα βαθιά πολιτικό βιβλίο για τη δύναμη της σκέψης. Ήταν 10/5/1933 όταν 40.000 Γερμανοί στην πλατεία Μπέμπελπλατς του Βερολίνου (και όχι μόνο) παρακολούθησαν τη «λογοτεχνική κάθαρση»: το κάψιμο 100.000 βιβλίων και τη δίωξη πολλών πνευματικών ανθρώπων, ανάμεσα στους οποίους ήταν και ο Μπένγιαμιν. Οι ενορχηστρωτές αυτού του «ολοκαυτώματος», υπό τους πυρσούς των Ες Ες και καταχειροκροτούμενοι από το πλήθος, έριξαν τη σκέψη και τον Πολιτισμό στην πυρά. Ίσως, λοιπόν, η ιστορία της βαλίτσας του κυρίου Μπένγιαμιν είναι η ιστορία της ανθρώπινης σκέψης και Πολιτισμού που πρέπει -ακόμα και με τίμημα τη ζωή- να διασώσουμε.
Αξιοποιώντας μεικτή τεχνική, αλλού ζωγραφική και αλλού κολάζ, η Pei-Υu αναδεικνύει χωρίς να κραυγάζει. Φιγούρες γκρίζες, ακαθόριστες, που βρίσκονται αντιμέτωπες με προτεταμένα όπλα, στρατιώτες με μουστάκι, φαιοπράσινη στολή, που χαιρετούν με χέρι προτεταμένο (τι μας θυμίζει, άραγε;), πρόσωπα βουβά, χωρίς στόμα, ένα πετρωμένο μονοπάτι που καταλήγει σε ένα γκριζόμαυρο δάσος, δρομοδείκτες που δεν οδηγούν πουθενά, μια πολεμική μηχανή-ολετήρας, κατακόκκινη (από το αίμα, άραγε;). Και η σχεδόν καρτουνίστικη εικόνα του φιλοσόφου, που, ενώ στην αρχή καταλαμβάνει μια ολόκληρη σελίδα, σταδιακά συρρικνώνεται και στο τέλος απομένουν μόνο το καπέλο και το μπαστούνι του, αυτά που, όπως έλεγε και ο φίλος του T. Adorno, τον έκαναν να μοιάζει με μάγο.
Η «Βαλίτσα με τα μυστικά του κυρίου Μπένγιαμιν» ανήκει σε εκείνα τα βιβλία που δείχνουν ξεκάθαρα πώς η λογοτεχνία μπορεί να αξιοποιεί δύσκολα θέματα, όπως το συλλογικό τραύμα του 20ού αιώνα, για να αφυπνίσει, να ευαισθητοποιήσει, να αποτρέψει την αναβίωση της βαρβαρότητας, να καλλιεργήσει την ανεκτικότητα, να απαντήσει στα «γιατί» των παιδιών, να συνδέσει το τότε με το τώρα. Εντέλει, να διαμορφώσει τις προϋποθέσεις για το «ποτέ ξανά».
Info
«Η βαλίτσα με τα μυστικά του κυρίου Μπένγιαμιν»
Συγγραφέας-εικονογράφος: Pei-Yu Chang
Μετάφραση: Θάνος Καραγιαννόπουλος
Εκδόσεις: Φουρφούρι
Ηλικία: από 5 ετών
Σελίδες: 44
Τιμή: 10,50 ευρώ
