Σε έναν ανάγλυφο πίθο του 6ου αιώνα π.Χ., τον Πίθο της Μυκόνου όπως ονομάζεται επειδή βρέθηκε στη Μύκονο, και ο οποίος βρίσκεται σήμερα στο μουσείο του νησιού, εικονίζεται ωμά και κυνικά τι ακολούθησε την άλωση της Τροίας. Οι Έλληνες αποσπούν βρέφη από τις αγκάλες των μανάδων τους, τα περνούν στο ξίφος τους ή τους τσακίζουν το κεφάλι.
Αυτά ως σύντομη εισαγωγή στις τραγωδίες του Ευριπίδη «Τρωάδες» και «Εκάβη». Οι «Τρωάδες» μοιάζουν με αθώο παραμύθι μπροστά στην έκταση της φρίκης που ξετυλίγει ο Ευριπίδης στην «Εκάβη», με όχημα τα παθήματα και τα πάθη της αιχμάλωτης, πεσμένης, τέως βασίλισσας της Τροίας. Ο Πίθος της Μυκόνου είναι το εικαστικό ισοδύναμο της «Εκάβης» του Ευριπίδη.
Ηδη από την «Ιλιάδα» του Ομήρου και περισσότερο από την «Οδύσσεια» γίνεται ορατό το ρήγμα που υπέστη η άλλοτε συμπαγής «επική συνείδηση» του ανθρώπου, το άλλοτε «ηρωικό ιδεώδες» του άνδρα και πολεμιστή να πεθάνει στη μάχη αγωνιζόμενος γενναία και να μείνει το όνομά του δοξασμένο. Στη Νέκυια της «Οδύσσειας» το φάσμα του νεκρού Αχιλλέα δηλώνει στον Οδυσσέα που τον επισκέφθηκε στον Κάτω Κόσμο ότι θα προτιμούσε να ζει κάτω από το φως του ήλιου, έστω και αν ήταν δούλος του έσχατου, πάμπτωχου αγρότη, παρά να βασιλεύει στο σκοτάδι του Άδη. Μια πλήρης αναστροφή του ηρωικού ιδεώδους. Αλλά η τραγωδία κάποτε αναλαμβάνει με απρόοπτους τρόπους να επαναφέρει το ανεστραμμένο ηρωικό τοπίο. Είναι η περίπτωση της «Εκάβης» μέσα από το πρόσωπο της Πολυξένης, κόρης του Πρίαμου και της Εκάβης, που οι Αχαιοί -μετά από απαίτηση του νεκρικού φάσματος του Αχιλλέα- έχουν αποφασίσει να τη θυσιάσουν στον τάφο του. Πρόκειται για το κεντρικό επεισόδιο αυτής της τραγωδίας όπου η κόρη, σε αντίθεση με τον Αχιλλέα που έχει χάσει πια το ηρωικό του μέγεθος, δηλώνει ότι θα πάει μόνη της στον τόπο της θυσίας επειδή δεν θέλει να ζήσει δούλη, αλλά επιθυμεί να πάει στον Κάτω Κόσμο ελεύθερη και να την υποδεχθούν σαν βασίλισσα οι νεκροί της. Ο χορός την αποχαιρετά με τα τρομερά, σημαδιακά λόγια: «Εσύ θα πας βασίλισσα στον Κάτω Κόσμο κι εμείς θα ζήσουμε σκλάβες μέσα στο φως». Ο Ευριπίδης επαναφέρει διά της τραγωδίας το αποδιωγμένο ηρωικό, επικό στοιχείο, μάλιστα όχι με φορέα έναν άντρα πολεμιστή, αλλά μια νέα κοπέλα, μια παρθένο.
Παρακολουθήσαμε στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου μια παράσταση της «Εκάβης» σε μετάφραση Ελένης Βαροπούλου και σκηνοθεσία Ιούς Βουλγαράκη. Για τη μετάφραση έχω να παρατηρήσω ότι επικεντρώνεται σε χρόνους αφηγηματικούς, σε ό,τι έγινε «τότε», και σε έναν μυθοποιημένο, παγωμένο, «γραμμένο» ιστορικό λόγο-χρόνο που δεν αλλάζει, ενώ το έργο κραυγάζει κυριολεκτικά ότι ανήκει ολόκληρο στον μέλλοντα, αγέννητο χρόνο και στον προφορικό, άγραφο, άχρονο χρόνο-λόγο. Η μεταφυσική αύρα του έργου απαιτεί μια γλώσσα χρησμική, όχι χρηστική. Το αφηγηματικό στοιχείο της μετάφρασης, «χτισμένο» ορθολογικά σε ένα τετελεσμένο, οριστικό και τελεσίδικο παρελθόν, παρέσυρε και τη σκηνοθεσία, παρά τις αρχικές προθέσεις της που ήταν άλλες, πιστεύω, σε έναν εξωστρεφή, λαχανιασμένο αφηγηματικό ρυθμό, «δι’ απαγγελίας και ουχί δρώντων», με άσκοπα τρεχαλητά των μελών του ασυντόνιστου χορού (κίνηση της Χαράς Κότσαλη), κάτι που την εξάντλησε νωρίς και την ανάγκασε να προσφύγει στη μουσική -σύγχρονο τραγούδι και οπερετικά στοιχεία-, χωρίς αυτό να προσφέρει λύση στο αμήχανο της σκηνικής γραφής που γινόταν πια εμφανές.
Η μετάφραση συν-σκηνοθετούσε εμφατικά, κόντρα στο πνεύμα του έργου. Το συγκλονιστικό επεισόδιο της αυτοθυσίας της Πολυξένης, που είναι η «μαγιά» του έργου και το φωτεινό άνοιγμα στο μέλλον, πέρασε χωρίς να «ραγίσει» την Ιστορία. Το ανατρεπτικό τέλος με τη ζωική μεταμόρφωση της Εκάβης μένει αδικαιολόγητο.
Η Ελένη Κοκκίδου είναι επιεικώς αδύναμη για τον σπαρακτικό ρόλο της «Εκάβης», την παίζει οπισθοχωρώντας συνέχεια και κρυπτόμενη μέσα στον εαυτό της, χωρίς να βγαίνει απ’ το καβούκι, σαν να φοβάται μην σπάσει τα αβγά της αποδοχής της από ένα κακομαθημένο κοινό. Ο Ταλθύβιος του Ιωσήφ Ιωσηφίδη, πιεσμένος ως ρόλος ανάμεσα στο επαγγελματικό καθήκον και στη συνείδηση, δίνει μια λεπτή αλλά ικανή να αντέξει το βάρος της Ιστορίας υποψία ψυχής. Η Μαρίνα Καλογήρου (Πολυξένη) είναι κυρίως μια περσόνα από αστικό δράμα, κατά προτίμηση Ο’ Νιλ, παρότι κάνει μια τεράστια προσπάθεια να αρθεί στο ύψος του αυθεντικού τραγικού ρόλου. Ο Θανάσης Κουρλαμπάς ως «Οδυσσέας» πατάει στην εξαιρετική φωνή του για να δώσει γερά σε κλίμα απροσδιοριστίας το πορτρέτο του ομιχλώδους, αινιγματικού και ανεξιχνίαστου ήρωα. Ο Ερρίκος Μηλιάρης, «φάντασμα Πολύδωρου», έδωσε ό,τι ακριβώς του ζητήθηκε, μια σκιά... με σκιώδη ακρίβεια. Η Ηλεάνα Μπάλα, «σωστή». Ο Αλέκος Συσσοβίτης ως «Αγαμέμνων» διδάχθηκε τον ρόλο του σαν ένας καλοπροαίρετος υπάκουος αστός-παιδί που λέει πάντα «ναι» στην αστή κυρία-μαμά του. Και ο Άκης Σακελλαρίου, ένας «νουάρ» Πολυμήστορας, κάτι ανάμεσα σε μετρ ντ’ οτέλ πολυτελούς ξενοδοχείου που τον έπιασαν να νοθεύει τα ποτά και στον ιδιωτικό ντετέκτιβ που τον καταδιώκει. Βρήκα φορμαλιστικά και μη λειτουργικά τα σκηνικά-κοστούμια της Μαγδαληνής Αυγερινού, ενώ οι φωτισμοί του Αλέκου Αναστασίου δεν βοηθούσαν και η μουσική του Νίκου Γαλενιανού ήταν έξω από το κλίμα.
