Μετά τη μεγάλη επιτυχία της «Σεροτονίνης», ο Δημήτρης Αγαρτζίδης μαζί με τη Δέσποινα Αναστάσογλου καταπιάνονται με ένα σύγχρονο νεοελληνικό έργο, ένα έργο του τώρα που έχει γράψει ο Δημήτρης και ανεβαίνει στο Θέατρο Σταθμός κάθε Δευτέρα και Τρίτη στις 21:00. Εμείς συναντήσαμε το Δημήτρη Αγαρτζίδη και μας μίλησε για το έργο και όχι μόνο. Αυτός είναι ο Δημήτρης Αγαρτζίδης.
Γράφεις ένα έργο με ένα ιδιαίτερο τίτλο. Τι είναι η «Ζάχαρη» λοιπόν;
Πόσες φορές δε λέμε τη φράση «Τώρα θα ήθελα κάτι γλυκό». Και πόσες φορές αυτή η επιθυμία να φάμε κάτι γλυκό δε συνοδεύεται από την αίσθηση της ενοχής, ή τουλάχιστον της ένοχης απόλαυσης. Για να ξεκινήσω αλλιώς η «Ζάχαρη» είναι το πρώτο θεατρικό έργο που έχω γράψει και βασίζεται πάνω σε δίπολα και αντιθέσεις και η ζάχαρη είναι κάτι που φέρει μέσα της την αντίθεσή πολύ έντονα. Παράλληλα είναι μια ιστορία που περιγράφεται μέσα στο κείμενο ότι την μητέρα της οικογένειας την αποκαλούσαν στο δρόμο τα αγόρια «Ζάχαρη στην ζάχαρη». Οπότε πολύ γρήγορα μου έγινε καθαρό ότι είναι ένας κατάλληλος τίτλος γι’ αυτό που το έργο θέλει να πει και αυτό που αντιπροσωπεύει.
Τι γέννησε το έργο; Πως ξεκίνησε το γράψιμο;
Μια προσωπική αφορμή στάθηκε η αιτία. Δεν συνηθίζω να κρατάω σημειώσεις ή να συλλέγω υλικό γραπτό, να καταγράφω τις σκέψεις μου, ποτέ δεν κράτησα ημερολόγιο. Σιγά-σιγά, όμως, αυτή η προσωπική αφορμή άρχισε να γέννα φράσεις, λέξεις και ένα βράδυ γέννησε ένα μεγάλο κομμάτι που αποτελεί και το κύριο μέρος μιας βασικής σκηνής του έργου. Και μετά αυτές οι σκόρπιες φράσεις, οι σκόρπιοί διάλογοι και τα σκόρπια κείμενα, επειδή είχαν έναν κοινό άξονα, άρχισαν να συνθέτουν ένα σύνολο και μου γέννησαν την ανάγκη να πάρουν μια μορφή ώστε η προσωπική αφορμή αλλά και η σκέψη μου γύρω από ένα θέμα που με απασχολούσε πολύ, δηλαδή την επιρροή της οικογένειας στη διαμόρφωση των ανθρώπων και στην επίδρασή της πάνω στην ζωή των παιδιών της οικογένειας από τη στιγμή που γεννιούνται μέχρι που γίνονται κι αυτά γονείς ή όχι, συνέθεσαν μια σκέψη που ζητούσε από μόνη της να πάρει μια μορφή. Και επειδή, λόγω της ενασχόλησης μας με τη δραματουργία και με την παραγωγή κειμένου σε όλες σχεδόν τις παραστάσεις μας, δηλαδή σε αυτές που βασίζονται στην λογοτεχνία κυρίως, μου ήταν οικεία και πολύ δημιουργική διαδικασία, αποφάσισα να κάνω αυτό το βήμα το οποίο, όσο κι αν με φοβίζει κατά κάποιο τρόπο ότι το έκανα, τόσο με κάνει κι αισθάνομαι ότι ολοκλήρωσα μια σκέψη πάνω σ’ αυτό το θέμα που με αφορούσε. Οπότε τώρα ανυπομονώ να το μοιραστώ με τον κόσμο που θα έρθει στην παράσταση. Είναι πολύ πρωτόγνωρο για μένα το να μην γνωρίζει κάποιος που θα έρθει στο θέατρο καθόλου τι πρόκειται να συναντήσει. Με τρομάζει θα έλεγα παιδικά, αλλά ταυτόχρονα μου προκαλεί μια παιδική χαρά και ανυπομονησία.
Είναι εύκολο να σκηνοθετήσεις κάτι που έχεις γράψει;
Νομίζω αυτή η φορά ήταν η πιο ήσυχη από πλευράς αγωνίας σε σχέση με το σκηνοθετικό κομμάτι της παράστασης. Ίσως, επειδή γνώριζα πολύ καλά το έργο κι αυτό που ήθελα να πω μέσα από αυτό και ήξερα πολύ καλά ποιο είναι το ζητούμενο και ποια ήταν η μορφή και η διαδικασία που έπρεπε να ακολουθήσουμε προκειμένου να καταλήξουμε σε αυτό που θα δουν οι θεατές της παράστασης. Και επίσης, ήταν -και ίσως τώρα είναι και πιο σημαντικό από κάθε άλλη φορά- ότι δουλεύουμε μαζί με τη Δέσποινα Αναστάσογλου η οποία μπορούσε να με βοηθήσει σε στιγμές που ήμουνα μπλεγμένος λόγω της εμπλοκής μου με το κείμενο σε σχέση με το σκηνοθετικό κομμάτι, οπότε η όλη διαδικασία κύλησε πολύ δημιουργικά και γόνιμα και τώρα που η παράσταση έφτασε στην τελική της μορφή έχω μια ησυχία εσωτερική σε σχέση με την συνάντηση που πρόκειται να ακολουθήσει. Εννοώ την συνάντηση της παράστασης με το κοινό της.
Το έργο τολμάει να πιάσει στο στόμα του την «Αγία Ελληνική Οικογένεια»;
Ναι, νομίζω από εκεί ξεκινάει το πρόβλημα. Από το αν τολμάμε να πιάσουμε στο στόμα μας την αγία ελληνική οικογένεια. Η οικογένεια φυσικά είναι η πρώτη σύνδεσή μας με τον κόσμο. Είναι η πρώτη μας επαφή με το έξω μετά από την κοιλιά της μητέρας μας. Οπότε είναι πολύ βασικό το περιβάλλον που θα βρεθούμε όπως και τα ερεθίσματα που θα δεχτούμε γιατί καθορίζουν σε έναν πολύ μεγάλο βαθμό όλη την μετέπειτα διαμόρφωσή μας. Εισάγει και δομεί βασικά μοτίβα συμπεριφοράς και νοοτροπίας από τα οποία είναι πολύ δύσκολο μετά να απαλλαγούμε. Μας είναι πολύ δύσκολο επειδή περνάει και σε ένα ασυνείδητο επίπεδο το να απεμπλακούμε από ιδέες, αντιλήψεις, ακόμα και αισθήσεις και αισθήματα τα οποία μας είναι φορετά θα λέγαμε. Πολλές φορές προσπαθούμε να κάνουμε την επανάστασή μας κι είναι τόσο εγκαθιδρυμένες μέσα μας αυτές οι αρχές που μας καθηλώνουν ενώ εμείς ζητάμε να σπάσουμε τα δεσμά και να είμαστε ελεύθεροι. Το πρόβλημα ξεκινάει από το ότι δεν έχουμε μάθει να είμαστε ελεύθεροι και δεν ξέρουμε ποιες είναι οι αλυσίδες που μας δένουν. Γιατί η οικογένεια, όπως όλα στη ζωή, μας δίνει πολλά θετικά αλλά ταυτόχρονα κληροδοτεί και πολλά αρνητικά. Είναι οι ίδιες οι συμπεριφορές των γονιών που ακόμα και όταν δεν λέγονται μεταφέρονται. Οι πληροφορίες μεταφέρονται ακόμα και όταν δεν γίνονται λέξεις και έτσι φτιάχνουν εσωτερικές στοιβάδες οι οποίες πολλές φορές μας καθηλώνουν. Και ειδικά στην Ελλάδα που έχουμε αναπτύξει αυτό το σύστημα το οικογενειακό το οποίο προστατεύει και δίνει πολλή αγάπη στα παιδιά αλλά την ίδια στιγμή δεν τους επιτρέπει να ενηλικιωθούν και να απογαλακτιστούν, να γίνουν ενήλικες για να μπορούν να αναλάβουν την ευθύνη του εαυτού τους. Επίσης η οποιαδήποτε απομάκρυνση από το οικογενειακό περιβάλλον θεωρείται μεμπτή. Η γνώμη των άλλων μας καθορίζει και οτιδήποτε θέτει σε κίνδυνο την τάξη την οποία έχουμε μάθει θεωρείται κατακριτέο. Έτσι μεγαλώσαμε και έτσι γεμίζουμε απωθημένα, ενοχές, μυστικά και γεμίζουμε την καρδιά μας με βάρη τα οποία αν δεν τα αποτινάξουμε θα μας πάρουν μαζί τους στον πάτο της θάλασσας. Πάντως το έργο δεν είναι ένα κατηγορώ στην οικογένεια. Ίσα-ίσα στέκεται με πολύ μεγάλη τρυφερότητα απέναντι στο φαινόμενο αλλά ταυτόχρονα και με έντονη κριτική και σαρκαστική διάθεση. Γι’ αυτό και θα το χαρακτήριζα μία πικρή μαύρη κωμωδία και σίγουρα όχι ένα οικογενειακό δράμα. Ζούμε σε έναν κόσμο και σε μια κοινωνία αρκετά κλειστή, η οποία δεν επιτρέπει να υπάρξει οτιδήποτε παρεκκλίνει από αυτό που έχει συνηθίσει και αυτό μας ωθεί στο να αντιμετωπίζουμε οποιονδήποτε διαφορετικό άνθρωπο από εμάς ως τέρας. Γιατί δεν μπορούμε να τον αποδεχτούμε. Αντιλαμβανόμαστε τον άλλον ως τέρας γιατί αυτό μπορούμε να κάνουμε ως κοινωνία. Θεωρώ σίγουρα ότι οι προεκτάσεις της οικογένειας είναι πολιτικές και κοινωνικές. Αν δεν αλλάξει το μοτίβο και δεν προσπαθήσουμε να ακολουθήσουμε την εποχή που θέτει ως προτεραιότητα την αποδοχή του διαφορετικού, που διαφορετικό είναι οτιδήποτε. Κι εμείς είμαστε διαφορετικοί από οποιονδήποτε άλλον. Οπότε μόνο αν αποδεχτούμε το διαφορετικό θα μπορέσουμε να δείξουμε κατανόηση και τρυφερότητα για τον ίδιο τον εαυτό μας και κατ’ επέκταση για τον άνθρωπο που βρίσκεται δίπλα μας και για οποιονδήποτε άνθρωπο υπάρχει στην κοινωνία μας.
Είσαι σκηνοθέτης. Έχεις νιώσεις να χάνεις τα όρια πάνω στη δουλειά σου;
Υπάρχει στη δουλειά αυτή ένα σκέλος που είναι το τεχνικό και το πνευματικό δηλαδή το πως μελετάς, το πως σχεδιάζεις, πως οργανώνεις μια πρόβα και πως την μεθοδεύεις στο να δημιουργηθεί μια παράσταση η οποία ανταποκρίνεται στη σκέψη σου και στο όραμα σου σε σχέση με αυτό που έχεις φανταστεί και υπάρχει και ένας άλλος πολύ βασικός παράγοντας που είναι οι άνθρωποι που απαρτίζουν το σύνολο μιας πρόβας. Το πρώτο κομμάτι εξαρτάται από εσένα οπότε μεθοδεύεται εύκολα. Το δεύτερο, που έχει να κάνει με τους ανθρώπους και τον ψυχισμό τους είναι πολύ εύθραυστο. Καθένας που βρίσκεται πάνω στη σκηνή είναι απόλυτα εκτεθειμένος και το λέω και από προσωπική πείρα αφού και εγώ εκτίθεμαι ως ηθοποιός. Είσαι πάνω στη σκηνή απολύτως γυμνός, μεταφορικά. Είσαι εσύ, το σώμα σου, η φωνή σου, η σκέψη σου, ο ψυχισμός σου, το νευρικό σου σύστημα, οπότε αισθάνεσαι πολύ ευάλωτος και είναι πολύ δύσκολο κομμάτι να δεχτείς πολλές φορές ότι μια οδηγία δεν απευθύνεται στον εαυτό σου αλλά στον ηθοποιό που είσαι εσύ. Οπότε νομίζω ότι αυτό πολλές φορές γέννα τις συμπεριφορές που παρεκκλίνουν. Εγώ προσωπικά μόνο μία φορά έφτασα να φωνάξω στην πρόβα και είναι κάτι για το οποίο αισθάνομαι άσχημα ακόμα καθώς γενικά μου είναι πολύ ανοίκεια η κατάσταση της έντασης, δεν είναι γενικά ο τρόπος αυτός που λειτουργώ. Σε εμάς που δουλεύουμε ως δίδυμο στην ομάδα δεν υπάρχει η εξουσία του ενός, υπάρχει συνδιαλλαγή. Νομίζω ο σκηνοθέτης πρέπει να βρίσκει τρόπο να μην οξύνει μια κατάσταση, αλλά να προσπαθεί να βρει τον δρόμο εκείνον που θα οδηγήσει τον ηθοποιό στο να νιώσει εμπιστοσύνη στην ίδια την συνθήκη της πρόβας και στον ίδιο του τον εαυτό για να μπορέσει να ανθίσει η ίδια η συνθήκη. Από την άλλη όλες αυτές οι νοοτροπίες του σκηνοθέτη εξουσιαστή είναι πολύ παλιές, είναι απόλυτα κατακριτέες και εν ολίγοις απαράδεκτες. Είναι πολύ ευχάριστο που η γενιά η δικιά μου και οι γενιές οι επόμενες αναπτύσσουν μια τελείως διαφορετική νοοτροπία, η οποία είναι πολύ πιο δημιουργική, πολύ πιο ανθρώπινη και σίγουρα πολύ πιο ουσιαστική και για τους συντελεστές της παράστασης αλλά και για το κοινό που θα έρθει να συναντήσει το καλλιτεχνικό έργο. Μόνο τότε υπάρχει πολιτισμός. Και ευτυχώς με αφορμή το κίνημα του metoo που ξέσπασε μέσα στην πανδημία αποκαλύφθηκαν πολλές κακοποιητικές συμπεριφορές κι άρχισαν να οριοθετούνται και να λέγονται τα πράγματα γιατί μόνο έτσι θα μπορέσει να αλλάξει η κατάσταση και να διαμορφωθεί ένα πολύ πιο καθαρό και γόνιμο μέλλον.
Τι σκέψεις σου γεννάει το περιβόητο Προεδρικό Διάταγμα;
Πολλά χρόνια τα πτυχία των καλλιτεχνικών σου σχολών βρίσκονταν σε αυτή τη γκρίζα ζώνη. Από τότε που τα ΤΕΙ αναβαθμίστηκαν και όχι οι καλλιτεχνικές σχολές δεν μπορούσες να αναγνωρίσεις αυτά τα πτυχία. Και, φυσικά, έπρεπε να βρεθεί μια λύση η οποία είναι υπέρ των ανθρώπων που έχουν καταβάλει τον κόπο και το χρόνο να σπουδάσουν μία τέχνη. Συνήθως, οι νομοθεσίες και οι πρακτικές οι πολιτικές αποσκοπούν, ή θα έπρεπε τουλάχιστον να αποσκοπούν, στο να ωθήσουν τον πολίτη, στο να αναγνωρίσουν τον κόπο του και να τον βοηθήσουν να κάνει ένα βήμα παραπέρα. Αντ’ αυτού έρχεται αυτό το προεδρικό διάταγμα, το οποίο ακυρώνει όλο αυτό τον κόπο και αφαιρεί επίσημα οποιαδήποτε αξία από τα πτυχία αυτά, τα οποία να πούμε εδώ – επειδή και εγώ διδάσκω σε δραματική σχολή – ότι εποπτεύονται από το ίδιο το κράτος. Δηλαδή, από τη στιγμή που θα μπει κάποιος σε μία δραματική σχολή μέχρι στιγμή που θα δώσει εξετάσεις και θα πάρει πτυχίο όλα αυτά γίνονται παρουσία και με έλεγχο του υπουργείου πολιτισμού. Το αποτέλεσμα είναι ότι όποιος παίρνει ένα καλλιτεχνικό πτυχίο αυτό έχει μηδενική αξία, είναι σα να μην έχει σπουδάσει τίποτα. Και εδώ να πούμε ότι η σπουδή σε μια δραματική σχολή, παρότι είναι τριετής, είναι απόλυτα δεσμευτική, δηλαδή συνήθως περιλαμβάνει ένα ωράριο που ξεκινάει από πολύ νωρίς το πρωί και φτάνει μέχρι το βράδυ και τις περισσότερες φορές οι υποχρεώσεις καλύπτουν ακόμα και τα σαββατοκύριακα. Τα παιδιά -επειδή το βλέπω- δουλεύουν άγριες ώρες σε δουλειές για να καταφέρουν να ανταποκριθούν και να ανταπεξέλθουν στις υποχρεώσεις τους και αυτές τις δυσκολίες και τον κόπο πιστεύω ότι το κράτος οφείλει να αναγνωρίσει για να αποδείξει κιόλας ότι την αφορά το επάγγελμα του καλλιτέχνη. Δυστυχώς, ακόμα και εδώ το κλισέ του χομπίστα, μποέμ, τεμπέλη καλλιτέχνη καλύπτει οποιαδήποτε πραγματικότητα. Σίγουρα δεν θεωρώ ότι αυτό είναι μια αντιμετώπιση ενός ευρωπαϊκού κράτους που μάλιστα ευαγγελίζεται ότι ο πολιτισμός είναι το βασικό του όπλο. Θα καταλήξουμε να γίνουμε ένα ατελείωτο τουριστικό θέρετρο. Αν αυτό είναι το ζητούμενο τότε όλα πηγαίνουν καλά, αν όχι σίγουρα κάτι πρέπει να αλλάξει. Και αυτό που πρέπει σίγουρα πιστεύω να αλλάξει είναι ότι πρέπει να υπάρξει ένας οργανωμένος σχεδιασμός σε όλους τομείς του πολιτισμού από την εισαγωγή στις καλλιτεχνικές σχολές μέχρι τη διαχείριση μετά της παραγωγής, τις επιχορηγήσεις, την προώθηση του σύγχρονου πολιτισμού. Οφείλει ένα κράτος να προωθεί τον σύγχρονό του πολιτισμό. Χωρίς τον σύγχρονο πολιτισμό δεν υπάρχει πολιτισμός υπάρχουν μόνο αξιοθέατα.
