Ο πολυπράγμων Κωστής Καπελώνης πιάνει στα χέρια του το μια «Μια Γυναίκα χωρίς σημασία» του Όσκαρ Ουάιλντ, το ζωντανεύει στη σκηνή του Θεάτρου Τέχνης Κάρολος Κουν από τη Δευτέρα 23 Μαΐου και λίγο πριν την πρεμιέρα μας άνοιξε καρδιά και μυαλό για να μας υποδείξει το πόσο συνυφασμένη είναι η τέχνη, το θέατρο και η παράσταση αυτή με αυτά που διαχρονικά ζούμε και αντιμετωπίζουμε. Αυτός είναι ο Κωστής Καπελώνης.
Σκηνοθετείτε ένα εμβληματικό έργο του Όσκαρ Ουάιλντ. Γιατί επιλέξατε αυτό το έργο;
Πολλά χρόνια τώρα ήθελα να βρεθεί ευκαιρία να κάνω αυτό το έργο, γιατί, από τότε που το πρωτοδιάβασα, μου άρεσε αυτή η τυχαία συνάντηση μετά από χρόνια των δύο κάποτε εραστών, που η ζωή και η μοίρα τους είχε υποχρεώσει να χαθούν. Είχα κι ένα πρόσθετο λόγο να θέλω ένα έργο του Όσκαρ Ουάιλντ, γιατί πίστευα ότι στα έργα του, με κάποιο τρόπο, είναι επιμελώς κρυμμένη η πολυτάραχη ζωή του και οι σχεδόν αναρχικές πολιτικές του θέσεις. Θεωρούσα ότι θα είχε μεγάλο ενδιαφέρον να αποκαλύψουμε, δουλεύοντας το, αυτά τα μυστικά του συγγραφέα. Το κάνουμε σε μια καινούργια μετάφραση της Σουζάνας Χούλια, που είχε κατά νου, μεταφράζοντάς το, να εντοπίσει και να προβάλει τέτοια κρυφά στοιχεία, προσωπικού πάθους και πολιτικής κριτικής.
Πόσο επίκαιρο είναι σήμερα;
Οι κλασικοί συγγραφείς έχουν την ιδιότητα, να είναι επίκαιροι σε κάθε εποχή. Αυτός είναι άλλωστε ο λόγος που επανέρχονται στο ρεπερτόριο του θεάτρου και πάντα δίνουν την ευκαιρία για μια σύγχρονη ανάγνωση, αφού γράφουν για διαχρονικές ανθρώπινες σχέσεις και ατομικές συμπεριφορές. Ανάλογα λοιπόν με την τρέχουσα επικαιρότητα μπορείς να βρεις στα έργα τους, όσο παλιά κι αν είναι, στοιχεία που μοιάζουν με τις σημερινές καταστάσεις, αφού τα μεγάλα συναισθήματα και οι βαθύτερες ανθρώπινες σχέσεις δεν αλλάζουν ποτέ.
Είναι τόσο κενά και επικίνδυνα τα πρόσωπα που καθορίζουν τις ζωές μας όπως οι ήρωες του Ουάιλντ;
Αν δούμε την κοινωνία που έχουμε φτιάξει στον Δυτικό κόσμο, αυτό το δημιούργημα των εξουσιών, που βέβαια είμαστε κάπως συνυπεύθυνοι για την εκλογή τους, δεν μπορεί να είμαστε ικανοποιημένοι από το αποτέλεσμα. Η επιστήμη καταφέρνει να κάνει συνεχώς μια πορεία προόδου, αλλά η εφαρμοσμένη πολιτική συνεχώς πάει μπρος πίσω και δεν κατάφερε ακόμη να δημιουργήσει μια δομή κοινωνίας φιλική προς όλους τους ανθρώπους. Τα πρόσωπα της εξουσίας, διαχρονικά, επικεντρώνονται στο να διατηρήσουν την εξουσία τους, αλλά -στην πλειοψηφία τους- όχι προς όφελος της κοινωνίας, όσο κι αν διατείνονται το αντίθετο. Ο ρόλος τους είναι η διαχείριση των πολιτικών σχέσεων, αλλά σε πολλές περιπτώσεις τους νοιάζει η διαχείριση των προσωπικών ή των κομματικών τους κεκτημένων. Αυτή η ματαιοδοξία τους τους κάνει κενούς και τελικά επικίνδυνους. Ο Όσκαρ Ουάιλντ αυτή την κενότητα ακριβώς αποκαλύπτει στα πρόσωπα της αριστοκρατίας, που παρουσιάζει στα έργα του. Στην εποχή μας, που υποτίθεται ότι δεν υπάρχουν τίτλοι ευγενείας, έχει δημιουργηθεί μια οικονομική και κοινωνική αριστοκρατία ματαιόδοξων «αρίστων», που έχουν χαρακτηριστικά σαν τους ματαιόδοξους ήρωες του Όσκαρ Ουάιλντ.
Θεωρείτε ότι σήμερα μια θεατρική παράσταση είναι πιο σπουδαία σε σχέση με αυτά που ζούμε; Ο κόσμος έχει το θέατρο περισσότερο ανάγκη τώρα?
Η Τέχνη έχει ανέκαθεν αυτό τον ρόλο, να ξεχωρίζει από την καθημερινότητά μας τα στοιχεία, που κάνουν καλύτερη την κοινωνία. Η κριτική της θίγει τα κοινωνικά και ατομικά λάθη και τις προσωπικές αδυναμίες, για να ωθήσει τον άνθρωπο να βελτιώσει τη ζωή του, μέσα από την αναθεώρηση της σχέσης του με το περιβάλλον του, φυσικό ή ανθρώπινο. Ιδιαίτερα λοιπόν σε εποχές κοινωνικών κρίσεων, όπως τη δική μας, με την οικονομική κρίση που μεταμορφώθηκε σε υγειονομική, τώρα σε πολεμική και που θα ξαναγίνει οικονομική, το Θέατρο μπορεί να προβληματίσει, να ανακουφίσει και εντέλει να αποκαλύψει τα εσκεμμένα λάθη της κοινωνίας, με σκοπό να κινητοποιήσει το άτομο να αναλάβει τις ευθύνες του, να «επαναστατήσει» και να βελτιώσει τις συνθήκες της ζωής του.
Τι έχει αλλάξει μετά από όλα αυτά που έχουν συμβεί στο θέατρο; Έχει αποτυπωθεί το αποτέλεσμα όλων αυτών που ήρθαν στο φως; Εντοπίζετε όντως αλλαγές;
Ήταν πολύ θετικό, το ό,τι βγήκανε στο φως κρυμμένα κακά και η κοινωνία φάνηκε να επικροτεί την αποκάλυψη, αλλά φοβούμαι ότι αυτές οι παθογένειες θα επανέλθουν, γιατί δε θέλουμε να αποκαλύψουμε τις βαθύτερες αιτίες που δημιουργούν τις κακοποιητικές συμπεριφορές, δεν ασχολούμαστε με τις αιτίες, αλλά απλώς επουλώνουμε τραύματα. Η αλλαγή θα έρθει όταν εκπαιδευτούμε να νοιαζόμαστε για την ευτυχία του Άλλου κι όχι μόνο για τη δίκη μας και της παρέας μας. Αν όλοι προσπαθήσουμε να βοηθούμε τους «άλλους», θα επιστρέψει και σε μας η βοήθεια από τους άλλους και ίσως τότε κάτι να καταφέρουμε.
Έχετε σταθερή σχέση και με την τηλεόραση; Την αγαπάτε ως μέσο ή είναι αναγκαίο κακό;
Η σχέση μου με την τηλεόραση ήταν πάντα διακριτική. Κάθε καινούργιο μέσο, που έχει μια διάδοση, σημαίνει ότι καλύπτει κάποιες κοινωνικές ανάγκες. Η τηλεόραση καλύπτει βασικά την ανάγκη της διάδοσης της πληροφορίας με πιο παραστατικό τρόπο, απ’ ότι ο Τύπος, αλλά παράλληλα αυτά τα μέσα που έχουν μεγάλη διεισδυτικότητα, μπορεί να γίνουν εργαλεία προπαγάνδας ή διαστρέβλωσης, όπως νομίζω ότι συμβαίνει στην εποχή μας. Η τηλεόραση θα μπορούσε να γίνει εργαλείο εκπαίδευσης των πολιτών και να βοηθήσει στην πρόοδο της κοινωνίας, αλλά αυτό που βλέπουμε τώρα, ειδήσεις που λένε ψέματα, σήριαλ που αναπαράγουν τη φτήνια της εμπορικής καθημερινότητας, εκπομπές κουτσομπολιών και παιχνίδια εξευτελισμού, απέχει πολύ από αυτό το ρόλο. Φαίνεται σαν ο κύριος ρόλος της να είναι η διαφήμιση καταναλωτικών αγαθών και για άλλοθι βάζει και κάποια καλλιτεχνικά έργα, ταινίες ή ντοκιμαντέρ, που αρκετές φορές έχουν καλλιτεχνική αξία, αλλά προβάλλονται στις ζώνες ή σε κανάλια χαμηλής θεαματικότητας.
Πώς προκύπτει η ανάγκη σας για σκηνοθεσία;
Από τα πρώτα μου χρόνια στο Θέατρο Τέχνης δεν ήμουν μόνο ηθοποιός, αλλά βοηθός σε όλους τους τομείς της δημιουργίας μιας παράστασης, έτσι συσσώρευσα θεατρική εμπειρία, που νομίζω είναι το βασικό χαρακτηριστικό της ικανότητας του σκηνοθέτη, να φέρει σε πέρας τη δουλειά του, δηλαδή η συνολική γνώση της θεατρικής διαδικασίας, από τη διδασκαλία των ρόλων και τη σκηνοθεσία, μέχρι τη γνώση των τεχνικών παραμέτρων, για να μπορεί να βρει και τεχνικές λύσεις στα σκηνοθετικά προβλήματα. Βέβαια το βασικό κίνητρο είναι η σε βάθος και σε έκταση μελέτη ενός θεατρικού έργου, και η προσπάθεια να δημιουργηθεί μαζί με τους ηθοποιούς και τους καλλιτεχνικούς συνεργάτες ένα κατασκεύασμα, που είναι η παράσταση, που θα έχει και μια χρησιμότητα, πέρα από τη δική μας απόλαυση συνύπαρξης και συνδημιουργίας.
Πιστεύετε ότι το διάστημα της πανδημίας στηρίχτηκε ο καλλιτεχνικός κόσμος όπως θα έπρεπε;
Υπήρξε μια οικονομική βοήθεια, η οποία κατά κανόνα είναι μικρότερη από τις ανάγκες, αλλά το κράτος που έχουμε μετράει τις ανάγκες μόνο με οικονομικές παραμέτρους, δεν πιστεύει στην κοινωνική αναγκαιότητα της τέχνης και δίνει στην τέχνη μόνο χρήματα, ανάλογα με τις πιέσεις που δέχεται κάθε φορά. Έχουμε ένα ξεχωριστό υπουργείο για τον Πολιτισμό, αλλά ποτέ αυτό το υπουργείο δεν σχεδίασε για τα επόμενα τριάντα χρόνια, μόνο τρέχει πίσω από σωστικές επείγουσες διαδικασίες. Δεν παραγνωρίζω την εξάρτηση των Υπουργών του Πολιτισμού από αυτούς των Οικονομικών, αλλά οι πρωθυπουργοί, που έχουν την ευθύνη χάραξης πολιτικής, δεν έχουν καταλάβει ότι ο Πολιτισμός, για τον οποίο υποτίθεται ότι είμαστε υπερήφανοι, έχει καταβολές και συνέχεια δυόμισι χιλιάδων χρόνων και έχει προοπτικές να διαρκέσει σε μεγάλο βάθος χρόνου. Θα έπρεπε η πολιτική εξουσία, να είναι σε θέση να ξεχωρίζει τα σπουδαία του παρελθόντος, γιατί έχει την ευθύνη να τα παραδώσει στις επόμενες γενιές, αλλά όχι σαν τουριστικά αξιοθέατα, αλλά σαν εργαλεία βελτίωσης της κοινωνίας και των ανθρωπίνων σχέσεων. Ένα έτσι σκεπτόμενο κράτος, δυστυχώς, δεν υπήρξε ποτέ, παρά
μόνο σαν εξαίρεση, όταν πέρασαν πρόσκαιρα από κυβερνητικές θέσεις κάποιοι ξεχωριστοί πνευματικοί άνθρωποι.
Τι δεν σας αρέσει στο χώρο του θεάτρου; Ποια αλλαγή προσδοκάτε;
Δεν μου αρέσει η χυδαία μίμηση της πραγματικότητας, που επικρατεί κυρίως στην τηλεόραση, δηλαδή μια τέχνη χωρίς ποίηση. Το θέατρο συμπορεύεται με τη φτήνια της κοινωνίας, ενώ θα έπρεπε να προσπαθεί να δώσει μια ανάταση σκέψης και αισθητικής, για να προσφέρει πραγματικά στην κοινωνική βελτίωση. Βέβαια το ιδανικό, που είναι μάλλον ανέφικτο, θα ήταν να φτάσουμε σε μια τέλεια κοινωνία, που να μην έχει ανάγκη την τέχνη.
Τι περιμένουμε από εσάς; Ποια τα επόμενα σχέδια;
Οι συνθήκες της πορείας μου μέχρι τώρα δεν επέτρεπαν προσωπικά σχέδια. Σχέδιο ήταν πάντα μια συλλογική ανάγκη της ομάδας ανθρώπων που ήμουνα μέλος. Το θέατρο, που είναι η κύρια απασχόλησή μου, έχει ανάγκη ομαδικής λειτουργίας, έτσι τα σχέδια δεν μπορεί να είναι ατομικά. Υπάρχουν στο μυαλό μου έργα ή συγγραφείς που θα ήθελα να συναντηθώ μαζί τους, όπως ο Μολιέρος και ο Σαίξπηρ ας πούμε, αλλά θα πρέπει να το θέλει και η παρέα, και να το ζητήσουν ή να το επιτρέψουν οι συνθήκες. Αυτό που με απασχολεί, όσο πλησιάζω στην ηλικία της απόσυρσης, είναι το πώς θα μπορέσουν να διατηρηθούν τα τεκμήρια θεατρικής ιστορίας που έχω στην κατοχή μου, ένα υλικό και ψηφιακό αρχείο, που θα ήθελα να γίνει προσβάσιμο, έστω στους μελετητές του θεάτρου, αν όχι στο ευρύτερο κοινό. Αυτό το σχέδιο νομίζω δεν θα το εγκαταλείψω ποτέ. Αυτή την εποχή κάνουμε μια προσπάθεια να δημιουργήσουμε μια εκπαιδευτική έκθεση των φωτογραφιών μου του Θεάτρου Τέχνης στην Επίδαυρο, που να γνωρίσει στους μαθητές των σχολείων με άλλο τρόπο το θέατρο της Επιδαύρου. Ένα απώτερο σχέδιο είναι να αποσυρθώ για να γράψω δύο τρία βιβλία που χρωστάω στον εαυτό μου και στη μνήμη κάποιων αγαπημένων, που τους οφείλω την πνευματική ζωή μου.
