Ο Νικολάι Έρντμαν (1900-1970) είναι άλλος ένας από τους «καταραμένους» Ρώσους συγγραφείς που τα έργα τους απαγορεύτηκαν από τη λογοκρισία και σιώπησαν λογοτεχνικά, επιλέγοντας να επιζήσουν. Όπως ο ήρωας του «Αυτόχειρα» Σεμιόν Σεμιόνοβιτς Ποντσεκάλνικοφ, ένας άνεργος λούμπεν φτωχοδιάβολος που, όταν κοινοποιεί την πρόθεσή του να αυτοκτονήσει αφήνοντας ένα σημείωμα «κανείς να μην κατηγορηθεί», φέρνει σε σημείο παροξυσμού τη ρωσική ιντελιγκέντσια, κάθε φατρία της οποίας διεκδικεί για λογαριασμό της τον θάνατό του: «Δεν πάει έτσι, πολίτη Ποντσεκάλνικοφ. Τι σημαίνει 'να μην κατηγορηθεί κανείς'; Αντιθέτως, πρέπει να κατηγορήσετε και να ενοχοποιήσετε. Θέλετε να πυροβοληθείτε; Ωραία. Με τις υγείες σας. Αλλά να πυροβοληθείτε, παρακαλώ, στέλνοντας ένα κοινωνικό μήνυμα».
Το έργο βέβαια είναι μια μαύρη κωμωδία, που δίνει στον συγγραφέα τη δυνατότητα να παρουσιάσει ένα πανόραμα όλων των κοινωνικών στρωμάτων της Ρωσίας της εποχής της «νέας οικονομικής πολιτικής»: νομενκλατούρα, προλεταριάτο, διανόηση, έμποροι, μικροαστοί, η Εκκλησία (!), όλοι με τα λαμπρά, μεγάλα ονόματά τους, κατά τις συνταγές των Ρώσων κλασικών. Κάθε ένας τους θέλει να κάνει τον Ποντσεκάλνικοφ δικό του μάρτυρα, παροτρύνοντάς τον, όπως ο Πιότρ Βερχοβένσκι τον Κυρίλοφ στους «Δαίμονες» του Ντοστογιέφσκι, να γράψει ανάλογο κείμενο στο επιθανάτιο σημείωμα, παίρνοντας επάνω του τη δολοφονία του Σάτοφ. Αλλά ο αντιήρωας Σεμιόν Σεμιόνοβιτς επιλέγει τελικά τη ζωή, παρότι ο πειρασμός είναι μεγάλος: να βγει από την ανωνυμία και να γίνει ένας υπερήρωας με το άνθος της κοινωνίας να ακολουθεί το φέρετρό του. Αλλά η ζωή είναι γλυκιά.
Αυτή είναι η προφανής εικόνα του έργου, μια διαμαρτυρία για την επίσημη σοβιετική πολιτική. Αλλά υπάρχει και η υπόγεια εικόνα, που πρέπει να αναζητήσουμε κάτω από τη λαμπερή επιφάνεια, ο υπαρξιακός πυρήνας, «το μόνο φιλοσοφικό πρόβλημα» όπως θα το έθετε ο Καμί, «το πρόβλημα της αυτοκτονίας». Και εδώ πάμε κατευθείαν στον Άμλετ του Σαίξπηρ, αλλά στη ρομαντική εκδοχή του, όπως τον «εξευγένισε» ο Κόλεριτζ στη σχετική μελέτη του παραφράζοντας τα «κακά του λόγια», μια εικόνα που επέπρωτο να γίνει το ίνδαλμα και το alter ego της ρωσικής διανόησης, μαζί με το ανεστραμμένο αμλετικό είδωλο στον καθρέφτη, του Δον Κιχώτη "ιππότη της ελεεινής μορφής". Από τότε που ο Μεγάλος Πέτρος άνοιξε την «Αγία Ρωσία» στη Δύση και έπνευσαν οι άνεμοι του διαφωτισμού, σε μια Ρωσία χωρίς διόλου αντισώματα.
Και η αυτοκτονία έγινε το φιλοσοφικό πρόβλημα σχεδόν όλων των ηρώων της κλασικής ρωσικής λογοτεχνίας, των Γκόγκολ, Πούσκιν, Ντοστογιέφσκι, Τολστόι, Γκόρκι, Τσέχοφ, που αντανακλούν πιστά τις δύο αυτές μεταλλαγμένες α λα ρούσα μορφές του αναγεννησιακού ηρωικού ιδεώδους. Με τη ρώσικη ιντελλιγκέντσια να «παίρνει επάνω της» αυτόβουλα τον δίδυμο ρόλο, του Άμλετ, με τη βία «εκπολιτιστή» μιας άγριας χώρας και του Ιππότη Δον Κιχώτη, αυτόκλητου σωτήρα των αδύναμων. Με την τεράστια μάζα του πληθυσμού να μην ακολουθεί. Ιδού, λοιπόν, το αληθινό πρόβλημα όλων των κοινωνιών, Ανατολής και Δύσης, ο άλυτος διπλός γόρδιος κοινωνικός/υπαρξιακός δεσμός, που μέχρι σήμερα μας ταλαιπωρεί.
Μετά από αυτά μπαίνει το ερώτημα ποια από τις δύο εικόνες του έργου, η προφανής ή η υπόγεια, ενεργοποίησε αμέσως τα ανακλαστικά της σοβιετικής λογοκρισίας και απαγόρευσε την παράστασή του, βάζοντας τον συγγραφέα σε ισόβια καραντίνα; Αλλά θα χρειαστεί να συνεχίσουμε την επόμενη Κυριακή για το έργο και την παράσταση στο Εθνικό Θέατρο, σε δραματουργική επεξεργασία-σκηνοθεσία του Γιώργου Παπαγεωργίου.
