Στην αλλοίωση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας για τη σιδηροδρομική ασφάλεια φρόντισε να προβεί ο Κώστας Αχ. Καραμανλής προκειμένου να αποποιηθεί των ευθυνών του ως υπουργός για την πρόληψη των ατυχημάτων στον σιδηρόδρομο, όπως αποκαλύπτει με συγκριτικά στοιχεία για πρώτη φορά σήμερα η έρευνα της ΑΥΓΗΣ, τρεις μέρες πριν από τη συμπλήρωση ενός χρόνου από το τραγικό δυστύχημα των Τεμπών.
Δεν διαψεύδει η Κομισιόν, στην οποία απηύθυνε γραπτό ερώτημα η ΑΥΓΗ με τα ευρήματα της αλλοίωσης της Οδηγίας 2016/798 για τη σιδηροδρομική ασφάλεια από τον πρώην υπουργό Μεταφορών, δηλώνοντας ενήμερη για το νομικό πλαίσιο που ισχύει για την ασφάλεια των σιδηροδρόμων στην Ελλάδα από τη σχετική έκθεση που έχει συντάξει ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Σιδηροδρόμων (ERA)
Ωσάν να είχε επίγνωση από την πρώτη στιγμή ενός ενδεχόμενου σοβαρού ατυχήματος, ο πρώην υπουργός Μεταφορών Κ. Αχ. Καραμανλής φρόντισε να καλύψει τα νώτα του και προχώρησε στην ενσωμάτωση κρίσιμων κοινοτικών Οδηγιών για τη σιδηροδρομική ασφάλεια αλλοιώνοντας το περιεχόμενό τους κατά τη μεταφορά τους στο εθνικό Δίκαιο. Η αλλοίωση αφορά την απαλοιφή στον ελληνικό νόμο της ευθύνης του κράτους -δηλαδή της κυβέρνησης και του αρμόδιου υπουργείου Μεταφορών- να διασφαλίζει τη συνολική σιδηροδρομική ασφάλεια, με προτεραιότητα την πρόληψη των ατυχημάτων, όπως ορίζεται στο ενωσιακό Δίκαιο. Το γεγονός αυτό μάλιστα, της τροποποίησης της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, σύμφωνα με πληροφορίες, αποτέλεσε και ένα από τα βασικά διακυβεύματα της έρευνας των επιθεωρητών του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Σιδηροδρόμων κατά τις επισκέψεις τους στην Ελλάδα μετά το δυστύχημα στα Τέμπη.
Πώς απαλείφθηκε η ευθύνη της κυβέρνησης
Πρόκειται για την Οδηγία (Ε.Ε.) 2016/798 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 11ης Μαΐου 2016 για την ασφάλεια των σιδηροδρόμων, η οποία ενσωματώθηκε στο ελληνικό Δίκαιο με τον Νόμο 4632/2019, ο οποίος ενσωμάτωσε ακόμη τις Οδηγίες για τη διαλειτουργικότητα των ευρωπαϊκών σιδηροδρόμων (2016/797) και το άνοιγμα της σιδηροδρομικής αγοράς (2016/2370).
Στο άρθρο 4 της Οδηγίας για τη σιδηροδρομική ασφάλεια με τον τίτλο «Ρόλος των παραγόντων του ενωσιακού σιδηροδρομικού συστήματος στην ανάπτυξη και στη βελτίωση της ασφάλειας των σιδηροδρόμων» διατυπώνεται καθαρά ότι: «1. Με σκοπό την ανάπτυξη και τη βελτίωση της ασφάλειας των σιδηροδρόμων, τα κράτη-μέλη, εντός των ορίων των αρμοδιοτήτων τους: α) διασφαλίζουν τη συνολική διατήρηση της σιδηροδρομικής ασφάλειας και, στο μέτρο του δυνατού, τη συνεχή βελτίωσή της λαμβάνοντας υπόψη την εξέλιξη του Δικαίου της Ένωσης και των διεθνών κανόνων, καθώς και την τεχνική και επιστημονική πρόοδο και δίνοντας προτεραιότητα στην πρόληψη των ατυχημάτων».
Εντούτοις, και παρά τη ρητή αναφορά στην άμεση κεντρική ευθύνη του κράτους, μέσω αυτονόητα της εκλεγμένης κυβέρνησης, να διατηρεί και να βελτιώνει την ασφάλεια του σιδηρόδρομου, ο Κ. Αχ. Καραμανλής στον Νόμο 4632 που ψηφίστηκε το 2019 αφαίρεσε εν συνόλω τη διάταξη για την κυβερνητική και κατ’ επέκταση υπουργική ευθύνη στη σιδηροδρομική ασφάλεια. Μάλιστα, αντικατέστησε την αναφορά αυτή με νέα πρόβλεψη, που καθιστά τη Ρυθμιστική Αρχή Σιδηροδρόμων ως συνολικά υπεύθυνη για την ασφάλεια, εκτοπίζοντας και μεταστρέφοντας το γράμμα και το πνεύμα της Οδηγίας.
Συγκεκριμένα, στο άρθρο 56 του ελληνικού νόμου με τον τίτλο «Ρόλος των παραγόντων του σιδηροδρομικού συστήματος στην ανάπτυξη και στη βελτίωση της ασφάλειας των σιδηροδρόμων [άρθρο 4 της Οδηγίας (Ε.Ε.) 2016/798]» διατυπώνεται ότι: «1. Με σκοπό την ανάπτυξη και βελτίωση της ασφάλειας των σιδηροδρόμων, η Ρυθμιστική Αρχή Σιδηροδρόμων: α) διασφαλίζει τη συνολική διατήρηση της σιδηροδρομικής ασφάλειας και, στο μέτρο του δυνατού, τη συνεχή βελτίωσή της, λαμβάνοντας υπόψη την εξέλιξη του Δικαίου της Ένωσης και των διεθνών κανόνων καθώς και την τεχνική και επιστημονική πρόοδο και δίδοντας προτεραιότητα στην πρόληψη των ατυχημάτων».
Ενήμερη η Κομισιόν από την έκθεση του ERA
Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, η ΑΥΓΗ απευθύνθηκε με γραπτό ερώτημα στην Κομισιόν και στην αρμόδια Επίτροπο Μεταφορών Αντίνα Βαλεάν, με το οποίο ρωτούσε συγκεκριμένα:
1) Είναι ενήμερη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την ανωτέρω τροποποίηση της Οδηγίας όπως μεταφέρθηκε στην εθνική νομοθεσία;
2) Αν ναι, θεωρεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ότι η εν λόγω τροποποίηση αποτελεί αλλοίωση του ευρωπαϊκού Δικαίου και έχει προβεί σε οποιαδήποτε ενέργεια για να απευθυνθεί στην ελληνική κυβέρνηση ή σε άλλους αρμόδιους φορείς;
3) Σε ποιες ενέργειες θα προβεί η Ε.Ε. για να διασφαλίσει την επαναφορά του άρθρου 4 της Οδηγίας στην εθνική νομοθεσία δεδομένης της κρίσιμης σημασίας αυτής για την ασφάλεια των σιδηροδρόμων, ειδικά μετά το θανατηφόρο σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη;
Στις ερωτήσεις μας εκπρόσωπος Τύπου της Κομισιόν απάντησε το εξής: «Η Επιτροπή παρακολουθεί στενά τη μεταφορά των Οδηγιών της Ε.Ε. στο εθνικό Δίκαιο και χρησιμοποιούμε τις αρμοδιότητές μας, όπως αυτές καθορίζονται από τις Συνθήκες, για να διασφαλίσουμε τη συμμόρφωση. Η Επιτροπή είναι ενήμερη για το νομικό πλαίσιο που ισχύει για την ασφάλεια των σιδηροδρόμων στην Ελλάδα όπως περιγράφεται στην έκθεση του ERA. Ωστόσο, ως θέμα πάγιας πολιτικής, δεν σχολιάζουμε τα πιθανά αποτελέσματα των αξιολογήσεων των επιμέρους νομικών διατάξεων».
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δηλαδή δεν διαψεύδει την τροποποίηση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας από την ελληνική κυβέρνηση, αναφέροντας την ίδια στιγμή ότι είναι ενήμερη μέσω της έκθεσης του ERA για το νομικό πλαίσιο, ενώ αποφεύγει να σχολιάσει την αλλοίωση με την επίκληση πιθανών αποτελεσμάτων της αξιολόγησης της έκθεσης του ERA που συνεχίζεται.
Πρόκειται για την ad hoc έκθεση που έχει εκπονήσει ο οργανισμός σχετικά με την εφαρμογή των κοινοτικών Οδηγιών για τον σιδηρόδρομο και τη συμμόρφωση της Ελλάδας προς το ενωσιακό Δίκαιο, για τη σύνταξη της οποίας επιθεωρητές του ERA ήρθαν για έλεγχο στην Ελλάδα την περίοδο μετά το δυστύχημα (Απρίλιος-Ιούνιος) και είχαν συναντήσεις με όλους τους παράγοντες του σιδηροδρόμου.
Η εν λόγω έκθεση, όπως απάντησε o ERA σε γραπτή ερώτηση της ΑΥΓΗΣ, «έχει παραδοθεί από τον οργανισμό και βρίσκεται υπό αξιολόγηση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή», χωρίς ωστόσο «να μπορεί να παράσχει άλλες λεπτομέρειες».
«Η δημοσίευση της έκθεσης θα υπονόμευε τις εν εξελίξει έρευνες της Επιτροπής»
Πριν από περίπου έναν μήνα, στις 17 Ιανουαρίου, η αρμόδια Επίτροπος Μεταφορών Αντίνα Βαλεάν απάντησε σε ερώτηση της ευρωβουλεύτριας του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. Έλενας Κουντουρά, η οποία ζήτησε να δημοσιοποιηθούν τα πορίσματα της έρευνας του ERA, ρωτώντας παράλληλα αν εφαρμόστηκε σωστά η Οδηγία 2016/798, η οποία ενσωματώθηκε στο εθνικό Δίκαιο τον Οκτώβριο του 2019 με τον Ν. 4632/2019. Στην απάντησή της η αρμόδια επίτροπος σημειώνει ότι «η Επιτροπή εξετάζει επί του παρόντος την ad hoc έκθεση που ζήτησε από τον Οργανισμό Σιδηροδρόμων της Ευρωπαϊκής Ένωσης» και πως «αν εντοπιστούν παραβιάσεις του Δικαίου της Ε.Ε., η Επιτροπή θα αντιδράσει κατάλληλα κάνοντας χρήση των εξουσιών της που προβλέπονται από τις Συνθήκες». Στο πλαίσιο αυτό, σύμφωνα με την Αντίνα Βαλεάν, «η έκθεση του οργανισμού δεν μπορεί να δημοσιοποιηθεί, καθώς κάτι τέτοιο θα υπονόμευε την προστασία του σκοπού των εν εξελίξει ερευνών της Επιτροπής».
Αντίστοιχη απάντηση έδωσε η επίτροπος Μεταφορών και σε σχετική ερώτηση του ευρωβουλευτή Πέτρου Κόκκαλη, σημειώνοντας ότι «η έκθεση του οργανισμού δεν μπορεί να δημοσιοποιηθεί, καθώς αυτό μπορεί να βλάψει σοβαρά την εν εξελίξει διαδικασία λήψης αποφάσεων της Επιτροπής σχετικά με πιθανές παραβιάσεις του Δικαίου της Ένωσης από την Ελλάδα».
Τι λέει το πόρισμα για τις παραβιάσεις της ευρωπαϊκής νομοθεσίας
Των παρεμβάσεων των ευρωβουλευτών είχε προηγηθεί πρωτοσέλιδο δημοσίευμα της Εφημερίδας των Συντακτών (συντάκτης Άρης Χατζηγεωργίου), στο οποίο αποκαλύπτονταν αποσπάσματα από την «απόρρητη» έκθεση του ERA. Σύμφωνα με το δημοσίευμα, οι επιθεωρητές έχουν καταγράψει σημαντικές παραβιάσεις της ενωσιακής νομοθεσίας, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι «στην Ελλάδα προκύπτει ότι δεν υπάρχει κανείς, σε επίπεδο κυβέρνησης ή εθνικού φορέα, ο οποίος να αναλαμβάνει αποτελεσματικά τη συνολική ευθύνη για την ασφάλεια των σιδηροδρόμων και να οδηγεί το σύστημα σε μια συνεχή βελτίωση».
Αναφορικά με το κομμάτι της απάλειψης της ευθύνης της κυβέρνησης για τη σιδηροδρομική ασφάλεια και τη μεταβίβαση αυτής στη ΡΑΣ, όπως τεκμηριώνει η σημερινή έρευνα, το πόρισμα του ERA επισημαίνει ότι «το υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών επέμεινε στη διάρκεια των συναντήσεων ότι η ευθύνη σε θέματα ασφαλείας ανήκει στη ΡΑΣ, αλλά αυτό δεν συμφωνεί πλήρως με τις κοινοτικές Οδηγίες». Πολλώ δε μάλλον όταν η ΡΑΣ «στερείται του απαραίτητου προσωπικού και δυναμικού ώστε να ανταποκριθεί σε τέτοιες απαιτήσεις», με το «προσωπικό (να) εμφανίζεται να βρίσκεται υπό πίεση λόγω των πολλών καθηκόντων του σε συνδυασμό με τη δυσκολία του να προσλάβει προσωπικό».
Η επιμονή του υπουργού Μεταφορών, όπως εμφανίζεται στην έκθεση των επιθεωρητών, να πετάξει το μπαλάκι των ευθυνών στη ΡΑΣ μόνο τυχαία επιλογή δεν μπορεί να θεωρείται. Αν συνδυαστεί μάλιστα με τη στάση του Κ. Αχ. Καραμανλή στην Εξεταστική Επιτροπή, όπου, χωρίς να ερωτηθεί, στον εναρκτήριο λόγο του υπερασπίστηκε ότι με τον Νόμο 4632 έδωσε «ουσιαστικό ρόλο στη ΡΑΣ», μόνο καχυποψία για χρήση προληπτικής γραμμής άμυνας ενόψει της έκθεσής του για παραβιάσεις της ευρωπαϊκής νομοθεσίας προκαλεί. Καχυποψία που ενισχύεται και από το γεγονός ότι, παρά τα επηρμένα λόγια περί την παραχώρηση ουσιαστικών αρμοδιοτήτων στη ΡΑΣ, ο Κ. Αχ. Καραμανλής δεν συνάντησε ούτε μία φορά στη θητεία του την πρόεδρο της Αρχής Ιωάννα Τσιαπαρίκου.
Την ίδια στιγμή, ανοιχτό παραμένει το ενδεχόμενο, έναντι δυνητικών ποινικών ευθυνών του πρώην υπουργού Μεταφορών, της αυστηρής επίκλησης του Νόμου 4632 για την ευθύνη της σιδηροδρομικής ασφάλειας - αν και κάτι τέτοιο θα αποτελούσε μνημείο προκλητικότητας και χειρισμού.
