Φίλοι καλοί μας παρότρυναν να γνωρίσουμε τις πέτρινες γέφυρες του τόπου τους, τα δημιουργήματα του λαϊκού πολιτισμού που τεκμηριώνουν αξιόπιστα την Ιστορία του. Έτσι, στις 24 Σεπτεμβρίου 2022 φθάσαμε στο Ανθηρό της Αργιθέας, διανύοντας έναν κακοτράχαλο και επικίνδυνο δρόμο. Καθώς τελευταία είχαν κλείσει οι δύο ξενώνες που υπήρχαν παλαιότερα, φιλοξενηθήκαμε στο σπίτι του Μενέλαου Παπαδημητρίου, δικηγόρου και ιστορικού ερευνητή της περιοχής. Η κοινότητα είχε κάποτε πολλαπλάσιο αριθμό κατοίκων σε σχέση με τους περίπου 110 (συμπεριλαμβανομένων και των πέριξ οικισμών…) που ζουν τώρα σ’ αυτήν... Μετρημένοι στα δάχτυλα του χεριού και οι μαθητές του, που κάποτε έφταναν τους 100… Ανύπαρκτες οι κοινωνικές παροχές…
Την άλλη μέρα, Κυριακή μεσημέρι, συναντηθήκαμε τυχαία με τον πρώην πρωθυπουργό Κώστα Καραμανλή, που έφτασε εκείνη την ώρα. Χαιρετηθήκαμε ευγενικά όταν ήρθε στο μοναδικό ανοιχτό καφενείο του χωριού, όπου βρισκόμασταν κι εμείς. Τον συνόδευαν καμιά δεκαπενταριά κάτοικοι, από τους οποίους οι περισσότεροι συνέφαγαν μαζί του. Ανάμεσά τους δεν υπήρχε ούτε ένας νέος. Ήταν μια εικόνα που συναντά κανείς στην ελληνική περιφέρεια που όλο και περισσότερο ερημώνεται… Εύλογο ήταν, λοιπόν, να αναρωτηθούμε τι μπορεί να σκεφτόταν ένας πολιτικός που συμμετείχε επί δεκαετίες στη διακυβέρνηση της χώρας, καθώς ιδίοις όμμασι διαπίστωνε τη σκληρή πραγματικότητα; Παράλληλα, θα θέλαμε να μάθουμε τι του έλεγαν οι συνδαιτυμόνες του, που χρόνια τώρα βιώνουν τα αποτελέσματα μιας πολιτικής με… «πιστοποιημένα» λάθη.
Μέσα, ωστόσο, σ’ αυτό το «ιδιαίτερου φυσικού κάλλους» περιβάλλον και παράλληλα στη ζοφερή κοινωνική πραγματικότητα του καιρού μας είναι ενθαρρυντικό το γεγονός ότι υπάρχουν ευαισθητοποιημένοι πολίτες που αγωνιούν και νοιάζονται για τον τόπο τους. Είναι αυτοί που δεν εξαντλούν τον πατριωτισμό τους σε εκφωνήσεις πανηγυρικών «κατά τας επετείους», αλλά προχωρούν σε έργα για την τεκμηρίωση της Ιστορίας μας, τον πολιτισμό και την ποιότητα ζωής. Το ενδιαφέρον και η προσπάθειά τους επικεντρώνονται στην αποκατάσταση ή έστω στην ανακατασκευή μνημείων του λαϊκού πολιτισμού. Είναι αυτά που μαζί με το φυσικό και οικιστικό περιβάλλον, την Ιστορία, τους μύθους και τα έθιμα ενισχύουν τα συγκριτικά πλεονεκτήματα και συνθέτουν το πνεύμα του τόπου (genus loci). Γεννούν ελπίδες και προοπτικές για ένα ευοίωνο μέλλον.
Η γέφυρα της Πλάκας
Το ενδιαφέρον για την αποκατάσταση των μνημείων του λαϊκού πολιτισμού, και ιδιαίτερα των πετρόκτιστων γεφυριών, ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο μετά την ανακατασκευή της γέφυρας της Πλάκας στον ποταμό Άραχθο. Χτισμένη πάνω στο φυσικό αυτό όριο μεταξύ του ελληνικού κράτους και του τουρκοκρατούμενου μέχρι το 1913 τμήματος της Ηπείρου κι αργότερα μεταξύ των νομών Άρτας και Ιωαννίνων, εξυπηρετούσε έναν οδικό άξονα μεγάλης στρατηγικής και εμπορικής σημασίας. Πέρα όμως απ’ αυτό, η γέφυρα απέκτησε κι έναν ιδιαίτερα συμβολικό χαρακτήρα, καθώς άντεξε στους γερμανικούς βομβαρδισμούς κατά την περίοδο της Κατοχής και έθεσε ως ζητούμενο την αναγκαιότητα της ομοψυχίας των μεγαλύτερων αντιστασιακών δυνάμεων, του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ. Σε χάνι του παρακείμενου χωριού υπογράφηκε στις 29 Φεβρουαρίου 1944 η γνωστή συμφωνία Πλάκας-Μυρόφυλλου, που πρωτίστως απέβλεπε στην κοινή δράση τους κατά των κατακτητών. Μέλος της τριμελούς αντιπροσωπείας και πολιτικός εκπρόσωπος ήταν, από τη μια μεριά, ο Μπάμπης Κλάρας, αδελφός του Άρη Βελουχιώτη, και, από την άλλη, ο Κομνηνός Πυρομάγλου. Όταν ο τόπος των συσκέψεων μεταφέρθηκε από το Μυρόφυλλο στην Πλάκα, παραβρέθηκε στις εργασίες της και ο αρχηγός του ΕΔΕΣ Ναπολέων Ζέρβας. Δυστυχώς, παρά την προγενέστερη επιτυχή συνεργασία τους στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου, στις 25 Νοεμβρίου του 1942, η προσπάθεια για ομοψυχία και καταλάγιασμα των μεταξύ τους συγκρούσεων κατέληξε σε οδυνηρή αποτυχία με ολέθριες συνέπειες. Απόρροια αυτών ήταν η απώλεια της πετρόκτιστης γέφυρας του Κοράκου.
Το ιστορικό της γέφυρας του Κοράκου
Στη θέση του Αχελώου ποταμού που ένωνε το Πετρωτό (Λιάσκοβο) της Καρδίτσας με την απέναντι πλευρά της Ηπείρου, το χωριό Πηγές του νομού Άρτας, υπήρχε η γέφυρα του Κοράκου. Ήταν η μεγαλύτερη μονότοξη γέφυρα των Βαλκανίων, καθώς το άνοιγμα στη βάση της ήταν 45 μ. και το ύψος της 26 μέτρα. Η αρχική ανέγερσή της τοποθετείται στη διετία 1514-1515, ενώ από νεότερες πηγές πιθανολογείται ότι μετά την κατάρρευσή της -λόγω σεισμού- χτίστηκε εξαρχής το 1522.
Την άνοιξη του 1949, όταν ο Εμφύλιος Πόλεμος άρχισε να έχει άλλη εξέλιξη, κατέφθασαν στην περιοχή της νέες και ενισχυμένες κυβερνητικές δυνάμεις προκειμένου να προχωρήσουν σε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις εναντίον των ανταρτών. Οι άνδρες του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ), κατάκοποι από τη συνεχή δράση, βρέθηκαν σε δεινή θέση κι αναγκάστηκαν να κινηθούν προς βορράν, χρησιμοποιώντας το μοναδικό πέρασμα του Αχελώου, τη γέφυρα του Κοράκου. Όταν οι προθέσεις τους έγιναν γνωστές, δραστηριοποιήθηκαν για να τους παρεμποδίσουν όλες οι εναέριες και οι επίγειες κυβερνητικές δυνάμεις. Ενώ η γέφυρα βαλλόταν με σφοδρούς αεροπορικούς βομβαρδισμούς, οι άντρες τους συγκρούονταν με τους αντάρτες σώμα με σώμα. Μόλις, ωστόσο, το μεγαλύτερο μέρος των τελευταίων κατάφερε να περάσει στις 28 Μαρτίου 1949 τη γέφυρα, πάρθηκε η απόφαση να την ανατινάξουν, ώστε να καθυστερήσει η συνένωση των κυβερνητικών που κατέφθαναν σ’ αυτή και από τις δύο πλευρές του Αχελώου. Προχώρησαν στην εφαρμογή της γιατί, κατά το σκεπτικό τους, θα παρεμποδιζόταν έτσι η κοινή δράση τους, αλλά και οι ίδιοι θα κέρδιζαν χρόνο για την υποχώρησή τους…
Η εκδοχή αυτή πιστοποιείται και από το τηλεγράφημα που έστειλε προς το αρχηγείο Νοτίου Ελλάδος ο καπετάν Διαμαντής (Γιάννης Αλεξάνδρου), διοικητής της 2ης μεραρχίας του ΔΣΕ στη Ρούμελη: 28-03-1949: Τμήματα πέρασαν γέφυρα στοπ / ξεκόφτηκε μια διμοιρία δυτικά του Αχελώου στοπ / αεροπορία στοπ / είχαμε αρκετούς τραυματίες στοπ / λίγους σκοτωμένους στοπ / Γέφυρα ανατινάχθηκε 21.15 στοπ.
Τα θύματα των συγκρούσεων στη γέφυρα του Κοράκου, παρά τα αναγραφέντα στο τηλεγράφημα που δημοσιοποίησε στο site του ο Δήμος Γ. Καραϊσκάκη, ήταν πολλά. Ανάμεσά τους, το σπουδαίο μνημείο της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Ο ίδιος, μάλιστα, ο καπετάν Διαμαντής σκοτώθηκε τρεις μήνες αργότερα, στις 21 Ιουνίου 1949. Η απώλεια του σημαντικού αυτού μνημείου, που προκάλεσε ακόμη ένα βαρύ πλήγμα στην αρχιτεκτονική κληρονομιά της χώρας, κίνησε τα τελευταία χρόνια το ενδιαφέρον φορέων και προσωπικοτήτων εκτός της ελληνικής επικράτειας. Εκείνο, όμως, που δρομολόγησε ουσιαστικές και, όπως φαίνεται, ευοίωνες εξελίξεις είναι η προσπάθεια που καταβάλλει η Διανομαρχιακή Επιτροπή Άρτας-Καρδίτσας για την ανακατασκευή της γέφυρας και την αποκατάσταση του ενός από τα δύο διώροφα φυλάκια που σώθηκε στην ανατολική όχθη, γνωστού περισσότερο ως Κούλια-Τελωνείο.
Για την ευαισθητοποίηση των αρμοδίων και την εκπλήρωση των στόχων της, προχώρησε σε μια κατασκευή προσομοιώματος-μικρογραφίας σε κλίμακα 1:12. Τα εγκαίνιά της πραγματοποιήθηκαν στις 16.7.2022. Όταν την επισκεφτήκαμε -κοντά στη θέση της γέφυρας-, εντυπωσιαστήκαμε από το αποτέλεσμα, αλλά και από το γεγονός ότι δεν υπήρξε οικονομική συνδρομή από κανέναν δημόσιο φορέα (περιφέρεια-αντιπεριφέρεια κ.λπ.) ή τον δήμο… Βασικοί συντελεστές της ήταν ο πρωτομάστορας Θανάσης Πόραβος από το Κηπουργιό Γρεβενών, που είχε και τον βασικό ρόλο στην ανακατασκευή της γέφυρας της Πλάκας, ο γαμπρός του Λεωνίδας Κατσούγκρης από το Ηράκλειο Κρήτης, ο Δημήτρης Μπούγιας από την Ορμύλια της Χαλκιδικής, ο Ευάγγελος Μανουσάκης από το Γραικικό Άρτας, ο Γιάννης Μπακαγιάννης από τη Ράμια Άρτας και οι Νικόλαος Φώτος και Δημήτρης Σιώτας από τις Πηγές Άρτας.
Την Επιτροπή εκπροσωπούν οι Μενέλαος Νικ. Παπαδημητρίου -ο ακάματος φίλος που μας φιλοξένησε-, Κώστας Αλ. Γραμμένος και Χρίστος Βασ. Καπερώνης. Αξίζουν όλοι τους πολλά συγχαρητήρια!
* Ο Γιάννης Κύρκου Αικατερινάρης είναι αρχιτέκτων, π. πρόεδρος του ΤΕΕ/τΚΜ
