Η διαχρονική εξάρτηση της χώρας μας από τις αποκαλούμενες «προστάτιδες δυνάμεις» δεν αμφισβητήθηκε σχεδόν ποτέ. Διαβλητός ήταν συνήθως και ο τρόπος διαχείρισης της εξωτερικής «βοήθειας» ή των «δανείων» που αυτές χορηγούσαν από την έναρξη ακόμη του απελευθερωτικού Αγώνα του ’21 μέχρι και τις μέρες μας. Δεν ήταν, λοιπόν, πρωτόγνωρο το ζήτημα που προέκυψε στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1940, την περίοδο, δηλαδή, που άρχιζε στην Ευρώπη ο Ψυχρός Πόλεμος και στη χώρα μας μαινόταν η εμφύλια σύρραξη. Πολλά απ’ όσα συνέβαιναν τότε σε Ευρώπη και Ελλάδα προσομοίαζαν, όπως θα διαπιστώσουμε, με αντίστοιχα της σημερινής εποχής.
Στο χρονικό διάστημα 20 Ιανουαρίου - 27 Φεβρουαρίου 1947 επισκέφτηκε την Ελλάδα μια αμερικανική αποστολή, επικεφαλής της οποίας ήταν ο Πολ Α. Πόρτερ (Paul Aldermandt Porter (1904 -1975), γνωστός διπλωμάτης, δικηγόρος και έμπιστος φίλος του Προέδρου των ΗΠΑ Χάρι Τρούμαν (Harry S. Truman, (1884-1972). Σκοπός της ήταν να ερευνήσει και να καταγράψει όσα ζητήματα θα επηρέαζαν ενδεχομένως τη συνέχιση της οικονομικής βοήθειας μέσω του επικείμενου Σχεδίου Μάρσαλ, όπως αυτό έγινε γνωστό από το όνομα του εμπνευστή του, του τότε Αμερικανού υπουργού Εξωτερικών Τζορτζ Κάτλετ Μάρσαλ (George Catlett Marshall, 1880-1959).
Σοβιετικός επεκτατισμός
Την περίοδο εκείνη η Αμερική επιχειρούσε, στο πνεύμα του γνωστού δόγματος Τρούμαν, την ανάσχεση του ρωσικού -τότε σοβιετικού- «επεκτατισμού» στην Ευρώπη μέσω συμφωνιών ενίσχυσης -οικονομικής και στρατιωτικής- των ευρωπαϊκών χωρών, που είτε ως νικήτριες είτε ως ηττημένες υπέστησαν καταστροφές στον πόλεμο. Ο ανταγωνισμός, άλλωστε, του σοβιετικού συνασπισμού, από τη μια, και του ΝΑΤΟ, από την άλλη, για την εξασφάλιση ζωνών ελέγχου αποτέλεσε το προοίμιο του Ψυχρού Πολέμου. Η αντιμετώπιση των επεκτατικών βλέψεων του αντιπάλου αποτέλεσε τότε το βασικό επιχείρημα για την ίδρυση της Ατλαντικής Συμμαχίας, στην οποία πρωτοστάτησε ο Μάρσαλ. Το ίδιο, ωστόσο, επικαλείται σήμερα και ο Πούτιν, ισχυριζόμενος ότι επιτέθηκε στην Ουκρανία για να αποτρέψει την περικύκλωση της Ρωσίας.
Στην περίπτωση, όμως, της Ελλάδας η παρέμβαση των ΗΠΑ παρουσιάστηκε ως επιτακτική ανάγκη, καθώς η Μεγάλη Βρετανία έκανε γνωστό ότι θα σταματούσε την οικονομική και στρατιωτική βοήθεια προς αυτή. Κι αυτό συνέβη όταν οι κυβερνητικές δυνάμεις δυσκολεύονταν να ανταποκριθούν στις εξελίξεις του Εμφυλίου. Ήταν το διάστημα κατά το οποίο μαίνονταν οι μάχες -ακόμη και στην Κρήτη- ανάμεσα σε δυνάμεις του ΔΣΕ (Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας) και των Μονάδων Ασφαλείας Υπαίθρου, των γνωστών ΜΑΥδων. Η απόφαση ήταν αναπάντεχη, καθώς ήταν ακόμη νωπά τα τραγικά γεγονότα της Αθήνας τον Δεκέμβριο του ’44, στα οποία πρωτοστάτησε…
Επείγουσα έκκληση οικονομικής βοήθειας
Όσα έγραψε στην εισαγωγή της έκθεσής του ο Πόρτερ εξηγούσαν πολλά: «Οι ΗΠΑ έλαβαν εκ μέρους της ελληνικής κυβερνήσεως επείγουσα έκκληση για οικονομική βοήθεια. Οι προκαταρκτικές πληροφορίες εκ μέρους της αμερικανικής οικονομικής αποστολής, η οποία βρίσκεται, ήδη, στην Αθήνα, καθώς και οι πληροφορίες του πρεσβευτή μας στην Ελλάδα ενισχύουν τη δήλωση της ελληνικής κυβερνήσεως ότι η ανάγκη για βοήθεια είναι επιτακτική, αν η Ελλάς πρόκειται να επιζήσει ως ελεύθερο έθνος. Η ελληνική κυβέρνηση δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσει την κατάσταση».
Φαίνεται, ωστόσο, ότι ο τρόπος κατανομής της βοήθειας που είχε χορηγηθεί, σε συσχετισμό με τις κοινωνικές ανισότητες που διαπίστωσε στη χώρα μας, άφησε κατάπληκτο τον Πόρτερ. Η έκθεση που έγραψε ήταν καταπέλτης και ως έναν βαθμό πρωτόγνωρη για την ασκούμενη διπλωματική πρακτική. Επισήμαινε σ’ αυτή ότι «υπήρχε μεγάλη ανομοιομορφία στο βιοτικό επίπεδο και στα εισοδήματα ανά την ελληνική επικράτεια». Και συνέχιζε γράφοντας ότι «όσοι κέρδιζαν, δηλαδή οι βιομήχανοι, οι έμποροι, οι κερδοσκόποι και οι μαυραγορίτες, περνούσαν μια ζωή μέσα στον πλούτο και στη χλιδή και το πρόβλημα αυτό καμιά κυβέρνηση δεν το αντιμετώπισε αποτελεσματικά, παρότι εντωμεταξύ οι λαϊκές μάζες περνούσαν άθλια ζωή…». Την πραγματικότητα αυτή την επιβεβαίωσαν, άλλωστε, κι άλλοι, μα πιο εμφατικά απ’ όλους ο κεντρώος υπουργός Συντονισμού Γεώργιος Καρτάλης (1908-1957), που τον Απρίλιο του 1952 δήλωσε ότι «απ’ όσες πιστώσεις εκταμιεύτηκαν σε εφαρμογή του Σχεδίου Μάρσαλ, το 60% είχε απορροφηθεί από δέκα, όλες κι όλες, βιομηχανίες»…
Η έκθεση του Πόρτερ περιλάμβανε άλλη μια αλήθεια, που αφορούσε την απασχόληση, η οποία ταλανίζει ακόμη την ελληνική κοινωνία. Όπως επισήμαινε, «υπήρχε στη χώρα σημαντικό ποσοστό συγκεκαλλυμένης ανεργίας, δεδομένου ότι το 20% του πληθυσμού χρησιμοποιούνταν από το κράτος ή εξαρτιόταν απ’ αυτό». Αναφερόταν προφανώς στον μεγάλο αριθμό προσλήψεων δημοσίων υπαλλήλων -ρουσφετολογικού και ψηφοθηρικού χαρακτήρα-, που διοριζόμενοι συντελούσαν στη συγκάλυψη της πραγματικής ανεργίας… Γι’ αυτόν, άλλωστε, τον λόγο απαιτήθηκε από τους Αμερικανούς η μείωση του αριθμού τους και συμπεριλήφθηκε ως όρος στα μέτρα διαχείρισης της βοήθειας.
Δυσπιστία των Αμερικανών παραγόντων…
Πέρα όμως από τις διαπιστώσεις του Πόρτερ, η δυσπιστία των Αμερικανών παραγόντων απέναντι στο πολιτικό προσωπικό της χώρας μας αποτυπωνόταν και στην επίσημη συμφωνία για την εφαρμογή του Σχεδίου Μάρσαλ, που υπογράφηκε στις 20 Ιουνίου 1947 από τον τότε αντιπρόεδρο της κυβέρνησης Κ. Τσαλδάρη και τον Αμερικανό πρεσβευτή στην Αθήνα. Δεν πέρασαν, ωστόσο, παρά μερικές μέρες και στις 2 Ιουλίου η τότε Σοβιετική Ένωση αντέδρασε σθεναρά σ’ αυτό.
Όλες αυτές οι διαπιστώσεις του Πόρτερ, όπως κι άλλα στοιχεία για την Ελλάδα, εμπεριέχονται σε ειδικό φάκελο που φυλάσσεται στην Προεδρική Βιβλιοθήκη - Μουσείο Τρούμαν. Ευτυχή, ωστόσο, εξέλιξη για την ιστορική αλήθεια αποτελεί το γεγονός ότι βασικά στοιχεία της έκθεσης έγιναν ευρύτερα γνωστά από τη δημοσίευσή τους στην ελληνική εφημερίδα «Ελευθερία», φ. 1ης, 9ης και 10ης Μαΐου του 1947… Εκείνο όμως που εντυπωσιάζει όποιον διαβάσει την έκθεση του Αμερικανού διπλωμάτη είναι η ομοιότητά τους με τη σημερινή κατάσταση. Ορισμένα, μάλιστα, δημιουργούν την αίσθηση ότι αφορούν το σήμερα τόσο της Ευρώπης όσο και της Ελλάδας.
Με την παράθεση των αποσπασμάτων της έκθεσης διευκολύνεται ο αναγνώστης να κάνει τους συσχετισμούς όσων συνέβαιναν τότε και επαναλαμβάνονται σήμερα, και αβίαστα να βγάλει τα συμπεράσματά του. Η Ιστορία φαίνεται πως κάνει κύκλους!
* Ο Γιάννης Κύρκου Αικατερινάρης είναι αρχιτέκτονας, πρώην πρόεδρος του ΤΕΕ/ΚΜ
