Στο ερώτημα εάν πράγματι υπήρξε «Εθνικοσοσιαλισμός» ως μοντέλο διακυβέρνησης ή μήπως ως «νεωτεριστικός» όρος της δεκαετίας του 1930 συστήνει ευφημισμό του πλέον ειρωνικού και παραπειστικού είδους, μια απόπειρα απάντησης θα εδύνατο να διατυπωθεί ως ακολούθως: «Ο Εθνικοσοσιαλισμός ήταν μάλλον ο πιο υπαρκτός των υπαρκτών σοσιαλισμών». Η ανατομία αυτού του «νέου» και «ριζοσπαστικού» για την εποχή του δόγματος παρουσιάζει το ειδικό της ενδιαφέρον.
Η Γερμανία της δεκαετίας του 1930 είναι μια μεγάλη σε έκταση και πληθυσμό χώρα υπό την κατοχή των Αγγλογάλλων, νικητών του Μεγάλου Πολέμου, που περιπολούν την εφαρμογή της «ταπεινωτικής» Συνθήκης των Βερσαλλιών με μετά βίας 120.000 άνδρες στρατό ξηράς, συμπεριλαμβανομένης της χωροφυλακής. Το κραχ του έτους 1929 κλυδωνίζει συθέμελα την εξαρτημένη στις ΗΠΑ και επαγωγικά στη Βρετανία γερμανική οικονομία, προκαλώντας έναν ιλιγγιώδη πληθωρισμό που βαρύνει ασφυκτικά κατεξοχήν τα εργατικά στρώματα. Οι μισθοί μεταφέρονται σε στήλες δεσμίδων μάρκων εντός μεγάλων τροχήλατων κιβωτίων από τους ίδιους τους εργατοϋπαλλήλους στα νοικοκυριά τους. Για τα ανώτερα οικονομικά στρώματα, όμως, ο Μεσοπόλεμος είναι Belle Époque. Η γερμανική upper class λικνίζεται στον ρυθμό του swing, απολαμβάνει ακριβά ηδύποτα στα καμπαρέ των μεγάλων αστικών κέντρων και επιδίδεται σε προκλητικά πολυτελή βίο.
Η Δημοκρατία της Βαϊμάρης
Η νεότευκτη όσο και εύθραυστη Δημοκρατία της Βαϊμάρης βασίζεται σε βετεράνους πολιτικούς των «παλαιών» πολιτικών κομμάτων SPD και CDU. Οι Φιλελεύθεροι του Κέντρου είναι μια ισχνή, σχεδόν περιφερειακή δύναμη του ομοσπονδιακού Κοινοβουλίου, με έναν «άχρωμο» και αδιάφορο πολιτικό λόγο. Οι δε Χριστιανοδημοκράτες ως δεύτερη κοινοβουλευτική δύναμη προσπαθούν να «συντηρούν» τον αστικοδημοκρατικό χαρακτήρα του πολιτεύματος στη μετά Κάιζερ εποχή τηρώντας εις το ακέραιο την πατερναλιστική εξουσιαστική μεθοδολογία. Οι Σοσιαλδημοκράτες, μολονότι πρώτο κόμμα, δεν αναπτύσσουν ιδιαίτερα ριζοσπαστικό ή έστω καινοτόμο πρόγραμμα. Οι Κομμουνιστές όμως παρουσιάζουν εντυπωσιακή άνοδο.
Μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον ο «εκ της γενιάς των σαραντάρηδων» ορμώμενος Αδόλφος Χίτλερ διανοίγει τον δικό του «τρίτο δρόμο», τον Εθνικοσοσιαλισμό, δηλαδή τον Σοσιαλισμό τον ταγμένο στην επίλυση των μαζικών προβλημάτων του φυλετικού έθνους. Ποιοι δημιουργούν τα προβλήματα αυτά; Οι εκατέρωθεν Μεγάλες Δυνάμεις οι οποίες τελούν υπό την «ομηρεία» των «παρασιτικών» εβραϊκών κοινοτήτων. Η Γερμανία λοιπόν οφείλει εις εαυτόν την ανάκτηση του διεθνούς της κύρους, την ανάδειξη της γεωπολιτικής της θέσης, πρωτίστως όμως την καταπολέμηση της ανεργίας και της φτώχειας στο εσωτερικό της.
Τα μεγάλα στοιχήματα του Εθνικοσοσιαλισμού
Αρχικά σε κυβέρνηση συνασπισμού με το CDU, το κόμμα του Χίτλερ υπό το ακρωνύμιο NSADP (τα αρχικά στη γερμανική γλώσσα ανταποκρίνονται στον τίτλο Εθνικό Σοσιαλιστικό Εργατικό Δημοκρατικό Κόμμα, ο οποίος υφίσταται εν καιρώ ακόμα κοινοβουλευτισμού και αργότερα γίνεται πανευρωπαϊκά γνωστό ως Ναζιστικό Κόμμα) διαμορφώνει τον «εναλλακτικό» πολιτικό του λόγο. Καταπολέμηση της ανεργίας, δημόσια δωρεάν παιδεία, κοινωνική ασφάλιση, επανεκκίνηση της βαριάς βιομηχανίας και της πρωτογενούς παραγωγής, επιδότηση του νεανικού ζευγαριού και του φτωχού νοικοκυριού, αποτελεσματική δημόσια διοίκηση είναι τα μεγάλα στοιχήματα του Εθνικοσοσιαλισμού. Πολύ θελκτικά για τα ώτα και τη συνείδηση του δοκιμαζόμενου μέσου κοινωνού ως προδήλως «σοσιαλιστικά». Τόσο «σοσιαλιστικά» μάλιστα, που ωθούν πολλά μέλη κομμουνιστικών εργατικών συνδικάτων να εγκαταλείψουν τα τελευταία για να ενταχθούν στο NSADP.
Πράγματι, ο Χίτλερ δεν μένει στα λόγια. Το μοντέλο διακυβέρνησής του καταργεί τα συμβούλια και τα διαβούλια των αέναων συνεδριάσεων (βλ. συνδικάτα και κοινοβούλια) που δεν οδηγούν πουθενά, ανοίγει απευθείας διάλογο με τον λαό, το Volk, και εκκινεί τη δυναμική «αναδιανεμητική» προς τα κάτω πολιτική του. Αφαιρεί από τους εύπορους και προσφέρει στους μη εύπορους. Εβραίοι και Ρομά επιτηδευματίες χάνουν το βιος τους διά της Φυλετικής Νομοθεσίας για να το αποκτήσουν Γερμανοί μη έχοντες. Η δε δημόσια διοίκηση στελεχώνεται «αξιοκρατικά» από άριους, κυρίως από σπουδαγμένα «λαϊκά» παιδιά. Η δημόσια γη στην παραμεθόριο διανέμεται σε ακτήμονες αγρότες οι οποίοι εν καιρώ θα απασχολούν χέρια Πολωνών και Τσέχων «αιχμαλώτων» ως μικροδουλοκτήτες. Η δε μεταλλουργική βιομηχανία αναλαμβάνει την αναδόμηση του εθνικού industrial infrastructure. Από καινοτόμες οικιακές συσκευές έως και οχήματα για το μέσο νοικοκυριό, από κυνηγετικά όπλα και αγροτικά μηχανήματα έως state of the art πολεμικό υλικό για αέναη κατανάλωση.
Η απρόσκοπτη και ομαλή βιομηχανική ανάπτυξη όμως προϋποθέτει το «κλείσιμο» των παλιών ταξικών λογαριασμών. Ο «τρίτος δρόμος» είναι αντικομμουνιστικός και ταυτόχρονα αντικαπιταλιστικός. Η ανάπτυξη της Γερμανίας προϋποθέτει σύμπνοια, οι βιομήχανοι δεν πρέπει να δίνουν δικαιώματα για αναταραχές στο εσωτερικό. Ιδού λοιπόν και η εθνικοσοσιαλιστική «καινοτομία», το κράτος προνοίας. Ένα κράτος δηλαδή το οποίο θα «προνοεί» για τη μάζα, για το Volk, ούτως ώστε η τελευταία να μην προλαβαίνει καν να σκεφτεί, να συνειδητοποιεί και συνεπαγόμενα να αντιστέκεται. Οκτάωρο, επιδόματα, πρόσβαση σε πολιτιστικές δραστηριότητες και αθλοπαιδιές, ανάληψη της μόρφωσης των ανήλικων τέκνων από το Ράιχ είναι μόνο κάποια από τα θεσπισθέντα «δίκια του εργάτη». Εκφραστής δε της «αριστερής» τάσης του NSADP δεν είναι άλλος από τον διαβόητο δρ Τζόζεφ Γκέμπελς, τον δημιουργό και θεμελιωτή της τέχνης της πολιτικής επικοινωνίας.
Ο Εθνικοσοσιαλισμός είναι ένα εκρηκτικό μείγμα συντηρητικού πατερναλισμού, ενδελεχούς κρατικής παρέμβασης υπέρ του μη προνομιούχου, ιδιώνυμης «μεικτής οικονομίας», προαγωγής εθνικής κοινωνικής ομογενοποίησης. Είναι επικίνδυνα «ενωτικός» και ασύγκριτα ύπουλος. Στις μέρες μας δε επιδιώκει την κοινοβουλευτική του νομιμοποίηση, πιο sophisticated από άλλοτε. Όσο για το depression, αυτό καλά κρατεί κι ας διανύουμε το δεύτερο πέμπτο του 21ου αιώνα.
* Ο Δημήτρης Π. Κυριακαράκος είναι δικηγόρος, κάτοχος ΜΔΕ «Ευρωπαϊκό Δίκαιο και Πολιτική» Παντείου Πανεπιστημίου
