Δεν είναι λίγες οι φορές που στις Βρυξέλλες και το Στρασβούργο διαδραματίζονται ισχυρές πολιτικές μάχες ανάμεσα στα όργανα της Ένωσης, με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, τον θεσμό που είναι άμεσα εκλεγμένος από τους Ευρωπαίους Πολίτες, να βάζει ανάχωμα σε αποφάσεις που πιθανά πλήττουν την δημοκρατία και τη διαφάνεια, να λειτουργεί απαλλαγμένο από σχέσης εξάρτησης εθνικών κυβερνήσεων και συμφερόντων, να προωθεί την ατζέντα για μια καλύτερη καθημερινότητα στην Ευρώπη.
Με αφορμή την συμπλήρωση 40 χρόνων από την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ανατρέχουμε στο πρόσφατο παρελθόν για να εξετάσουμε αποφάσεις και διαδικασίες που επηρέασαν θετικά τους πολίτες όλων των κρατών-μελών. Και εξετάζουμε ιδιαίτερα πέντε χαρακτηριστικές περιπτώσεις που το ευρωκοινοβούλιο «βγήκε μπροστά», συγκρούστηκε και πέτυχε σημαντικές νίκες για την Ευρώπη και τους πολίτες της.
15 δισ. ευρώ περισσότερα για τους πολίτες της ΕΕ
Η Συνθήκη της Λισαβόνας, μέσα στον πολύπλοκο μηχανισμό για την δημιουργία κοινοτικού προϋπολογισμού, δίνει στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο καθοριστικό ρόλο στην λήψη των αποφάσεων και έχει τον τελικό λόγο στην κατάρτιση του μακροπρόθεσμου Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου (ΠΔΠ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ήτοι τον επταετή προϋπολογισμό της. Οι συζητήσεις που αφορούσαν την περίοδο 2021-2027 αποδείχτηκαν πολύ δύσκολες τόσο στο ευρωκοινοβούλιο όσο και στον Ευρωπαϊκό Συμβούλιο που μοιράζονται αρμοδιότητες.
Στο επίπεδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις συζητήσεις πρωταγωνίστησαν η Ουγγαρία και η Πολωνία, με τις δύο χώρες να παίζουν «εθνικό παιχνίδι» στην προσπάθειά τους να περιοριστούν οι κυρώσεις στην περίπτωση μη συμμόρφωσης με τους κανόνες του προϋπολογισμού. Εν τέλει τον Δεκέμβριο του 2020 η Γερμανίδα Καγκελάριος και ασκούσα την προεδρία της Ε.Ε. έκαμψε τις αντιστάσεις των δύο χωρών με την συμβιβαστική της πρότασή.
Ωστόσο λίγες εβδομάδες νωρίτερα στο Ευρωκοινοβούλιο δινόταν η μάχη στο πεδίο της αύξησης των πόρων, εκεί δηλαδή που οι ανάγκες της εποχής επιτάσσουν σημαντικότερες παρεμβάσεις. Η έλευση του κορωνοϊού και η προοπτική φτωχοποίησης των κοινωνιών απαιτούσαν γενναιότερες παρεμβάσεις. Πράγματι στις 10 Νοεμβρίου του 2020, ύστερα από σκληρές διαπραγματεύσεις διάρκειας 10 εβδομάδων, υπήρξε πολιτική συμφωνία με την Προεδρία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σύμφωνα με την οποία εξασφαλίστηκαν επιπλέον 16 δισεκατομμύρια ευρώ (15 δισ. για βασικά προγράμματα της Ε.Ε. και 1 δισεκατομμύριο ευρώ επιπλέον ευελιξία). Παράλληλα συμφωνήθηκε ένας «οδικός χάρτης» για την αποπληρωμή του κόστους της αντιμετώπισης της πανδημίας του κορωνοϊού, τέτοιος ώστε να μην επιβαρύνονται οι φορολογούμενοι ή να μην περικόπτονται ευρωπαϊκά προγράμματα.
Επιπρόσθετα ανάμεσα στις βελτιώσεις του ΠΔΠ συμπεριλαμβάνονται προβλέψεις για προστασία από παραβιάσεις του κράτους δικαίου, μεγαλύτερος δημοκρατικός έλεγχος και διαφάνεια μέσα από την συμμετοχή του Ευρωκοινοβουλίου στην εφαρμογή του Ταμείου Ανάκαμψης, αλλά και η δημιουργία προϋπολογισμού για την Πράσινη Μετάβαση τις τις ίσες ευκαιρίες.
Η δύσκολη αρχή στην θητεία της φον ντερ Λάιεν
Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν από τις πρώτες μέρες που ανακοινώθηκε το όνομά της για την Προεδρία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είχε να αντιμετωπίσει πολλούς «πονοκεφάλους», αρκετούς από τους οποίους προκάλεσε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Η Γερμανίδα πολιτικός προτάθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο παρακάμπτοντας την διαδικασία των Spitzenkandidat, των επικεφαλής υποψηφίων των ευρωπαϊκών πολιτικών ομάδων στις ευρωεκλογές. Αυτή η εξέλιξη προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις, ενώ το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας στο ευρωκοινοβούλιο στις 16 Ιουλίου 2019 (έλαβε 383 «υπέρ», εννέα παραπάνω από την ελάχιστη απαιτούμενη πλειοψηφία), απηχούσε σύμφωνα με αναλυτές την οριζόντια δυσαρέσκεια που επικρατούσε για την πρόεδρο της «Κομισιόν».
Τα προβλήματα όμως δεν περιορίστηκαν στην εκλογή της. Η πρότασή της τον Σεπτέμβριο του 2019 για την θεσμοθέτηση χαρτοφυλακίου στην Επιτροπή που θα αφορούσε την «προστασία του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής» προκάλεσε πλείστες αντιδράσεις από ευρωβουλευτές που ανήκαν στις προοδευτικές ομάδες, κατηγορώντας την πως με τον τίτλο αυτό προωθείται ξενοφοβική ατζέντα στα θέματα του προσφυγικού και της μετανάστευσης.
Ωστόσο η φον ντερ Λάιεν είχε να διαχειριστεί και προβλήματα που δεν αφορούσαν μόνο τις πολιτικές της, αλλά και τα πρόσωπα που πρότεινε να στελεχώσουν τις θέσεις των Επιτρόπων. Το Ευρωκοινοβούλιο στα τέλη του Σεπτεμβρίου του 2019 έβαλε «μπλόκο» στην Ροβάνα Πλουμπ από τη Ρουμανία και τον Λάζλο Τροκσάνι από την Ουγγαρία, ύστερα από απόφαση της επιτροπής Νομικών Υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Η μεν Πλουμπ είχε παραλείψει να αναφέρει στην φορολογική της δήλωση δάνειο ύψους ενός εκατ. ευρώ. Ο δε Τρόκσανι είναι συνιδιοκτήτης γραφείου νομικών συμβουλών που ως υπουργός Δικαιοσύνης είχε διαχειριστεί ευνοϊκά.
Αυτές οι δύο περιπτώσεις συμπληρώθηκαν και από μία τρίτη, αυτή της Γαλλίδας Σιλβί Γκουλάρ. Στην περίπτωσή της οι αντιδράσεις αφορούσαν υπόθεση κακοδιαχείρισης κονδυλίων μέσα από εικονικές θέσεις εργασίας για συνεργάτες ευρωβουλευτών, που ερευνούσε η OLAF. Η αρμόδια επιτροπή του ευρωκοινοβουλίου ενέκρινε την υποψηφιότητά της για Επίτροπο, ωστόσο τον Οκτώβριο του 2019 μετά τη δεύτερη ακρόασή της η Γκουλάρ απορρίφθηκε, με ορισμένους αναλυτές να εκτιμούν ότι επρόκειτο περί εκδικητικής κίνησης του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος εναντίον του Εμανουέλ Μακρόν, λόγω της στάσης του κατά του Μάνφρεντ Βέμπερ στις πρόσφατες ευρωεκλογές.
Η δεύτερη συγγνώμη του Ζούκερμπεργκ και οι ευρωεκλογές
Τον Μάιο του 2018, έναν χρόνο πριν τις τελευταίες ευρωεκλογές, ο ισχυρός άνδρας του Facebook, Μαρκ Ζούκερμπεργκ, περνούσε την πόρτα της έδρας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου προκειμένου να απαντήσει στα πιεστικά ερωτήματα που αφορούσαν το σκάνδαλο της Cambridge Analytica. Σύμφωνα με τις αποκαλύψεις η Facebook είχε παραχωρήσει προσωπικά δεδομένα 87 εκατομμυρίων χρηστών του συγκεκριμένου μέσου (εκ των οποίων 2,7 εκατομμύρια προέρχονται από την ΕΕ) είχαν χρησιμοποιηθεί για ανάλυση συμπεριφοράς και στοχευμένες καμπάνιες, με τις καταγγελίες να αφορούν και τις αμερικάνικες εκλογές του 2016.
«Είτε είναι ψευδείς ειδήσεις, είτε ξένη ανάμιξη σε εκλογές ή προγραμματιστές που κάνουν κατάχρηση των πληροφοριών των ανθρώπων, δεν είχαμε μια αρκετά ευρεία επίβλεψη των ευθυνών μας. Αυτό ήταν ένα λάθος και ζητώ συγγνώμη» σημείωσε ο Ζούκερμπεργκ ενώπιον των ευρωβουλευτών, οι οποίοι όμως δεν φάνηκαν να πείθονται ιδιαίτερα από τις δικαιολογίες του.
Αυτό φάνηκε και από τη συζήτηση που έγινε στην Ολομέλεια του Ευρωκοινοβουλίου τον Οκτώβριο του 2018, κατά τη διάρκεια έγκρισης σχετικού ψηφίσματος. Ο επικεφαλής της ομάδας των Σοσιαλιστών και Δημοκρατών, Ούντο Μπούλμαν είχε υπογραμμίσει πως δεν είχαν δοθεί ακόμα ικανοποιητικές απαντήσεις από τον Μαρκ Ζούκεμπεργκ και τους συνεργάτες του. «Το σκάνδαλο Facebook-Cambridge Analytica δεν είναι απλώς ένα σκάνδαλο ιδιωτικότητας. Είναι ένα πολιτικό σκάνδαλο. Είναι μια απειλή για τις δημοκρατίες μας» είχε πει η επικεφαλής των Πρασίνων, Σκα Κέλλερ. «Πρόκειται για μαζική παραβίαση προσωπικών δεδομένων, είναι απειλή για τη δημοκρατία και είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου» είχε επισημάνει ο Νεοκλής Συλικιώτης από την Αριστερά.
Παρά το γεγονός πως οι εκλογές αποτελούν υπόθεση των κρατών-μελών, τον Μάρτιο του 2019 το Ευρωκοινοβούλιο «βγήκε μπροστά» και ανέλαβε το μερίδιο που του αναλογεί στο πεδίο των αρμοδιοτήτων του. Όλα αυτά συμπλήρωσαν την ήδη εκτενή δραστηριότητα του Ευρωκοινοβουλίου στην Προστασία Προσωπικών Δεδομένων και την προστασία των πολιτών κατά τη χρήση των social media.
Στην προσπάθεια να ενισχυθεί η νομιμότητα και η ελευθερία στις ευρωεκλογές και τις καμπάνιες των πολιτικών ενέκρινε κανονισμό για τις παραβιάσεις της προστασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, προβλέποντας κυρώσεις για τα ευρωπαϊκά πολιτικά κόμματα που παραβιάζουν τους νέους κανόνες, ενώ έγιναν και συστάσεις προς τα κράτη μέλη για την προώθηση της διαφάνειας και της λογοδοσίας.
Ο φόβος να ανοίξεις το κινητό στο εξωτερικό
Υπήρχε μια εποχή, καθόλου μακρινή, κατά την οποία ένα ταξίδι στο εξωτερικό συνοδευόταν από έναν διαρκή φόβο για πολλούς: Οι χρεώσεις περιαγωγής, του roaming, με άλλα λόγια. Οι εταιρίες κινητής τηλεφωνίας επέβαλαν σε μερικές περιπτώσεις τρομακτικές χρεώσεις: Το 1998 ένα τηλεφώνημα στο εξωτερικό κόστιζε 1,63 ευρώ ανά λεπτό. Το 2007 η χρήση δεδομένων 1 MB κόστιζε 6 ευρώ.
Δημιουργήθηκε έτσι σταδιακά η εξής αντίφαση: Η Ευρώπη άνοιγε και διεύρυνε τα σύνορά της, το ταξίδι γινόταν ευκολότερο, η τεχνολογία της κινητής τηλεφωνίας εξελισσόταν και νέες δυνατότητες επικοινωνίας δημιουργούνταν. Ωστόσο η επικοινωνία με το σπίτι ήταν ακόμα πολύ ακριβή.
Το 2004, όπως ανέφερε η πρώην επίτροπος και πρώην ευρωβουλευτής Βίβιαν Ρέντινγκ, η ιδέα ξεκίνησε όταν ευρωβουλευτές μετέφεραν τα παράπονα των πολιτών των χωρών τους για τις πολύ υψηλές χρεώσεις στην περιαγωγή. Από τότε ξεκίνησε ένα μακρύ ταξίδι, στο οποίο πρωτοστατούσε το Ευρωκοινοβούλιο, πιέζοντας μακριά από τις πιθανές ατζέντες στα κράτη μέλη, να καταργηθούν οι σχετικές χρεώσεις. Για πρώτη φορά μπήκε «ταβάνι» στις χρεώσεις το 2007, επιφέροντας μείωση στις τιμές της τάξης του 60%. Ο νόμος που ψηφίστηκε το 2017 τελικά οδήγησε στην οριστική κατάργηση της περιαγωγής από τις 15 Ιουνίου του ίδιου έτους.
«Τέλος οι πλαστικές σακούλες»
Το καλοκαίρι του 2018 επικράτησε σχεδόν πανικός στην Ελλάδα όταν η τότε κυβέρνηση και το αρμόδιο υπουργείο Περιβάλλοντος ανακοίνωνε πως επιβάλλεται τέλος στην χρήση πλαστικής σακούλας. Ωστόσο οι συζητήσεις στην Ευρώπη και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ήταν πολύ πιο προωθημένες, με αποτέλεσμα οι κανόνες που θεσπίστηκαν και συνεχίζουν να θεσπίζονται να γίνονται ευκολότερα εφαρμόσιμες στα κράτη-μέλη, ανάμεσά τους και η Ελλάδα.
Η κατάσταση πάντως με την ρύπανση των θαλασσών είχε φτάσει στο απροχώρητο και το μεγαλύτερο μερίδιο (82%) κατείχαν τα πλαστικά, όπως έδειξε έρευνα του ευρωκοινοβουλίου το 2016.
Το Μάρτιο του 2019 το Ευρωκοινοβούλιο έμελλε να ζήσει μια από τις μεγαλύτερες διακομματικές πλειοψηφίες στην ιστορία του. 560 ευρωβουλευτές ψήφισαν υπέρ της συμφωνίας με τους υπουργούς της ΕΕ (35 εναντιώθηκαν και 28 απείχαν) σχετικά με την απαγόρευση των πλαστικών αντικειμένων μίας χρήσης.
Μέχρι σήμερα καταργήθηκαν λοιπόν τα πλαστικά μαχαιροπήρουνα μίας χρήσης (πιρούνια, μαχαίρια, κουτάλια και ξυλάκια φαγητού), τα πλαστικά πιάτα μίας χρήσης, τα πλαστικά καλαμάκια, οι μπατονέτες με πλαστικά μέρη, οι πλαστικές βάσεις μπαλονιών, τα οξοδιασπώμενα πλαστικά και οι συσκευασίες φαγητού και ποτού από φελιζόλ.
