Η ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα δεν ήταν ούτε εύκολη ούτε ανεξάρτητη από την ταραγμένη πολιτική ιστορία της χώρας μας. Tα ελληνικά κόμματα την πρώτη δεκαετία μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας έλαβαν θέση απέναντι στις προκλήσεις των σχέσεων της Ελλάδας με την Ευρώπη. Και ορισμένες φορές εμφανίστηκαν να αλλάζουν θέση ή να λειαίνουν τις «γωνίες» σε ένα τόσο καυτό ζήτημα.
Η ΝΔ
Στις 12 Ιουνίου 1975, λιγότερο από έναν χρόνο από την μεταπολίτευση, η ελληνική κυβέρνηση αιτήθηκε επίσημα την ένταξη της χώρας μας στην Ευρωπαϊκή Kοινότητα. Η κυβέρνηση Καραμανλή, αναγνωρίζοντας την ολότελα αρνητική εικόνα που είχε το ΝΑΤΟ στην ελληνική κοινωνία, είδε την ένταξη σε έναν ευρωπαϊκό υπερεθνικό οικονομικό οργανισμό ως μοναδική λύση για την διατήρηση των στενών σχέσεων της Ελλάδας με την Δύση.
Δεν αρκούσε πια ο στρατιωτικός εναγκαλισμός με τις ΗΠΑ. Ήταν απαραίτητη πια και η αξιοποίηση ευρωπαϊκών πόρων ώστε να ωφεληθεί η ελληνική οικονομία μέσω της ενίσχυσης συγκεκριμένων κατηγοριών και ομάδων, χωρίς να αμφισβητείται το κυρίαρχο οικονομικό μοντέλο.
Η θέση της ΝΔ απέναντι στην ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας επηρρεαζόταν από τρεις παράγοντες:
- Από την αντίληψη πως η ΕΟΚ αποτελεί ένα εναλλακτικό στο ΝΑΤΟ -όχι αντιθετικό- σχέδιο για την παραμονή της Ελλάδας στην σωστή «πλευρά».
- Από την συνειδητοποίηση ότι οι προοδευτικές πολιτικές δυνάμεις στην Ελλάδα σταθερά κέρδιζαν έδαφος απειλώντας την κυριαρχία του συντηρητικού στρατοπέδου.
- Από το γεγονός πως οι επίδοξοι ευρωπαίοι εταίροι και τα ίδια τα ευρωπαϊκά όργανα αντιμετώπιζαν με μεγάλο σκεπτικισμό την οικονομική κατάσταση της Ελλάδας, θεωρώντας πως η χώρα μας πρέπει να μείνει στο «προ-ενταξιακό επίπεδο» για μια δεκαετία (μέχρι το 1986).
Η λύση τελικά ήταν πολιτική και γεωπολιτική και δόθηκε κυρίως από τον Γάλλο Πρόεδρο, Βαλερί Ζισκάρ Ντ' Εστέν, που αναδείχθηκε σε «αγαπημένο» της ΝΔ του Καραμανλή, και τον Γερμανό Καγκελάριο Χέλμουτ Σμιτ. Ξεπερνώντας τους φόβους τους για μεταφορά των ελληνοτουρκικών διενέξεων στο ευρωπαϊκό στερέωμα (άλλωστε το 1978 οι σχέσεις των δυο χωρών βελτιώθηκαν αισθητά), αγνοώντας τις βρετανικές αντιθέσεις, αλλά και προτεραιοποιώντας τις στρατηγικές επιδιώξεις των ευρωπαϊκών κεφαλαίων για μια καθυστερημένη μεν, «παρθένα» δε, αγροτική χώρα με πολλούς φυσικούς πόρους, η ηγεσία της ΕΟΚ ολοκλήρωσε τις διαπραγματεύσεις με την Ελλάδα το Δεκέμβριο του 1978 και η συνθήκη για την ένταξη της χώρας μας στην ΕΟΚ υπεγράφη στην Αθήνα το Μάιο του 1979.
Από τότε και έπειτα η ΝΔ εμφανιζόταν ως η εγγυήτρια δύναμη για την ευρωπαϊκή πορεία της χώρας.
Οι πρώτες ευρωεκλογές στην Ελλάδα έλαβαν χώρα το 1981 την ίδια ημέρα των εθνικών εκλογών που ανέδειξαν πρώτη δύναμη το ΠΑΣΟΚ. Οι πρώτες ευρωεκλογές, όμως, που έγιναν με σχετικά αμιγώς ευρωπαϊκή ατζέντα ήταν εκείνες του 1984. Η ΝΔ υπό την ηγεσία του Ευάγγελου Αβέρωφ είχε θέσει στόχο να αμφισβητηθεί η πρώτη κυβερνητική περίοδος του ΠΑΣΟΚ, εξ ου και είχαν μπει στο στόχαστρό της οι «πειραματισμοί» της τότε κυβέρνησης του Ανδρέα Παπανδρέου.
Το ΠΑΣΟΚ
Την πιο ενδιαφέρουσα πορεία στο πεδίο των θέσεων έναντι της ΕΟΚ και της Ευρώπης διέγραψε αναμφίβολα το κόμμα του Ανδρέα Παπανδρέου. Όπως αναφέρει ο Σωτήρης Ριζάς, Διευθυντής Ερευνών στο Κέντρο Έρευνας Ιστορίας Νεώτερου Ελληνισμού της Ακαδημίας Αθηνών, σε εκτενές κείμενό του στο metapolitefsi.com, ο Ανδρέας Παπανδρέου «ήδη κατά την πρώτη περίοδο της ανάμιξής του στην ελληνική πολιτική, το 1964-67, είχε διατυπώσει επιφυλάξεις σχετικά με τα οφέλη της Συμφωνίας Σύνδεσης της Ελλάδας με την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, η οποία είχε συναφθεί από την συντηρητική κυβέρνηση Καραμανλή και είχε τεθεί σε ισχύ την 1η Νοεμβρίου 1962».
Ο μετέπειτα ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ θεωρούσε επικίνδυνη την έκθεση της ελληνικής βιομηχανίας στον ευρωπαϊκό ανταγωνισμό και αβέβαιη την θέση της ελληνικής γεωργίας. Παράλληλα η εξάλειψη των δασμών, σύμφωνα με τον Ανδρέα Παπανδρέου, θα επέφερε την έκθεση των ελληνικών μεταποιητικών επιχειρήσεων σε έναν τρομακτικό ανταγωνισμό, από τον οποίο οι ελληνικές επιχειρήσεις θα έβγαιναν ζημιωμένες.
Σύμφωνα πάντως με την ανάλυση της εποχής, που αντιμετώπιζε τον παγκόσμιο καπιταλισμό ως ένα πεδίο σχέσεων κέντρου-περιφέρειας, η ΕΟΚ αποτελούσε για τον Ανδρέα Παπανδρέου έναν μηχανισμό οικονομικής εμπέδωσης αυτής της σχέσης. Και τελικά η ΕΟΚ θεωρείτο ένα οικονομικό εργαλείο (ή σκέλος) του ΝΑΤΟ.
Εξ ου και το σύνθημα «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο» που δονούσε τις συγκεντρώσεις του ΠΑΣΟΚ.
Το ΠΑΣΟΚ ζητούσε επίμονα τη διενέργεια δημοψηφίσματος για την ένταξη της χώρας στην ΕΟΚ. Η Ελλάδα μπήκε στην ΕΟΚ λίγους μήνες πριν τις εκλογές του 1981, οι οποίες έτσι κι άλλιώς αποτέλεσαν την κορύφωση μιας πορείας με σύνθημα την «Αλλαγή» που αφορούσε όμως κυρίως το εσωτερικό της χώρας. Η παρουσία, δε, του Κωνσταντίνου Καραμανλή, που πρωταγωνίστησε στην ένταξη της χώρας στην ΕΟΚ, στην θέση του Προέδρου της Δημοκρατίας, εξασφαλίζοντας ότι δεν πρόκειται να προωθήσει ποτέ τη διενέργεια δημοψηφίσματος, αποτελούσαν ένα μείγμα που αντικειμενικά δεν επέτρεπε αμφισβήτηση της ευρωπαϊκής πορείας της Ελλάδας.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου τον Μάρτιο του 1982 υπέβαλε στην ΕΟΚ αίτημα για τη διαμόρφωση ειδικού καθεστώτος στις μεταξύ τους σχέσεις. Το αίτημα φυσικά απορρίφθηκε αλλά ξεκίνησε έτσι η συζήτηση για την μεταφορά πόρων στον ευρωπαϊκό Νότο. Τελικά οι διαπραγματεύσεις κατέληξαν στα περίφημα «Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα».
Το 1981 το ΠΑΣΟΚ κυριάρχησε και στις δύο κάλπες που στήθηκαν, ωστόσο εμφανίστηκε σαφώς αποδυναμωμένο στα αποτελέσματα των ευρωεκλογών, αφού έλαβε 40,2% (έναντι 48,1 των εθνικών εκλογών).
Στις ευρωεκλογές του 1984 έλαβε 41,6%.
Η Αριστερά
Οι δυνάμεις της ιστορικής Αριστεράς στην Ελλάδα καλούνταν να παρέμβουν δυναμικά σε ένα πεδίο εξελίξεων που «έτρεχε» με ιλιγγιώδεις ρυθμούς. Ο δε συσχετισμός δυνάμεων στο πολιτικό σκηνικό και η ανάδειξη του ΠΑΣΟΚ σε ηγεμονική δύναμη ανακατάταξης του πολιτικού σκηνικού δημιούργησε την απαίτηση για μια αυτόνομη και σαφώς ευδιάκριτη άποψη περί την ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ.
Για το ΚΚΕ τα πράγματα ήταν πιο καθαρά. Η σαφής αντίθεσή του στην ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ, ως μέρος της άμυνας για τη διατήρηση εργασιακών δικαιωμάτων, υπήρξε αδιαπραγμάτευτη. Υπερασπιζόταν δε το αίτημα της αποδέσμευσης της χώρας από την Κοινότητα.
Ωστόσο στο πλαίσιο της τακτικής έναντι του ΠΑΣΟΚ ήταν επιβεβλημένες και ορισμένες κινήσεις ευελιξίας. Χαρακτηριστική ήταν η δήλωση του Χαρίλαου Φλωράκη πως «το ΚΚΕ δεν θα πάψει να αγωνίζεται στο πλευρό των εργαζομένων για την αποδέσμευση της χώρας από την ΕΟΚ. Πέρα απ’ αυτό, θεωρούμε άμεση ανάγκη τη λήψη μέτρων για την απόκρουση των συνεπειών της ένταξης» (πηγή Γ. Πετρόπουλοςμ, Δ.Ψαρράς: «Χαρίλαος Φλωράκης - Επαναστάτης παντός καιρού» - Εφημερίδα των Συντακτών).
Παράλληλα υπήρχε και το ζήτημα της «Αλλαγής». Γι αυτό και το ΚΚΕ στις πρώτες ευρωεκλογές έθετε το σύνθημα «Όχι στην ΕΟΚ, Ναι στην Αλλαγή».
Το ΚΚΕ εσ. από την άλλη επιχειρούσε να φέρει την ευρωκομμουνιστική αντίληψη σε μια χώρα που οικονομικά και πολιτικά υστερούσε σε σχέση με τις χώρες της ΕΟΚ. Η ιδέα της ευρωπαϊκής ενοποίησης αποτελούσε πεδίο πλούσιου προβληματισμού για τις δυνάμεις της ανανεωτικής αριστεράς για πολλά χρόνια, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί η θέση για την επιδίωξη μιας «θετικής» Ευρώπης: Μιας Ευρώπης αυτόνομης, ειρηνικής και ενάντια στα μονοπώλια.
Το ΚΚΕ εσ. ήταν πιθανότατα το μόνο κόμμα που προχώρησε σε τόσο ενδελεχή προγραμματική ανάλυση για την Κοινότητα και τη θέση της χώρας μας σε αυτή. Προτάσσοντας την Ευρώπη έναντι της ΕΟΚ, προχώρησε σε πλήθος εκδόσεων για τις θέσεις του κόμματος, κάτι που τελικά συνέβαλε στο να αποσπάσει αξιοπρεπή ποσοστά στις ευρωεκλογές, σε σχέση με τις εθνικές.
Χαρακτηριστικά, στην κάλπη των ευρωεκλογών του 1981 το ΚΚΕ εσ. έλαβε 5,3% έναντι 1,35% των εθνικών εκλογών. Το 1984 έλαβε 3,4%.
