«Λαέ, σταμάτα το ξερίζωμα της Ιστορίας σου». Διαβάζεται και όντως είναι παλαιάς κοπής το σύνθημα στο πανό, όπως είχε αναρτηθεί στα κάγκελα του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου Κρήτης, επικαιροποιείται ωστόσο με μοναδική ακρίβεια σήμερα αν το φανταστεί κάποιος μπροστά στον σταθμό Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη.
Σαράντα δύο χρόνια συμπληρώνονται αυτές τις μέρες από την «Εξέγερση του Μουσείου» στο Ηράκλειο, η οποία υπήρξε το σημαντικότερο «τσαλάκωμα» της τότε κυβέρνησης Καραμανλή, ανέδειξε τη δυναμική του λαϊκού κινήματος που οδηγούσε στο γρήγορο τέλος της πρώτης μεταπολιτευτικά Δεξιάς περιόδου διακυβέρνησης και κατάργησε στην πράξη έναν νόμο (τον 654 του 1977) που επέτρεπε τη μεταφορά / εξαγωγή αρχαιοτήτων για περιοδικές εκθέσεις «ορισμένου χρόνου» σε μουσεία του εξωτερικού με απόφαση του υπουργικού συμβουλίου.
Η εξέγερση του 1979
Αρχές του 1979, στις πρόνοιες του Ν. 654 έχουν βρει εφαρμογή δύο μακροσκελείς λίστες αρχαιοτήτων από όλη τη χώρα για μεταφορά και έκθεση στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης και στο Λούβρο και οι προετοιμασίες εξαγωγής έχουν ξεκινήσει. Αντιδράσεις, ενημερωτικές εκδηλώσεις, διαδηλώσεις, διαβήματα αρχαιολόγων, πανεπιστημιακών, διανοουμένων πραγματοποιούνται πανελλαδικά, μονάχα στο Ηράκλειο ωστόσο θα αποκτήσουν τον χαρακτήρα πολυήμερης πρωτοφανούς εξέγερσης για την περιφρούρηση του μουσείου και τη ματαίωση των κυβερνητικών σχεδίων.
Στα μέσα Φεβρουαρίου 1979 συγκροτείται η Συντονιστική Επιτροπή Αγώνα με επικεφαλής τον τότε δήμαρχο Ηρακλείου Μανόλη Καρέλλη και τη συμμετοχή εκπροσώπων μαζικών φορέων (δάσκαλοι, καθηγητές, εργατικό κέντρο, έμποροι, αγρότες, φοιτητικοί και σπουδαστικοί σύλλογοι κ.ά.). Η είδηση που κυκλοφορεί, πως «ετοιμάζονται να φορτώσουν τα αρχαία», οδηγεί στην πρώτη διαδήλωση στις 22 Φεβρουαρίου, που συγκροτείται κυρίως από φοιτητές, σπουδαστές των (τότε) ΚΑΤΕΕ και μαθητές. Από εκείνο το βράδυ ξεκινά η περικύκλωση / περιφρούρηση του μουσείου σε εικοσιτετράωρη βάση από μαθητές (σε αποχή διαρκείας από τα Γυμνάσια και τα Λύκεια της πόλης) και νεολαίους που βιώνουν την αίσθηση του δικού τους «Πολυτεχνείου», ενώ νέα διαδήλωση την επομένη, με σύνθημα «Κάτω τα χέρια από τα αρχαία», πυκνώνει ακόμη περισσότερο τον κόσμο μέσα και γύρω από το Αρχαιολογικό Μουσείο.
Έτοιμα πακεταρισμένα
Σημαντικά εκθέματα έχουν συσκευαστεί ήδη και λείπουν από τις προθήκες, ενώ η κυβέρνηση εμφανίζεται άκαμπτη, με τον υπουργό Πολιτισμού Δ. Νιάνια να δηλώνει ότι τη χώρα κυβερνά νόμιμη δημοκρατική κυβέρνηση και τον κυβερνητικό εκπρόσωπο να συμπληρώνει ότι «πολιτική χαράσσει η νόμιμη κυβέρνηση και όχι οι αυθαιρεσίες οποιουδήποτε δημάρχου».
Η πληροφορία της άφιξης στο Ηράκλειο ανώτατου αξιωματικού της Αεροπορίας, στον οποίο είχε ανατεθεί η αρμοδιότητα μεταφοράς των αρχαίων, προκάλεσε στις 25 Φεβρουαρίου τον πρώτο μεγάλο συναγερμό στην πόλη, με τους φρουρούς του μουσείου, μέρα και νύχτα, να μετρούνται πλέον σε χιλιάδες. Ύστερα από δύο ημέρες το κέντρο του Ηρακλείου παραμένει κατειλημμένο από χιλιάδες ανθρώπους και όλοι οι δρόμοι που οδηγούν στο μουσείο έχουν αποκλειστεί από πρόχειρα οδοφράγματα, αλλά και από τρακτέρ, φορτηγά και βαριά εκσκαπτικά μηχανήματα.
Η ατμόσφαιρα είναι ηλεκτρισμένη, οι φήμες για αφίξεις «ένοπλων από τα ορεινά χωριά» ανεβάζουν κι άλλο την ένταση και η κορύφωση της κρίσης που προμηνύει αιματηρή μάχη έρχεται στις 2 τα ξημερώματα της 28ης Φεβρουαρίου: δύο δάσκαλοι που βρίσκονταν στο αεροδρόμιο ειδοποιούν τη Συντονιστική ότι μόλις προσγειώθηκαν από την Αθήνα μεταγωγικά που μετέφεραν αύρες και πολλές διμοιρίες των ΜΑΤ.
Ο μεταμεσονύκτιος συναγερμός υπήρξε για χρόνια ορόσημο στην πόλη. Εκατοντάδες αυτοκίνητα έτρεχαν κορνάροντας στις συνοικίες του Ηρακλείου αλλά και στα χωριά του νομού, καμπάνες εκκλησιών χτυπούσαν δαιμονισμένα και το ξημέρωμα βρήκε το κέντρο γύρω από το μουσείο να κατακλύζεται από δεκάδες χιλιάδες πολίτες και τις δυνάμεις των ΜΑΤ κλεισμένες στο παρακείμενο του αεροδρομίου στρατόπεδο της ΣΕΑΠ, απ’ όπου και επέστρεψαν τελικά «άκαπνες» στη βάση τους.
Στροφή 180 μοιρών
Μπροστά στο παλλαϊκό τείχος και στην αποφασιστικότητα της κοσμοπλημμύρας, η κυβέρνηση κάνει στροφή 180 μοιρών, ακυρώνει κάθε σκέψη μεταφοράς των αρχαίων και την επομένη, 1η Μαρτίου, ο Καραμανλής, που επιστρέφει από ταξίδι στο εξωτερικό, κάνει την περίφημη δήλωση ότι «δεν είμαι θυμωμένος, είμαι αηδιασμένος» μιλώντας για ιστορίες που εκθέτουν διεθνώς τη χώρα. Παρά την... αηδία του πρωθυπουργού, ο Ν. 654 έμεινε τότε στα χαρτιά και η γυναικεία θεότητα με τα φίδια ανά χείρας στην προθήκη της στο Μουσείο Ηρακλείου.
Σαράντα δύο χρόνια μετά, το σύνθημα «Λαέ σταμάτα το ξερίζωμα της Ιστορίας σου» δείχνει να αναζητά την κυριολεκτικότερη εφαρμογή του και ίσως την ουσιαστικότερη στόχευσή του στο κέντρο της Θεσσαλονίκης. Επαναδιατυπωμένο, ζωντανό και επίκαιρο απέναντι σε εκείνους που με ελαφρά υπογραφή αποφάσισαν την καταστροφή της μοναδικής στον κόσμο «Βυζαντινής Πομπηίας», τον διαμελισμό και τη μεταφορά του μοναδικού αρχιτεκτονικού συμπλέγματος της ρωμαϊκής λεωφόρου Decumanus Maximus. Υπουργοί (κατ’ όνομα και μόνο) Πολιτισμού και κυβερνήσεις μπορούν να αποφασίζουν με άδηλα κριτήρια, αρχαιολόγοι μπορούν να γνωμοδοτούν τιμώντας ή ατιμάζοντας τις σπουδές και τα διαβάσματά τους, στο τέλος όμως τον λόγο έχει πάντα η Ιστορία.
