Δύσκολο να μιλήσω για την Τασούλα σήμερα. Για πολλούς λόγους. Ίσως κυρίως γιατί ντρέπομαι. Κατά κυριολεξία: εν-τροπή, τροπή προς τα μέσα, τροπή προς τα δικά μου ενδότερα. Με άλλα λόγια, ντρέπομαι γιατί, ενώ θέλω να μιλήσω για την Τασούλα, αισθάνομαι ότι μου είναι αδύνατον να το κάνω χωρίς να μιλήσω για τον εαυτό μου. Για την απώλειά της ως δική μου απώλεια. Για το κενό που δημιουργεί σε μένα αυτή η απώλεια...
Ας είναι. Ζητώ συγγνώμη γι' αυτήν την αναπόφευκτη αυτο-αναφορά και συνεχίζω. Όπως μπορώ.
Η Τασούλα και λίγο πριν η Πέπη Λαζαρίδου. Η άξια αρχαιολόγος της απόλυτης σεμνότητας. Αναστασία και Πέπη Λαζαρίδου. Δύο αδελφές. Και λίγο πριν η Βαρβάρα Δεσποινιάδου. Και ο Κώστας Αγαπίου. Και ο Γιάννης Δημήπουλος -Ιωάννου- και πιο πριν η Πόπη Κουτρέτση. Η γυναίκα του. Και ο Περικλής Κοροβέσης. Και ο Γιώργος Σκούρτης. Και πιο πριν η Αγγελική Ελευθερίου...
Μια παρέα. Καλή παρέα...
Που έδεσε κάποιες και κάποιους που είχαν επιστρέψει από τα Παρίσια λίγο πριν ή λίγο μετά τη Μεταπολίτευση, μετά από μεταπτυχιακά και συναφή, με κάποιες και κάποιους που είχαν πρωταγωνιστήσει στο αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα. Όπως η Τασούλα. Με πρώτο τόπο συνάντησης -ειρωνεία της Ιστορίας- τον ελληνικό στρατό. Όπου κάποιοι είχαν έρθει να υπηρετήσουν αφού είχε τελειώσει η αναβολή τους και κάποιοι άλλοι βρέθηκαν να υπηρετούν γιατί το δικτατορικό καθεστώς είχε διακόψει την αναβολή τους.
Μια ζεστή και ελεύθερη παρέα. Συνεχώς από τότε. Χωρίς καταναγκασμούς. Χωρίς υποχρεωτικά τακτικές συναντήσεις. Χωρίς επιταγές ομοφωνίας σε οτιδήποτε. Μια καλή παρέα, που έχει λιγοστέψει πολύ. Όπου ίσως κάπως παρηγορεί εμάς τους υπόλοιπους -ατελέστατα- να φανταζόμαστε την Τασούλα, την Πέπη, τη Βαρβάρα, τον Κώστα, τον Γιάννη, την Πόπη, τον Περικλή, τον Γιώργο, την Αγγελική,... κάπως να μας βλέπουν από "εκεί". Κάπως να χαμογελούν, κάπως να κουβεντιάζουν για μας και μας νοιάζονται. Όπου για να το φανταστούμε δεν χρειάζονται ούτε μεταφυσικές πεποιθήσεις ούτε «μετά θάνατον ζωή» ούτε Παράδεισος ή Κόλαση. Η φαντασία είναι ελεύθερη να φαντάζεται ό,τι μπορεί να παρηγορήσει τον φορέα της. Έστω και ατελέστατα. Και το μπορεί γιατί την παρακινεί η ζεστή μνήμη. Τα ίχνη που άφησε πίσω της η απώλεια στην καθεμιά και στον καθένα από μας. Και πρώτα απ’ όλα στον Αντρέα. Και στα παιδιά. Στον Δημήτρη, στον Βασίλη και στις δικές τους πλέον οικογένειες. Στον Θύμιο και στη Μαρίνα. Στον Σπύρο...
Η Τασούλα. Το ίχνος της Τασούλας. Το βλέμμα. Το πιο καθαρό ίσως βλέμμα που έχω συναντήσει ποτέ. Βλέμμα ευθύ, άφοβο, διαπεραστικό. Βλέμμα που δεν σου επέτρεπε να κατεβάσεις το δικό σου με δικαιολογίες ή υπεκφυγές. Βλέμμα ευθύνης. Αλλά ευθύνης πρώτα απ' όλα απέναντι στον εαυτό του. Δηλαδή βλέμμα που ήταν ταυτόχρονα πρόσκληση. Βλέμμα που ρώταγε: πες μου πού διαφωνείς, πες μου πού κάνω λάθος, γιατί εγώ είμαι πάντα έτοιμη να σε ακούσω. Έτοιμη να παραδεχτώ πού σφάλλω, πού αστοχώ, πού υπερβάλλω. Δηλαδή βλέμμα ταυτόχρονα ιδιαίτερα ζεστό. Βλέμμα θερμό, που αποζητούσε πάντα την ισότιμη συνομιλία. Όποιο και αν ήταν το απαιτούμενο βάθος της, όσο επώδυνη κι αν αποδεικνυόταν η αναζήτησή του. Αλλά πάντα συνομιλία την οποία το εύστοχο αστείο ή ο αυτασαρκασμός αλάφραινε και βοηθούσε. Με το βλέμμα να φέρει τότε, και όχι μόνον τότε, και πόνο. Γιατί η ζωή της Τασούλας τελικά δεν υπήρξε εύκολη. Ούτε η ίδια ήταν εύκολη.
Και μαζί με το βλέμμα πάντα διαθέσιμος ο λόγος. Λόγος προφορικός και κάποτε λόγος γραπτός. Με τα ίδια ακριβώς χαρακτηριστικά. Ευθυβολία, άτεγκτη λογική αυστηρότητα, απουσία κάθε απόπειρας ισολογισμού κόστους-οφέλους, χωρίς καν υποψία κολακείας ακροατή ή αναγνώστη. Αλλά ταυτόχρονα λόγος πάντοτε ανοιχτός. Ανοιχτός στην έλλογη διαφωνία ή στην παρατήρηση. Πάντοτε έτοιμος να ανασκευάσει την ατέλεια ή τη λανθασμένη εκτίμηση. Πάντοτε λόγος ευθύνης.
Και μαζί με το βλέμμα και τον λόγο η διάθεση προσφοράς. Με πλήρη ανιδιοτέλεια. Χωρίς να αποζητά ποτέ το διάφορο. Ή καν την αναγνώριση. Παντού όπου την καλούσε η ανάγκη. Στα φοιτητικά χρόνια και στον αντιδικτατορικό αγώνα μέχρι τέλους, στις επαγγελματικές της δραστηριότητες, στη γειτονιά, στην οικογένεια, στις φίλες και στους φίλους, στον πολιτικό βίο της, όπου ύψιστη αξία περέμενε η μεστή αυτάρκεια που κερδίζει η προσφορά όταν δεν αποζητά -γιατί δεν έχει τι να τα κάνει- τα κλέη της Αγοράς και τους επαίνους των σοφιστών.
Τούτα είναι τα ίχνη της Τασούλας. Το βλέμμα της. Το βλέμμα που περιέχει όλα τα άλλα. Τούτη είναι η κληρονομιά που μας αφήνει. Πολλά τα ίχνη, βαριά και ταυτόχρονα ανάλαφρη και αίσια η κληρονομιά. Πρός όλους και όλες εμάς. Και σίγουρα σε μένα. Αλλά -είμαι βέβαιος- όχι μόνο σε μένα...
* Ο Αριστείδης Μπαλτάς είναι τέως βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ
