Οι κυβερνητικοί παιάνες δεν είχαν σταματημό για τη θαυμαστή πορεία της ελληνικής οικονομίας. Ο ρυθμός ανάπτυξης πέρασε και πάλι λίγο μπροστά από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο και επισκίασε κάθε συζήτηση για την παραγωγική ικανότητα της χώρας και το επίφοβο εξωτερικό έλλειμμα που άρχισε πάλι να διευρύνεται επικίνδυνα.
Ο πληθωρισμός μειώθηκε κατά μισή μονάδα, αν και παραμένει υψηλότερος από πολλούς ευρωπαϊκούς. Αλλά αυτό ήταν αρκετό για να μιλήσουν για ευνοϊκές εξελίξεις στον τομέα των τιμών, χωρίς όμως να φαίνεται πουθενά μια κάμψη της ακρίβειας, που συνεχίζει ακάθεκτη να διαπερνά τα χαμηλά εισοδήματα.
Η υπερκατανάλωση που σημειώθηκε επιδεικτικά και προκλητικά τις μέρες των γιορτών από τα υψηλά και φοροδιαφεύγοντα εισοδήματα προβλήθηκε και αυτή ως το τέλος της απαισιοδοξίας και να περιμένουμε τώρα την αυγή της νέας εποχής. Την επισφράγισε, άλλωστε, η έγκριση της επενδυτικής βαθμίδας - αν και στο κατώτερο σημείο που διαθέτουν οι αγορές και σε άλλες εποχές θα ήταν σινιάλο κινδύνου παρά πολιτικής ευωχίας.
Τρία χαρακτηριστικά για ένα νέο πλαίσιο ανάπτυξης
Κανείς δεν θέλει και δεν πρέπει να παραγνωρίσει κάμποσα σημάδια βελτίωσης και σταθεροποίησης της ελληνικής οικονομίας, έπειτα από μια μακρά περίοδο απαξίωσης, συρρίκνωσης και διάλυσης. Όμως με μία προϋπόθεση: ότι οι πρώτοι καλοί οιωνοί ανάκαμψης θα ήταν η αφορμή για να διαμορφωθεί ένα νέο πλαίσιο ανάπτυξης με τρία χαρακτηριστικά: α) ανθεκτικότητα απέναντι σε ποικιλόμορφες κρίσεις που ελλοχεύουν, β) ανταγωνιστικότητα για να σταθούμε με επάρκεια στις ξένες αγορές και να μειώσουμε το χρόνιο έλλειμμα συναλλαγών, γ) συμπεριληπτικότητα για να έχουν ευκαιρίες προόδου οι πιο αδύναμοι και να αποφύγουμε τις κοινωνίες των δύο τρίτων.
Καθένα από τα ζητήματα αυτά είναι από μόνο του μια ολόκληρη πραγματεία οικονομικής πολιτικής και φυσικά δεν μπορούν να εκτεθούν στο παρόν άρθρο. Από τα τρία, όμως, πιστεύω ότι σήμερα -την αρχή της χρονιάς- αξίζει περισσότερο να ασχοληθούμε με ένα θέμα που αφορά κυρίως τη νέα γενιά. Ένα ζήτημα που ήταν εξαιρετικά ήπιο τις προηγούμενες δεκαετίες αλλά ξαφνικά φούντωσε και αν δεν το αντιμετωπίσουμε, τα επίχειρα που θα δούμε δεν θα είναι μόνο οικονομικά, αλλά κοινωνικά, δημογραφικά και εθνικά. Το θέμα της στέγης και της στέγασης.
Η ζοφερή πραγματικότητα της στέγασης στην Ελλάδα και η Golden Visa
Σήμερα σε πολλές χώρες της Ευρώπης η πραγματικότητα που αντιμετωπίζουν τα νέα ζευγάρια και γενικότερα τα νοικοκυριά με χαμηλά εισοδήματα είναι η μεγάλη δυσκολία να βρουν μια πρώτη κατοικία για να ξεκινήσουν τη ζωή τους. Ανάλογη πίεση δέχονται και οι φοιτητές των μεγαλουπόλεων, όπου οι διαθέσιμες κατοικίες είναι λίγες και πανάκριβες για το ισχνό εισόδημα που έχουν. Στην Ελλάδα, η κατάσταση είναι ακόμα πιο ζοφερή, γιατί την προηγούμενη δεκαετία λόγω της κρίσης και της πανδημίας το απόθεμα κατοικιών είχε μείνει σχεδόν αμετάβλητο και έτσι η αυξημένη ζήτηση έπεσε πάνω σε μια στάσιμη προσφορά, εκτοξεύοντας τις τιμές πέρα από κάθε λογική.
Δυστυχώς, η αυξημένη αυτή ζήτηση δεν προέρχεται καθόλου από την εγχώρια ανάπτυξη, την αύξηση του πληθυσμού και των νέων νοικοκυριών ή την παλιννόστηση όσων είχαν μεταναστεύσει στη διάρκεια των Μνημονίων. Αντίθετα, ο γηγενής πληθυσμός εξακολουθεί να συρρικνώνεται, όπως έδειξαν οι εθνικές στατιστικές την προηγούμενη εβδομάδα, με τους θανάτους να υπερτερούν σταθερά των γεννήσεων. Η εκτόξευση της ζήτησης είναι απολύτως εξωγενής και οφείλεται στην επιδίωξη ατόμων ξένων χωρών να αποκτήσουν στέγη ταυτόχρονα με τη χορήγηση βίζας παραμονής στη χώρα μας.
Η περίεργη αυτή διαδικασία, γνωστή ως Golden Visa, υιοθετήθηκε από αρκετές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης την περίοδο της κρίσης ως μια ύστατη προσπάθεια να εισρεύσουν κάποια κεφάλαια και να τονωθεί η ρευστότητα στις δοκιμαζόμενες οικονομίες τους. Για αυτό άλλωστε η συναλλαγή γινόταν τις περισσότερες φορές χωρίς ελέγχους για την προέλευση των χρημάτων και ούτε καν για το ποιόν των «επενδυτών». Η Ελλάδα μπήκε επίσης σε μια παρόμοια λογική, παρά το γεγονός ότι είχαν ήδη ξεσπάσει διάφορα σκάνδαλα νομιμοποίησης παράνομων κεφαλαίων σε άλλες χώρες και χορήγησης βίζας και ταξιδιωτικών στοιχείων σε άτομα υπό διεθνή διερεύνηση.
Οι άλλες χώρες ξηλώνουν την Golden Visa, η Ελλάδα επιμένει
Μετά την κρίση πάντως, είτε επειδή τα άγνωστης προελεύσεως κεφάλαια δεν ήταν πλέον ανεκτά είτε επειδή άρχισε να φρακάρει η αγορά ακινήτων, πολλές χώρες άρχισαν να ξηλώνουν το καθεστώς της Χρυσής Βίζας και να απαγορεύουν ρητά την απόκτηση κατοικιών ή και άλλων περιουσιακών στοιχείων στην επικράτειά τους. Σύμφωνα με το πρακτορείο Bloomberg (Αύγουστος 2023), χώρες όπως η Αγγλία και Ιρλανδία την ανέστειλαν από το 2022, κυρίως για να αποφύγουν τα κύματα των Ρώσων λόγω του πολέμου με την Ουκρανία. Η Πορτογαλία την κατάργησε τον περασμένο Ιούλιο, ενώ η Ολλανδία ανακοίνωσε τον τερματισμό της από την αρχή του νέου έτους. Ακόμα και η Κύπρος, που έδειχνε η πιο χαλαρή από όλες, έκανε λίγο πιο αυστηρά τα κριτήριά της κάνοντας κάποιον έλεγχο προελεύσεως και θέτοντας χρονικά όρια στην ισχύ της βίζας.
Αντίθετα, στην Ελλάδα το καθεστώς ζει και βασιλεύει, με μία μόνο μικρή αύξηση στο απαιτούμενο ποσόν αγοράς και αυτό για ορισμένες μόνο περιοχές ακινήτων. Καθόλου τυχαία, λοιπόν, ο μεγάλος όγκος της αδιαφανούς ζήτησης μεταφέρθηκε από τις άλλες χώρες στη δική μας, με αποτέλεσμα να εκτοξευθεί ο τζίρος της αγοράς. Μόνο το πρώτο πεντάμηνο του 2023 ο τζίρος από το καθεστώς της βίζας πλησίαζε το 1 δισ. ευρώ και φαίνεται να διπλασιάστηκε με το κλείσιμο του έτους. Πολλοί διεθνείς αναλυτές επισημαίνουν ότι πλέον το 1/3 των συναλλαγών ακινήτων στην Ελλάδα γίνεται μέσω της Χρυσής Βίζας και αυτό έχει κατεξοχήν δυσμενείς συνέπειες στην εσωτερική αγορά και στις δυνατότητες εξεύρεσης κατοικίας από τους ντόπιους (όπως, για παράδειγμα, είχε επισημάνει η σχετική έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ήδη από το 2021).
Η σύνθεση της προέλευσης των λεγόμενων επενδυτών προκαλεί νέα ερωτηματικά. Η πλειονότητα είναι Κινέζοι εδώ και αρκετά χρόνια, ενώ πέρυσι δεύτεροι ήρθαν οι Τούρκοι, εκτοπίζοντας τους Ρώσους και Ισραηλινούς στην τρίτη και τέταρτη θέση αντιστοίχως. Το αν η ελληνική κοινωνία είναι προετοιμασμένη να ενσωματώσει μεγάλους αριθμούς ιδιοκτητών από τα ως άνω κράτη, είναι άγνωστο. Καλό θα είναι όμως να διδαχθεί από μερικά ενδιαφέροντα ευρήματα άλλων χωρών σχετικά με την προέλευση τουλάχιστον των χρημάτων.
Πανάκριβη στέγη για τα ελληνικά νοικοκυριά
Για να επιστρέψουμε όμως στο θέμα της κατοικίας, η ανεξέλεγκτη επέλαση της Χρυσής Βίζας στην Ελλάδα περιορίζει δραστικά το στεγαστικό απόθεμα και όσο απομένει διαθέσιμο το κάνει πανάκριβο για τους Έλληνες πολίτες και τα νοικοκυριά. Η πρόσβαση στην κατοικία ήταν ανέκαθεν μια σχετικά προσιτή διαδικασία στη χώρα μας ακόμα και στα χαμηλά εισοδήματα και αποτελούσε ακρογωνιαίο λίθο για την ενσωμάτωσή τους στον κοινωνικό ιστό και στην παραγωγική διαδικασία. Η προοπτική αυτή φαίνεται ότι τώρα εξανεμίζεται και αυτό θα προκαλέσει μεγάλο ρήγμα στην κοινωνική συνοχή, πολύ μεγαλύτερο και πιο δυσεπίλυτο από τις διαφορές στους μισθούς και στα εισοδήματα.
Για τον λόγο αυτόν η άμεση κατάργηση της Χρυσής Βίζας αποτελεί θεμελιώδη προϋπόθεση για να μειωθούν κάπως οι οικονομικοί φραγμοί στην αγορά κατοικίας και οι συνεπαγόμενες ανισότητες στην περιουσία μεταξύ εχόντων και μη κατεχόντων. Μετά μπορεί να ξεκινήσει ένα ευρύ πρόγραμμα ανέγερσης κατοικιών από το Ταμείο Ανάκαμψης που θα δώσει ένα επαρκές απόθεμα για τη μελλοντική στέγαση των νέων. Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να αποφύγουμε την κοινωνική κρίση του στεγαστικού προβλήματος και να δρομολογήσουμε μια ρεαλιστική πολιτική για την τόνωση του δημογραφικού ζητήματος. Αλλιώς, τα δεκαδικά ψηφία της ανάπτυξης και το καθρεφτάκι της επενδυτικής βαθμίδας θα ξεθωριάσουν πολύ σύντομα.
Ο Νίκος Χριστοδουλάκης είναι καθηγητής Οικονομικής Ανάλυσης στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, πρώην υπουργός
