Η μακροοικονομική έννοια «μεικτή οικονομία» ανέκαθεν νοηματοδοτεί το μοντέλο οικονομικής διακυβέρνησης κατά το οποίο το κράτος συνδιαμορφώνει με τον ιδιωτικό τομέα την εθνική παραγωγική διεργασία.
Το μοντέλο αυτό γεννάται μεταπολεμικά ως απότοκο του «εντίμου συμβιβασμού» που «σφυρηλατήθηκε» αναμεταξύ των νικητριών δυνάμεων για την παραγωγική ανασυγκρότηση της ευρωπαϊκής Δύσης, της Βόρειας Αμερικής, της Ωκεανίας και της Ιαπωνίας. Όταν, λ.χ., η ενέργεια και η πολιτική, η οποία επάγεται από την τελευταία, τελεί υπό τη διαχείριση και τον εν γένει έλεγχο του αστικού κράτους, κατά πάσα πιθανότητα το τελευταίο δεν κινδυνεύει από κάποιον επίδοξο δικτάτορα, αυτόκλητο προαγωγό της ενδογενούς «ταξικής συμφιλίωσης».
Εν Ελλάδι, η μεικτή οικονομία διαμορφώνεται συστηματικά μετά τον Εμφύλιο. Εν έτει 1950 με τα κονδύλια του Σχεδίου Μάρσαλ ιδρύεται η ΔΕΗ. Εν έτει 1958, υπό την πρώτη διακυβέρνηση Κ. Καραμανλή, η μεικτή οικονομία, με ιθύνοντα ακαδημαϊκό νου τον Ανδρέα Παπανδρέου ως προσωπικότητα προσκεκλημένη ειδικά για να αναλάβει την προεδρία του Εθνικού Ιδρύματος Οικονομικών Ερευνών, αναπτύσσεται με ταχείς ρυθμούς και στοχευμένη σε νευραλγικούς τομείς της παραγωγικής ανασυγκρότησης: Ενέργεια, τηλεπικοινωνίες, υποδομές υποστήριξης μεταφορών και μαζικού τουρισμού. Οι «μεγάλοι» της εποχής συνειδητοποιούσαν ότι οι μικρές σε έκταση και πληθυσμό χώρες μόνο ως μεικτές οικονομίες δύνανται να απολαμβάνουν την πολυπόθητη εθνική ανεξαρτησία.
Πράγματι, οι εθνικές οικονομίες και των πλέον «πολιτισμικά» καπιταλιστικών κρατών μέχρι και το έτος 1990 ήταν σε μεγάλο βαθμό «μερκαντιλιστικές».
Οι μεταφορές, οι αερομεταφορές, οι τηλεπικοινωνίες, τελούσαν υπό τις εγγυήσεις του κράτους. Η ασφάλιση προσώπων ήταν κατά κανόνα κοινωνική. Οι δομές και οι υποδομές ήταν αντικείμενα κυριότητας, διαχείρισης και εκμετάλλευσης των εθνικών κρατών.
Περί τας αρχάς της δεκαετίας του 1970 όμως, ξεκίνησε ο ακαδημαϊκός και ευρύτερα κοινωνικός διάλογος περί νεοφιλελευθερισμού. Ο liberalism μετεξελίχθηκε σε libertarianism με πρόκριμα, ίσως και πρόσχημα, την «απελευθέρωση» του/της πολίτη από «περιττή φορολόγηση». Η έννοια πολίτης εύσχημα υποκαθιστά την έννοια λαός σε αυτόν τον «μοντέρνο» διάλογο, που εν ευθέτω χρόνω αποκτά συνομιλητές ακόμα και από τα πλέον μη προνομιούχα κοινωνικά στρώματα. Ο ιδιώτης διεκδικεί το κέρδος· για να το επιτύχει είναι ικανός να ελιχθεί. Η κατά κόσμον «ευέλικτη» ιδιωτική οικονομία με τους «ειδικούς» της που θα λύσει κάθε κοινωνική ανάγκη και στα δύσκολα θα αυτορρυθμιστεί. Το κράτος ας αφιερωθεί στη δημόσια τάξη, στην άμυνα, στη διπλωματία, στους «φυσικούς» του ρόλους, δηλαδή. Ένα πρόκριμα πολύ πιασάρικο, είναι η αλήθεια. Πείθει ακόμα πολλούς τριάντα έτη μετά το πρώτο του λανσάρισμα.
Από το έτος 1990 όμως έχει παρέλθει άλλη μια γενεά. Ένας νέος διάλογος βάσει αποτελεσμάτων κοινωνικής παρακαταθήκης χρήζει να ξεκινήσει και σε επίπεδο Ακαδημίας, και σε επίπεδο κοινωνίας.
Οικουμενικές αξίες
Τι (πρέπει να) σημαίνει τελικά κράτος στις μέρες μας; Εκ του ρήματος κρατώ (=κυριαρχώ), προδήλως κυριαρχία επί της εν γένει δημοκρατικής διεργασίας. Περαιτέρω, λειτουργική συνέχεια και εντέλει διασφάλιση του θεσμού της κοινωνικής αλληλεγγύης και της αρχής της ισότητας. Αξίες οικουμενικές, δηλαδή!
Το κράτος εν ανάγκη θα συγχωνεύσει ασφαλιστικά ταμεία, ο ιδιώτης όμως θα κηρύξει πτώχευση όταν δεν θα δύναται να εισπράξει ασφάλιστρα από την πελατεία του. Το κράτος θα αναπτύξει υποσταθμό ηλεκτροδότησης ακόμα και στη νήσο των δέκα μόνιμων κατοίκων. Τον ιδιώτη προδήλως δεν τον συμφέρει αυτή η επιλογή. Το κράτος θα δεχτεί για νοσηλεία και το τελευταίο επείγον περιστατικό. Ο ιδιώτης θα το δεχτεί μεν, χρεώνοντας υποδομές τις οποίες δεν έχει αντικειμενικά ανάγκη ο/η ασθενής δε. Το δημόσιο χρηματοπιστωτικό ίδρυμα στο παρελθόν έχει υιοθετήσει και λειτουργηματικό ρόλο, βλ. Αγροτική Τράπεζα και προγράμματα αγροτικής ανάπτυξης. Το ιδιωτικό όμως θέλει απλά τα κεφάλαιά του πίσω με τους τόκους. Η μόνη καθοδήγηση που παρέχει είναι ως προς τη διατήρηση της υφιστάμενης συμφωνίας δανεισμού και τη βιωσιμότητά της, εάν βεβαίως δεν την έχει ήδη μεταβιβάσει σε fund ερήμην του/της δανειολήπτη.
Σημειωτέον, η Συνθήκη για την Ε.Ε. δεν απαγορεύει την ανάπτυξη μεικτής οικονομίας, προβλέπει και προκρίνει την καταπολέμηση των φυσικών μονοπωλίων.
Προϋπόθεση όμως για να παραμείνει εθνική η μεικτή οικονομία και συνεπαγόμενα λειτουργικά αυτόνομη είναι το να μην χρησιμοποιείται ως λάφυρο του κομματισμού υπό το πολιτικό σύστημα. Τα γεγονότα των Τεμπών έδωσαν τον αιματηρό γρόθο τους σε αυτό το τραγικό μείγμα ιδιωτείας και κομματισμού στον ιερό χώρο των δημόσιων αγαθών.
* Ο Δημήτρης Π. Κυριακαράκος είναι δικηγόρος, κάτοχος ΜΔΕ «Ευρωπαϊκό Δίκαιο και Πολιτική» Παντείου Πανεπιστημίου
