Ποιος δεν θυμάται τον Κυριάκο Μητσοτάκη «να κουνά το δάχτυλο» και να απευθύνεται στη Βουλή στον επικεφαλής της αξιωματικής αντιπολίτευσης Αλέξη Τσίπρα και με ύφος χιλίων καρδιναλίων να τον «κατατροπώνει» για την κριτική που ασκούσε στην οικονομική πολιτική της κυβέρνησης. «Οι αγορές μιλούν… Η χώρα έχει ισχυρή οικονομία γιατί δανείζεται με σχεδόν μηδενικά επιτόκια» κόμπαζε ο πρωθυπουργός. Και «αδιαφορούσε» πλήρως για την επιχειρηματολογία που απέδιδε τη μεγάλη πτώση των επιτοκίων δανεισμού της χώρας στα ειδικά προγράμματα αγοράς ευρωπαϊκών ομολόγων από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ). Και πολύ περισσότερο κώφευε στα επιχειρήματα που απέδιδαν κατά μεγάλο μέρος τη συμπεριφορά των αγορών στην αναδιάρθρωση χρέους που είχε υπογράψει η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ.
Η ΑΥΓΗ με συνεχή αρθρογραφία και σχόλια από τον Σεπτέμβριο του 2021 υπογράμμιζε επανειλημμένα και τους κινδύνους της επερχόμενης πληθωριστικής λαίλαπας μετά το πλήγμα που δέχτηκε η ελληνική οικονομία λόγω και της πανδημίας. Η κυβέρνηση όμως ζούσε στον δικό της μύθο...
Στο χείλος του γκρεμού
Ο Χρ. Σταϊκούρας έφτιαξε τον προϋπολογισμό του 2022 με πρόβλεψη για πληθωρισμό 0,8%-1% και τώρα είμαστε στο 11% και πάμε με φόρα προς το 15% plus. Έφτιαξε ένα πρόγραμμα δανεισμού με τα μάτια στραμμένα στους «θριάμβους» του 2021, που έγιναν όμως με τα… κόλλυβα της ΕΚΤ (αρνητικό επιτόκιο για τα πενταετή ομόλογα και υποχώρηση στην περιοχή του 0,50% για τα δεκαετή).
Και ήγγικεν το πλήρωμα του χρόνου και τα σχέδια της κυβέρνησης Μητσοτάκη καταρρέουν σαν τραπουλόχαρτα. Κι ήρθε και ο πόλεμος και επιτάχυνε όσα είχαν διαφανεί το τελευταίο τρίμηνο του 2021. Το δε ενδεχόμενο επιτόκιο δανεισμού με δεκαετή ομόλογα κινείται πια στην περιοχή του 4,5%, κάτι που καθιστά απαγορευτική οποιαδήποτε σκέψη για έξοδο στις αγορές και, βεβαίως, οδηγεί σε σκέψεις για το πώς θα χρηματοδοτηθεί το έλλειμμα. Και επειδή σύμφωνα με τον προϋπολογισμό 2022 το ισοζύγιό του θα είναι αρνητικό (δηλαδή ελλειμματικό) κατά 11 δισ. ευρώ και το πρωτογενές πλεόνασμα αρνητικό κατά 2,2 δισ., το ερώτημα γίνεται όλο και πιο έντονο.
Τα πράγματα χειροτέρεψαν στη μέση της εβδομάδας που πέρασε. Το μπαράζ αυξήσεων των επιτοκίων από τις Κεντρικές Τράπεζες της Αγγλίας, της Ελβετίας και της Ιαπωνίας οδήγησε στα ύψη τις αποδόσεις των ομολόγων (η απόδοση στην αγορά ομολόγων δείχνει τα επίπεδα στα οποία είναι υποχρεωμένη να κινηθεί μια χώρα αν προχωρήσει σε νέο δανεισμό με έκδοση ομολόγων). Πολύ περισσότερο αιφνιδίασε η πρωτοφανής κίνηση της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ (FED) που ανέβασε το βασικό της επιτόκιο κατά 0,75% της ποσοστιαίας μονάδας, όταν συνήθως η όποια αλλαγή είναι της τάξης του 0,25% και σπανίως του 0,50%.
Άσφαιρο «μπαζούκας»
Η ΕΚΤ, ανήσυχη από τις εξελίξεις, σε συνεδρίασή της την περασμένη Τετάρτη αποφάσισε ότι για χώρες με μεγάλο έλλειμμα (Ιταλία και Ελλάδα) θα χρησιμοποιήσει τα υπόλοιπα από ρευστοποιήσεις του PEPP - του ειδικού προγράμματος ποσοτικής χαλάρωσης άνω του 1 τρισ. ευρώ που χρησιμοποίησε για να τονώσει τις ευρωπαϊκές οικονομίες την περίοδο της πανδημίας. Το PEPP, όπως και ανάλογα προγράμματα της FED στις ΗΠΑ, είχε χαρακτηριστεί «μπαζούκας» .
Μόνο που τώρα το «ειδικό όπλο» για τον Νότο θα αποδεικνυόταν άσφαιρο. Η υποδοχή από τις αγορές της ανακοίνωσης της ΕΚΤ μετά την έκτακτη δίωρη συνεδρίαση δεν «συγκίνησε ιδιαιτέρως». Η απόδοση του ιταλικού ομολόγου υποχώρησε από το 4,279% στο 3,869%, λίγο πριν εκδοθεί η ανακοίνωση της ΕΚΤ, καθώς υπήρχε η προσδοκία ότι θα ανακοινώνονταν άμεσα και σοβαρά μέτρα. Μετά την έκδοση της ανακοίνωσης η υποχώρηση της απόδοσης σταμάτησε και ακολούθησε νέα άνοδος, πάλι πάνω από το 4%. Αντίστοιχα, το ελληνικό δεκαετές έπεσε ως το 4,25% και μετά την ανακοίνωση η απόδοση ανέβηκε στο 4,28%, ενώ νωρίτερα είχε ξεπεράσει το 4,5%. Όλα αυτά την Τετάρτη 15/6.
Την επόμενη μέρα (Πέμπτη16/6) η κατάσταση χειροτέρεψε. Μαζί με όλα τα άλλα σε 48 ώρες η τιμή του φυσικού αερίου αυξήθηκε κατά 70%, πυροδοτώντας ένα νέο sell off (γενικό ξεπούλημα) σε ομόλογα αλλά και μετοχές.
Παρά το γεγονός ότι κορυφαία στελέχη της ΕΚΤ διαβεβαίωναν, ύστερα από πίεση του πολύπειρου Μάριο Ντράγκι, ότι δεν θα υπάρξουν όροι προς τις χώρες του Νότου (conditionality) για τη στήριξή τους από την ΕΚΤ, είναι γνωστό ότι οι συστάσεις για πιο σφιχτή δημοσιονομική πολιτική είναι συνεχείς.
Η κρίση στην αγορά ομολόγων επιταχύνει τις πολιτικές εξελίξεις
Διπλάσιες οι αποδόσεις πλέον από τον Ιούλιο του 2019 με την έξοδο στην αγορά να είναι απαγορευτική και με το σωρευτικό έλλειμα για τα έτη 2020, 2021, 2022 να ανέρχεται σε 40 δισ. ευρώ
Όταν παραλάμβανε την κυβέρνηση ο Κυριάκος Μητσοτάκης τον Ιούλιο του 2019, οι αποδόσεις του δεκαετούς ελληνικού ομολόγου ήταν στην περιοχή του 2-2,20%. Σήμερα τα επίπεδα αυτά έχουν διπλασιαστεί και μια έξοδος του Ελληνικού Δημοσίου στις αγορές θα μπορούσε να ευοδωθεί μόνο αν το Ελληνικό Δημόσιο προσέφερε αποδόσεις στην περιοχή του 4,5% τουλάχιστον και είναι άγνωστο τι θα συμβαίνει έπειτα από δέκα, δεκαπέντε μέρες.
Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι για κάθε δισεκατομμύριο που θα δανειζόταν η κυβέρνηση Τσίπρα το 2019 η ελληνική κυβέρνηση θα πλήρωνε 20 με 22 εκατομμύρια ετησίως τόκους (δηλαδή 200 με 220 εκατομμύρια στη δεκαετία). Αν ο δανεισμός γινόταν τώρα, η ετήσια επιβάρυνση θα ήταν 45 εκατομμύρια και η δεκαετής 450 εκατομμύρια.
Σε γενικές γραμμές, το δανειακό πρόγραμμα του Δημοσίου για το 2022 είχε -σύμφωνα με τις δηλώσεις Σταϊκούρα στη συζήτηση για τον προϋπολογισμό στη Βουλή- ως στόχο να αντληθούν από την αγορά 15,4 δισ. ευρώ με τις εκδόσεις νέων ομολόγων. Μέχρι στιγμής η κυβέρνηση πρόλαβε και άντλησε 4,5 δισ. και σταμάτησε λόγω του απαγορευτικού κόστους δανεισμού.
Με το δημόσιο χρέος της Γενικής Κυβέρνησης (υπουργεία, κεντρική διοίκηση + οργανισμοί και δήμοι κ.λπ.) να είναι προϋπολογισμένο το 2022 να ξεπεράσει το 200% του ΑΕΠ και το χρέος της κεντρικής κυβέρνησης να κινείται στην περιοχή του 195% του ΑΕΠ (εξαρτάται από τις αναπτυξιακές επιδόσεις της ελληνικής οικονομίας στο σύνολο του 2022), η ελληνική οικονομία, παρά τις θριαμβολογίες περί ένταξης σχετικά σύντομα σε επενδυτική βαθμίδα, έχει πολύ σοβαρό πρόβλημα. Ας σημειωθεί ότι με προϋπολογιζόμενο έλλειμμα του κρατικού προϋπολογισμού στα 10,115 δισεκατομμύρια ευρώ και με επιτευχθέντα δανεισμό μέχρι στιγμής στα 4,8 δισ. υπάρχει ένα άνοιγμα 5,3 δισ. που σχεδόν θα διπλασιαστεί αν η κυβέρνηση επιμείνει στην πρόωρη εξόφληση τμήματος του χρέους, κάτι μάλλον αμφίβολο…
Όμως αμφίβολο είναι και το αν θα εκτελεστεί ο προϋπολογισμός συνολικά, καθώς έχει «χτιστεί» με παραδοχές του τύπου:
- Πληθωρισμός 1%... με παροδικές πληθωριστικές πιέσεις με εξομάλυνση το δεύτερο τρίμηνο του 2022 (σελ. 20 της εισηγητικής έκθεσης του προϋπολογισμού) ή
- Αναμένεται μείωση της τιμής του πετρελαίου με ρυθμό 1,8% το έτος (64,52 δολ. το βαρέλι) στη σελ. 14.
Το πρόβλημα γίνεται εντονότερο όταν συνυπολογιστεί ότι η κυβέρνηση σε τρεις προϋπολογισμούς, 2020 (16,64 δισ.), 2021 (17,073 δισ.) και 2022 (7,4 δισ.), αθροιστικά έχει δημιουργήσει σωρευτικό έλλειμμα και χρέος περί τα 40 δισ. Ένα ποσό που υπερβαίνει κατάτι το «μαξιλάρι» που άφησε ο ΣΥΡΙΖΑ!
Βεβαίως, λόγω των πολύ χαμηλών επιτοκίων (πάντα με την «ευγενική φροντίδα» της ΕΚΤ) κάλυψε αυτά τα ελλείμματα με ισόποσο δανεισμό. Τώρα που κάτι τέτοιο γίνεται αδύνατο, η πολιτική εικόνα αλλάζει. Αν η κυβέρνηση Μητσοτάκη βάλει χέρι στο «μαξιλάρι», δεν θα έχει μόνο πολιτικές συνέπειες στο εσωτερικό. Θα αποσαρθρώσει ταυτόχρονα το μοναδικό στήριγμα που έχει οποιαδήποτε ελληνική κυβέρνηση να διαχειριστεί με αξιοπρέπεια την κρίση και να κάνει περισσότερη υπομονή από την Ιταλία, που δεν έχει αυτή τη δυνατότητα.
Αν δεν υπάρξουν δραματικές αλλαγές στις παγκόσμιες εξελίξεις ή αν/και η ΕΚΤ δεν κάνει νέο πρόγραμμα μαζικών αγορών ελληνικών και ιταλικών ομολόγων ώστε οι αποδόσεις και άρα το δυνητικό κόστος δανεισμού να πέσει στην περιοχή του 2-2,5%, η κυβέρνηση Μητσοτάκη δεν θα «κλείσει» το 2022. Και θα αφήσει «κληρονομιά» μια δυσεπίλυτη κατάσταση στην επόμενη κυβέρνηση.
