Η τεχνητή νοημοσύνη στα όρια της υπολογιστικής προσέγγισης περιγράψιμων συλλογισμών και καταγράψιμων δεδομένων, η εκμαθηματίκευση των επιστημών ως διεπιστημονική αλληλεπίδραση και εσωτερική ανατροφοδότηση κάθε επιστημονικής περιοχής, καθώς και η άρση των στερεοτύπων και πρακτικών μαθησιακής αποθάρρυνσης ως προϋπόθεση για συμπεριληπτική εκπαίδευση χωρίς αποκλεισμούς, συνιστούν τρείς άξονες διεθνούς εκπαιδευτικού προβληματισμού που έχουν στο επίκεντρο τα Μαθηματικά.
Η Unesco ήδη από το 2019, όταν ανακήρυξε την 14η Μαρτίου σε Παγκόσμια Ημέρα Μαθηματικών (μέρα του π, όπως επικράτησε να λέγεται επειδή η ημερομηνία 14/3 γράφεται και 3.14 που αντιστοιχεί στα πρώτα ψηφία της αριθμητικής τιμής του π) επισήμανε προς τα κράτη μέλη της και την ανθρωπότητα ότι «η ενισχυμένη εκπαίδευση στις μαθηματικές επιστήμες είναι ζωτικής σημασίας για την αντιμετώπιση προκλήσεων σε τομείς όπως η τεχνητή νοημοσύνη, η κλιματική αλλαγή, η ενέργεια και η βιώσιμη ανάπτυξη, η βελτίωση της ποιότητας ζωής τόσο στον ανεπτυγμένο όσο και στον αναπτυσσόμενο κόσμο».
Στην ίδια διακήρυξη υπογραμμίζεται ότι «οι εφαρμογές των μαθηματικών επιστημών είναι ζωτικής σημασίας για την πρόοδο σε όλους τους τύπους της μηχανικής και της επιστήμης των υπολογιστών, ενώ ανταποκρίνονται στις αυξανόμενες ανάγκες αυτοματισμού και παροχής πρόσβασης σε πληροφορίες μέσω του Διαδικτύου (τον Παγκόσμιο Ιστό) για την ευημερία της κοινωνίας».
Στη σύγκλιση και διεύρυνση αυτών των παραδοχών συναντάμε σήμερα τις εκδοχές μοντέλων γενετικής τεχνητής νοημοσύνης (GenAI) που τροφοδοτούν τη δημόσια συζήτηση σχετικά με τις πιθανές επιπτώσεις της τεχνητής νοημοσύνης στο μέλλον της ανθρωπότητας.
Με τη δυνατότητα αυτόματης δημιουργίας νέου περιεχομένου σε μορφές που περιλαμβάνουν όλες τις συμβολικές αναπαραστάσεις της ανθρώπινης σκέψης, η τεχνητή νοημοσύνη εγείρει θεμελιώδη ερωτήματα σχετικά με το μέλλον της γνώσης, της εκπαίδευσης και της έρευνας, στον πυρήνα των οποίων βρίσκουμε την λογικομαθηματική σκέψη.
Η αναγκαιότητα αναπροσανατολισμού και εμπλουτισμού της εκπαιδευτικής παρουσίας των Μαθηματικών γίνεται διεθνώς αντιληπτή ως γνωσιακή προϋπόθεση για την καλλιέργεια της επιστημονικής σκέψης, αλλά και για την κριτική ενσωμάτωση του ψηφιακού περιβάλλοντος και της νοημοσύνης του στον σχεδιασμό συμπεριληπτικών παιδαγωγικών πρακτικών από την πρώιμη ηλικία.
«Ψηφιακό φροντιστήριο Μαθηματικών»
Στα καθ’ ημάς και αντ’ αυτού περιφρονώντας, αν όχι αγνοώντας, αυτούς τους άξονες, το αρμόδιο υπουργείο εξήγγειλε το «ψηφιακό φροντιστήριο Μαθηματικών», το οποίο θα μπαίνει σε όλα τα σπίτια δωρεάν και θα αποτελεί την ελληνική κυβερνητική απάντηση για την σταθερά χαμηλή κατάταξη της χώρας μας στο διαγωνισμό PISA του ΟΟΣΑ. Άνευ δηλαδή μελέτης και σχεδιασμού, οι κρατικοί ιθύνοντες δημαγωγούν και πάλι μεταμφιέζοντας την οκνηρία και προχειρότητά τους σε ψηφιακή μεταρρύθμιση της ασκησιολογίας.
Η Ελληνική Μαθηματική Εταιρεία, ερευνητική κοινότητα της Διδακτικής των Μαθηματικών και άλλες επιστημονικές και εκπαιδευτικές ενώσεις αναπτύσσουν συστηματικά έρευνες, προτάσεις και πρωτοβουλίες για μια υπεύθυνη και έγκυρη αναμόρφωση του ρόλου και του περιεχομένου της μαθηματικής εκπαίδευσης, αλλά δυστυχώς η κυβερνητική πρακτική εξίσου συστηματικά περιφρονεί τις επιστημονικές και τεχνολογικές κοινότητες. Αρέσκεται στην αποκλειστικά εργαλειακή χρήση μαθηματικών τύπων, διαγραμμάτων και εφαρμογών του διαδικτύου, για να ενδύεται μια ψευδεπίγραφη εγκυρότητα.
Οι διαδοχικές ανθρωπιστικές κρίσεις, που συνδέονται με το προσφυγικό, την πανδημία, τον πόλεμο και την κλιματική αλλαγή γιγαντώνουν τις γεωγραφικές ανισότητες, τις μετακινήσεις πληθυσμών, τις ρατσιστικές διακρίσεις και τους αποκλεισμούς. Ταυτόχρονα όμως έχουν αναδείξει τα Μαθηματικά σε κυρίαρχη γλώσσα επιστημονικής επικοινωνίας και επεξεργασίας μεγάλων δεδομένων για την περιγραφή, κατανόηση και παρατήρηση των φαινομένων και των επιπτώσεών τους.
Οι πρόσφατες διεθνείς αλλά και ελληνικές ερευνητικές αναφορές επιβεβαιώνουν ότι οι επιδόσεις των 9χρονων στα μαθηματικά και την ανάγνωση υποχωρούν με ραγδαίο ρυθμό, με εμφατικά μεγαλύτερη ένταση στις μειονότητες, στις υποβαθμισμένες περιοχές και στα παιδιά με δυσκολίες πρόσβασης ή προσαρμογής στο σύστημα εκπαίδευσης.
Ενδεικτικά, πολλά παιδιά δείχνουν μερική μόνο κατανόηση αυτού που διαβάζουν, λιγότερα μπορούν να συμπεράνουν τα συναισθήματα ενός χαρακτήρα από αυτά που διάβασαν. Στα μαθηματικά, δείχνουν να γνωρίζουν απλές αριθμητικές έννοιες, αλλά λιγότερα παιδιά, ιδιαίτερα στους πιο ευάλωτους πληθυσμούς, αντιλαμβάνονται την πολλαπλότητα της κλασματικής γραφής και μπορούν να προσθέσουν κλάσματα.
e-τράπεζες θεμάτων και e-φροντιστήρια
Εντούτοις, η επίσημη εκπαιδευτική μας πολιτική, ανέτοιμη να αναγνώσει και να αναγνωρίσει την κεντρική σημασία της μαθηματικής εκπαίδευσης, κινείται αντίθετα από τις διεθνείς προσπάθειες, σε καταστροφική κατεύθυνση. Εγκλωβισμένη στον παρωχημένο εξεταστικοκεντρικό προσανατολισμό αναβαθμίζει την ασκησιολογία με e-τράπεζες θεμάτων και e-φροντιστήρια. Απογυμνώνει το νοηματικό περιεχόμενο, αποθαρρύνει το ενδιαφέρον και την πρόσβαση στα Μαθηματικά, τα απομονώνει από τη διδασκαλία και μάθηση των άλλων επιστημονικών περιοχών και από την τεχνολογία τους.
Σήμερα γνωρίζουμε πως στη λογικομαθηματική διεργασία της μάθησης έχουμε συνύπαρξη γνωσιακών, ψυχολογικών, συναισθηματικών, αλλά και κοινωνικών παραγόντων. Αναπτύσσεται ένα είδος συμπεριληπτικής νοημοσύνης ανάμεσα στα παιδιά κατά την αναστοχαστική οικοδόμηση της μαθηματικής τους γνώσης με τη συλλογική διαπραγμάτευση των ατομικών διεργασιών της μάθησης.
Ο τρόπος που αντιλαμβάνεται και κατανοεί κάθε μαθητής ή μαθήτρια τα Μαθηματικά, επηρεάζεται και επηρεάζει τον τρόπο αντίληψης και κατανόησης των άλλων παιδιών, των παιδιών που σκέφτονται ή μοιάζουν διαφορετικά, και αυτή η διεργασία επανέρχεται, όχι μόνο στη διαμόρφωση της ατομικής μαθηματικής γνώσης αλλά και στην ευρύτερη εικόνα του εαυτού με τη μεσολάβηση της οπτικής των άλλων.
Εδώ ακριβώς εστιάζεται η δυσκολία αλλά και η ευρύτερη παιδαγωγική σημασία της μελέτης και δράσης στο πεδίο της συμπεριληπτικής μαθηματικής εκπαίδευσης.
Κι εδώ ακριβώς εδράζεται η τεράστια ευθύνη της «αγεωμέτρητης**» ελληνικής πολιτείας. Ενώ οφείλει να γνωρίζει, να αναγνωρίζει και να δρα υπεύθυνα, επιμένει να αγνοεί, να αποσιωπά και να περιφρονεί τη νοημοσύνη αυτής της πραγματικότητας.
Επαναλαμβάνει λανθασμένες πρακτικές και με κομπασμό νεόπλουτου αρχοντοχωριάτη υποβαθμίζει εξίσου τα Μαθηματικά, την αξία και σημασία της παιδαγωγικής συμπερίληψης, καθώς και τις δικτυακές-ψηφιακές δυνατότητες για υψηλού επιπέδου αποκεντρωμένη και διαφοροποιημένη μαθηματική εκπαίδευση.
* Ο Φραγκίσκος Καλαβάσης είναι Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου.
** Αγεωμέτρητος μηδείς εισίτω, έλεγε η επιγραφή στην είσοδο της Ακαδημίας του Πλάτωνα.
