Ο σχολικός εκφοβισμός είναι ένα πολυπαραγοντικό πρόβλημα, για την κατανόηση και την αντιμετώπιση του οποίου δεν μπορούμε να εστιάζουμε αποκλειστικά και μόνο στους ανηλίκους και στο σχολικό περιβάλλον. Η νεανική παραβατικότητα και ο σχολικός εκφοβισμός αποτελούν αντανάκλαση της επιθετικότητας και της βίας της κοινωνίας εν γένει, του κοινωνικού αποκλεισμού και της φτώχειας. Τα παιδιά-θύτες έχουν συνήθως υπάρξει και τα ίδια θύματα ενδοοικογενειακής βίας, βιώνουν τον κοινωνικό αποκλεισμό και την παραμέληση. Το θύμα και ο θύτης αποτελούν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος.
Τα τελευταία χρόνια βλέπουν το φως της δημοσιότητας ποικίλα περιστατικά σχολικής βίας και παραβατικότητας ανηλίκων, ωστόσο μας λείπουν τα αναλυτικά εργαλεία προκειμένου να κατανοήσουμε πραγματικά τις μορφές και τις διαστάσεις του φαινομένου. Το υπουργείο Παιδείας για άλλη μια φορά προσπαθεί να μετακυλίσει το πρόβλημα στις πλάτες των εκπαιδευτικών, τη στιγμή που η εξάλειψη της βίας προϋποθέτει τη λήψη σοβαρών, σταθερών και μακροπρόθεσμων μέτρων και όχι τακτικές επικοινωνιακής πολιτικής. Απαιτείται ένα σχέδιο παρέμβασης που θα δομείται σε κάποιους βασικούς άξονες:
Τα παιδιά θέλουν να εκφράζονται ελεύθερα, μας το λένε με όλους τους τρόπους και σε όλους τους τόνους.
Δυστυχώς η εμπεδωμένη κουλτούρα του σχολείου δεν ενθαρρύνει την ελεύθερη έκφραση. Η εντατικοποίηση της μάθησης, η πίεση που δέχονται μαθητές και εκπαιδευτικοί για την ολοκλήρωση της ύλης δεν αφήνουν πολλά περιθώρια διαλόγου και καλλιέργειας σχέσεων σεβασμού, αλληλοκατανόησης και αποδοχής.
Για να μιλήσουν τα παιδιά για τον εκφοβισμό πρέπει πρωτίστως να κατανοήσουν τι είναι και πώς εκδηλώνεται. Τα παιδιά πρέπει συνεπώς να μαθαίνουν με βιωματικό τρόπο για τα δικαιώματά τους, σε γλώσσα φιλική και ανάλογη της εξελικτικής τους φάσης, ώστε να αναλαμβάνουν ενεργούς ρόλους στη λειτουργία της σχολικής κοινότητας και να εξοικειώνονται σε όλα τα πεδία με τη δημοκρατική έκφραση.
Είναι αυτονόητο ότι το σχολείο πρέπει να λειτουργεί ως το ενθαρρυντικό περιβάλλον όπου δεν αναγνωρίζονται συγκεκριμένες μόνο μορφές ευφυΐας, αυτές που σχετίζονται με ό,τι παραδοσιακά αποκαλείται «σχολική επίδοση». Χρειάζεται να δημιουργηθεί ένα πλαίσιο στο οποίο κανείς και καμία δεν θα περισσεύουν και δεν θα νιώθουν παρίες της τάξης. Γι’ αυτό πρέπει να στραφούμε και σε νέες μορφές έκφρασης των παιδιών μέσα στο σχολικό περιβάλλον, οι οποίες θα δίνουν σε όλες και σε όλους τη δυνατότητα να εκφράσουν τα συναισθήματα, τις αγωνίες και τους προβληματισμούς τους. Τα εργαλεία και τον δίαυλο επικοινωνίας για μια τέτοια συνθήκη μπορεί να τα δώσουν η Τέχνη, ο αθλητισμός και τα μαθήματα Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών, τα οποία είναι πλέον ανύπαρκτα ή εντελώς αποδυναμωμένα στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση.
Επιπλέον, οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί, ως παιδαγωγοί και εμψυχωτές, μπορούν να αποτελέσουν τα πρόσωπα τα οποία τα παιδιά θα εμπιστευθούν. Είναι, όμως, απαραίτητο και αυτοί με τη σειρά τους να γνωρίζουν πώς να προλαμβάνουν ως κοινότητα και πώς να αντιμετωπίζουν περιστατικά σχολικού εκφοβισμού. Είναι επιβεβλημένες η οργανωμένη και όχι αποσπασματική επιμόρφωσή τους, η νομική προστασία τους από καταγγελίες και μηνύσεις γονέων και η θεσμική ενίσχυση του ρόλου τους. Ο παιδαγωγικός ρόλος των εκπαιδευτικών πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα και να ενισχυθεί με την παρουσία ψυχολόγων, κοινωνικών λειτουργών και σχολικών νοσηλευτών σε κάθε σχολική μονάδα.
Με όλα τα παραπάνω ιεραρχείται ως πλέον σημαντική η πρόληψη, αντί της καταστολής. Δυστυχώς, το θεσμικό πλαίσιο στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση εστιάζει κυρίως στην καταστολή τόσο μέσα από την αυστηροποίηση των ποινών όσο και με την εφαρμογή αποσπασματικών μέτρων, όπως η λειτουργία της πλατφόρμας καταγγελίας. Η συγκεκριμένη πλατφόρμα, αντί να συμβάλλει στην κατανόηση και στην αντιμετώπιση του προβλήματος, καλλιεργεί ένα κλίμα φόβου των εκπαιδευτικών και στιγματισμού των δημόσιων σχολείων.
Με γνώμονα την πρόληψη, είναι, τέλος, απαραίτητες η οργανωμένη ένταξη της σεξουαλικής συμπεριληπτικής διαπαιδαγώγησης στο εκπαιδευτικό σύστημα και η σχολική διαμεσολάβηση. Η καλλιέργεια του ανταγωνισμού και μιας ψευδεπίγραφης αριστείας δημιουργεί περαιτέρω ανισότητες και αποκλεισμούς, που δεν συμβάλλουν καθόλου στην άμβλυνση του σχολικού εκφοβισμού. Ο αγώνας για δημόσιο, δωρεάν συμπεριληπτικό, ποιοτικό σχολείο είναι τελικά και αγώνας Δημοκρατίας και σεβασμού των ανθρώπινων δικαιωμάτων!
Ο Νεκτάριος Κορδής είναι μέλος του Δ.Σ. της ΟΛΜΕ
