Μια δεκαπενταετία τώρα ο χρόνος μοιάζει να έχει παγώσει στη συμβολή των οδών Μεσολογγίου και Τζαβέλλα στα Εξάρχεια. Ταυτόχρονα, όμως, πύκνωσε σε βαθμό αδιανόητο μετά τη νύχτα της δολοφονίας του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου.
Η σφαίρα του ειδικού φρουρού Επαμεινώνδα Κορκονέα στιγμάτισε τη γενιά της επερχόμενης τότε κρίσης. Μια γενιά που σχημάτισε με την εξέγερσή της «εικόνες από το μέλλον», σύμφωνα με ένα από τα συνθήματα των διαδηλώσεων. Μέλλον ακραίας επισφάλειας και διάλυσης του κοινωνικού ιστού. Με πανταχού παρόν το επώδυνο μοτίβο που συνδέει το 2008 με το σήμερα: τη σκανδαλωδώς ατιμώρητη αστυνομική βία και αυθαιρεσία.
«Από τη δολοφονία Γρηγορόπουλου και μετά (αναλογιστείτε, θα ήταν 31 ετών σήμερα, αν ζούσε) βρισκόμαστε σε μια συνεχή σύγκρουση της αστυνομίας με την κοινωνία, κάτι διόλου θετικό για μια Δημοκρατία. Ούτε οι άνθρωποι πρέπει να θεωρούνται δυνάμει εγκληματίες ούτε οι αστυνομικοί να (θεωρείται ότι) εκπροσωπούν τον στυγνό καπιταλισμό. Έχουμε συνεχώς ανθρωποκτονίες με θύτες αστυνομικούς. Αυτό δεν υπήρχε ούτε στη Χούντα. Θα αντιτείνει κανείς ότι τότε δεν πραγματοποιούνταν διαδηλώσεις. Ήταν, όμως, στρατιωτική δικτατορία. Όλο αυτό θα πρέπει να μας προβληματίσει, πριν καταλήξουμε να ζήσουμε τα πολύ χειρότερα». Η καθηγήτρια Εγκληματολογίας και Αντεγκληματικής Πολιτικής στο Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου Σοφία Βιδάλη ακτινογραφεί μέσω της ΑΥΓΗΣ της Κυριακής τις δομικές αιτίες πίσω από τα «μεμονωμένα περιστατικά» που μας έγιναν συνήθεια. Συνοδευόμενα πάντα από την προσπάθεια συγκάλυψής τους.
Σύμφωνα με τη Σοφία Βιδάλη, πίσω από τη μεταχείριση των αστυνομικών από τους δικαστές πρέπει να εξετάσουμε «ποιο είναι το ανακριτικό υλικό που φτάνει στο δικαστήριο (από τον εισαγγελέα και την αστυνομία) όταν έχουμε να κάνουμε με φερόμενους ως δράστες αστυνομικούς». «Κομβικής σημασίας για τη μη συγκέντρωση του απαραίτητου ανακριτικού υλικού είναι ο άτυπος κώδικας, γνωστός ως “blue code” (κάτι σαν ομερτά), που διαπιστωμένα ακολουθείται στις περισσότερες αστυνομίες του κόσμου, άρα και στην ελληνική. Η κακώς εννοούμενη συναδελφική αλληλεγγύη που οδηγεί στη σιωπή - συνάδελφος δεν καταγγέλλει συνάδελφο». Η νοοτροπία «αποφεύγω να μπλέξω και απλώς κάνω τη δουλειά μου», συνήθης σε μεγάλους οργανισμούς όπως η αστυνομία.
Στην ατιμωρησία συντελεί και η (εσκεμμένη) υποστελέχωση συγκεκριμένων νευραλγικών υπηρεσιών της ποινικής Δικαιοσύνης, οι οποίες δεν είναι σε θέση να αντεπεξέλθουν στον φόρτο που μπορεί να έχει μια δικαστική υπόθεση. «Διαπιστώνεται πάντα μια καθυστέρηση στη συγκέντρωση του υλικού ή στη δίκη. Φορτώνεις με δουλειά το υποστελεχωμένο δικαστικό σύστημα και έτσι το εξουδετερώνεις». Επίσης, διαπιστώνονται κενά του νόμου, ο οποίος κάνει διάκριση σε κάποιες περιπτώσεις όταν έχουμε να κάνουμε με θύτες αστυνομικούς. «Όχι γιατί ο νομοθέτης ήθελε να τους αντιμετωπίσει ευμενέστερα, αλλά λόγω της πολυπλοκότητας του εν λόγω επαγγέλματος». Πολλές πράξεις τους εναπόκεινται στη «διακριτική ευχέρεια» των αστυνομικών, η οποία, κατά τη Σ. Βιδάλη, συνήθως αποβαίνει σε βάρος του θύματος.
«Παρασύστημα διαφθοράς» και «ρομπότ βίας»
Η αστυνομική βία δεν περιορίζεται, καταπώς θέλουν η πολιτική και η φυσική ηγεσία της ΕΛ.ΑΣ., σε κάποιες «παρεκτροπές» υπαλλήλων ή μονάδων. Σύμφωνα με διαπιστώσεις της Ομάδας Κρατών κατά της Διαφθοράς του Συμβουλίου της Ευρώπης (GRECO), η αστυνομική βία και η ατιμωρησία συνδέονται με συστήματα διαφθοράς, αποτελώντας πολύ συχνά έναν τρόπο μύησης σε αυτά. «Πρόκειται για ένα σύστημα που συστηματικά καλλιεργεί τη βία, γιατί μέσα από αυτήν διαμορφώνονται συν-ενοχές και συγκαλύψεις, κάτι, δηλαδή, πολύ βαθύτερο και σοβαρό από την κακώς εννοούμενη συναδελφική αλληλεγγύη» επισημαίνει η Σ. Βιδάλη. Η ελληνική Πολιτεία, ωστόσο, κωφεύει διαχρονικά απέναντι στα τεκμήρια και στις κατευθύνσεις της GRECO και άλλων φορέων.
Την ίδια ώρα, η εκπαίδευση των αστυνομικών στη χώρα μας παραμένει γεμάτη δυσλειτουργίες, όπως η «ανισορροπία ανάμεσα στην έρευνα, στη θεωρία και στην πράξη». Αν και κατά τη Σ. Βιδάλη το μείζον δεν είναι η τυπική εκπαίδευση -σε αυτή συμπεριλαμβάνονται και τα ανθρώπινα δικαιώματα-, αλλά η άτυπη και πώς αυτή θα διοχετεύσει ιδέες και πρακτικές συμβατές με μια φιλική για τον πολίτη αστυνομία, με σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα, «που να μην μεταμορφώνει τους αστυνομικούς σε ρομπότ βίας».
Κρύβονται πίσω από το σχέδιο για τις κάμερες
Το υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, με φόντο τα πρόσφατα σοκαριστικά περιστατικά (θάνατος Κώστα Μανιουδάκη, δολοφονία του 17χρονου Χρήστου Μιχαλόπουλου, ξυλοδαρμός 16χρονης στο Ν. Ηράκλειο), επανέφερε στο προσκήνιο (Η Καθημερινή, 23/11) το περίφημο σχέδιο για την προμήθεια και τη λειτουργία 2.400 καμερών στις στολές και στα οχήματα των αστυνομικών πρώτης γραμμής. Η Σοφία Βιδάλη, χωρίς να θεωρεί επί της αρχής αρνητικό το μέτρο («μπορεί να προστατεύσει τον πολίτη, περιορίζοντας την αυθαιρεσία»), το αντιμετωπίζει με επιφύλαξη ως αποτέλεσμα μιας «καθαρά νεοφιλελεύθερης προσέγγισης που δίνει έμφαση στον τεχνικό εξοπλισμό των πάντων». Ενώ το κρίσιμο ερώτημα είναι «ποιον στέλνεις (και πώς γαλουχημένο) να κάνει τι».
«Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο κρισιμότερος παράγοντας είναι ο άνθρωπος. Δεν θα λύσει το πρόβλημα της αστυνομικής βίας η κάμερα. Και μάλιστα σε μια χώρα που δεν εφαρμόζεται η μαγνητοσκόπηση στις ανακρίσεις. Αν θέλουμε μια σύγχρονη αστυνομία, απαιτείται εκ βάθρων μεταρρύθμιση για να αλλάξει το κλίμα, τα πόστα και οι άνθρωποι. Δεν είμαι αισιόδοξη ότι θα γίνει αυτό. Μια εγκύκλιος ή μια μικρή αλλαγή δεν αρκεί. Γνωρίζουν, άραγε, όλοι οι αστυνομικοί τον Κώδικα Δεοντολογίας; Γνωρίζουν τα διατάγματα που περιγράφουν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους; Δεν έχω, δυστυχώς, αυτήν την εντύπωση».
Οι ΕΔΕ που δεν καταλήγουν πουθενά
Εδώ και τρεισήμισι χρόνια τα βήματα του Γιάννη Μάγγου σκιάζει μια πικέτα, στην οποία είναι γραμμένο το όνομα του γιου του και το αίτημα για την τιμωρία των βασανιστών του. Η σκιά αυτή αφήνει ανά στιγμές το ορθογώνιο σχήμα της και παίρνει εκείνο του αδικοχαμένου 26χρονου. Είναι τις στιγμές που ζωντανεύουν ξανά η αναλγησία και βαναυσότητα. Σαν το κορμί του πάλι να προσθέτει πληγές.
Μόλις πριν από λίγες ημέρες, κατά την πορεία για την επέτειο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου στην Αθήνα, αστυνομικός των ΜΑΤ που είχε αντιληφθεί την παρουσία του πατέρα του θύματος είπε δυνατά «o Μάγγος έφαγε καλό ξύλο και πέθανε». Τα λόγια του αστυνομικού σκέπασε ο ήχος των συνθημάτων και δεν έφτασαν στα αυτιά του ίδιου του Γ. Μάγγου. Τα άκουσαν, όμως, οι διπλανοί του.
Στις 15 Μαρτίου του 2023, κατά την τελευταία χρονικά δικάσιμο, η αστυνομία έκλεισε την είσοδο του δικαστηρίου στον Βόλο με σκοπό να μην περάσει μέσα ο συγκεντρωμένος κόσμος. Οι παραταγμένες διμοιρίες των ΥΜΕΤ άρχισαν να ρίχνουν χημικά και να σπρώχνουν, με αποτέλεσμα να βρεθεί στο έδαφος ο ίδιος ο Γ. Μάγγος. «Δύο μέτρα μακριά από εκεί που είχαν χτυπήσει τον γιο μου» λέει σήμερα στην ΑΥΓΗ. Σε κινητοποίηση που ακολούθησε λίγο καιρό μετά, βλέποντας ξανά τους ίδιους αστυνομικούς, ο Γ. Μάγγος μάς μεταφέρει ότι αναζήτησε εκείνον που τον έριξε κάτω. «Αυτός που με χτύπησε δεν είναι εδώ πέρα; Πού είναι;». Πριν σβήσει το ερώτημα από τα χείλη του, ο αστυνομικός που το είχε κάνει απάντησε ετοιμοπόλεμα: «Εδώ είμαι! Εδώ είμαι!».
Πίσω από συμπεριφορές αστυνομικών που υπερβαίνουν κάθε όριο βρίσκεται μια ΕΔΕ που δεν καταλήγει πουθενά. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Συνήγορος του Πολίτη είχε εντοπίσει πλήθος ελλείψεων στη διενέργεια της σχετικής διαδικασίας, γεγονός που οδήγησε στην επανάληψή της, χωρίς όμως να υπάρξει αποτέλεσμα σε ό,τι αφορά την αναβάθμιση του κατηγορητηρίου από πλημμελήματα σε κακουργήματα.
Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι οι αστυνομικοί της ΟΠΚΕ που εμπλέκονται στον ξυλοδαρμό του Β. Μάγγου έξω από το δικαστικό μέγαρο (πριν από τον βασανισμό του στο Α.Τ., δηλαδή) κατέθεσαν ακριβώς τα ίδια, τη στιγμή μάλιστα που ο ένας από τους τέσσερις ήταν ο οδηγός του αυτοκινήτου και είχε μείνει μέσα στο όχημα. Στην κατάθεσή του ωστόσο χρησιμοποιεί πρώτο πληθυντικό πρόσωπο, σαν να συμμετείχε κι αυτός στις βιαιοπραγίες.
Ενδεικτική, όμως, είναι η πορεία της υπόθεσης και σε δικαστικό επίπεδο, καθώς στην οικογένεια δεν αναγνωρίζεται καν το δικαίωμα να παρασταθεί ως πολιτική αγωγή, παρά μόνο να καταθέσουν οι γονείς ως μάρτυρες. Το δικαστήριο δέχτηκε ότι ο θάνατος του Βασίλη Μάγγου δεν συνδέεται με τα τραύματα που του προκάλεσαν οι αστυνομικοί και ότι η παράσταση πολιτικής αγωγής έπρεπε να γίνει από τον ίδιο όσο ζούσε. Τι κι αν είχε προβεί ήδη σε δημόσια καταγγελία. Τι κι αν πέθανε λίγες ημέρες μετά. Έπρεπε να είχε προλάβει να κάνει και μήνυση...
«Σταμάτησαν έναν άνθρωπο ζωντανό και τον παρέδωσαν νεκρό»
Ανάλογες καταστάσεις βρέθηκε να αντιμετωπίζει από την 1η Σεπτεμβρίου η οικογένεια του Κώστα Μανιουδάκη. Ενός ανθρώπου 58 ετών, πατέρα τριών παιδιών (τα δύο από αυτά ανήλικα 5 και 12 ετών), τον οποίο, όπως φαίνεται από μαρτυρίες που συνέλεξε η οικογένειά του, σταμάτησε η αστυνομία στα Χανιά ενώ ήταν στον δρόμο με αυτοκίνητο, τον κατέβασε κάτω, τον ξυλοκόπησε σε γειτονικό χωράφι, τον έδεσε πισθάγκωνα και μετά από λίγη ώρα εκείνος κατέληξε ενώ μεταφερόταν πλημμυρισμένος στο αίμα με το ασθενοφόρο στο νοσοκομείο.
Από την πρώτη στιγμή η οικογένεια έπρεπε να αντιμετωπίσει μια εντελώς διαφορετική εκδοχή των πραγμάτων, καθώς τα πρώτα δημοσιεύματα ανέφεραν ως αιτία θανάτου την ανακοπή και ότι ο Κ. Μανιουδάκης πέθανε κατά τη διενέργεια τυπικού ελέγχου από την Τροχαία, ενώ στην πραγματικότητα τον σταμάτησαν αστυνομικοί του ΤΑΕ Σούδας, σώμα το οποίο ειδικεύεται στην αντιμετώπιση περιστατικών που συνδέονται με την οπλοφορία στην Κρήτη.
Οπως τόνισε ο ενήλικος γιος του Αναστάσης Μανιουδάκης, ήταν μια προσπάθεια «να δημιουργήσουν ένα κλίμα “φυσικής ροής” των πραγμάτων. Να δημιουργήσουν ακόμα μία ιστορία ενός ατυχούς περιστατικού». Ο γιατρός, όμως, που είδε το θύμα στο νοσοκομείο, μπροστά στην αιμόφυρτη εικόνα του αναρωτήθηκε από την πρώτη στιγμή τι πραγματικά συνέβη. Ρωτώντας τους αστυνομικούς, εκείνοι του απάντησαν πως τα τραύματα προκλήθηκαν από πτώση. «Πώς είναι δυνατόν ένας δεμένος άνθρωπος πισθάγκωνα να χτύπησε σε τρία διαφορετικά σημεία στο κεφάλι; Τα τραύματα ήταν στο μέτωπο, στην άνω κεφαλή και πίσω». Ταυτόχρονα, τα γυαλιά του βρέθηκαν σμπαραλιασμένα, εικόνα που δεν προκύπτει από απλή πτώση, ενώ η άσφαλτος παρέμενε για μέρες σημαδεμένη με έναν απλωμένο λεκέ από αίμα.
Στον σύντομο μέχρι τώρα νομικό της αγώνα, η οικογένεια έχει συναντήσει ήδη από την αρχή πολλά εμπόδια. Όπως την άρνηση από την εισαγγελική Αρχή του Πλημμελειοδικείου Χανίων να πάρει στα χέρια της τα αντίγραφα της δικογραφίας. Καταβάλλει προσπάθεια ακόμα και για να εξεταστεί σε εύλογο χρόνο κρίσιμο βίντεο από το συμβάν και να μην σταλεί σε αναλυτήριο της Αθήνας, το οποίο είναι επιφορτισμένο με αυξημένα καθήκοντα και, άρα, είναι πιθανή η σημείωση καθυστέρησης. «Το βίντεο δείχνει τον πατέρα μου να κατευθύνεται με τους αστυνομικούς προς το χωράφι στο οποίο χτυπήθηκε και να γυρίζει με χειροπέδες πισθάγκωνα ενώ τον κρατάνε δύο άνδρες του ΤΑΕ. Με χειροπέδες του έκαναν ΚΑΡΠΑ! Μιλάμε για βασανισμό που παραπέμπει σε άλλες εποχές. Αλλά γιατί να λέμε άλλες εποχές, αφού αυτά συμβαίνουν και σήμερα;» δηλώνει στην ΑΥΓΗ ο Αναστάσης.
Στον αντίποδα, μία αυτόπτης μάρτυρας που γνωστοποίησε το συμβάν στη γύρω περιοχή αμέσως μόλις συνέβη τώρα αρνείται να καταθέσει, ενώ έχει διαγράψει και τα σχετικά σχόλια στα social media. Τι μεσολάβησε ώστε να αλλάξει η στάση της και να μην θέλει να μιλήσει για όσα είδε είναι κάτι που δεν μπορεί να γνωρίζει η πλευρά του θύματος. Εκείνο που ξέρει, ωστόσο, είναι ότι έχει τη βούληση να επιμείνει μέχρι τέλους στον αγώνα για δικαιοσύνη, έχοντας το βλέμμα στραμμένο πρωτίστως στην κοινωνία. «Πρέπει να απολογηθούν γιατί σταμάτησαν έναν άνθρωπο ζωντανό και τον παρέδωσαν νεκρό».
9 στις 10 εσωτερικές έρευνες είναι για τα μάτια του κόσμου
Παρ’ όλα όσα περιγράψαμε, στη χώρα μας επί της ουσίας δεν έχει ανοίξει σοβαρά η συζήτηση για την πειθαρχική και ποινική διερεύνηση καταγγελιών για βία από το αστυνομικό παρασύστημα που διαποτίζει συνολικά τη λειτουργία του εν λόγω σώματος. Η αποφυγή της συζήτησης μοιάζει απόλυτα εξηγήσιμη για μια κυβέρνηση που επενδύει στην καταστολή και στον αυταρχισμό.
Καθόλου τυχαία, ουδείς εκ των αρμοδίων λαμβάνει σοβαρά υπόψη τις συστάσεις του Συνηγόρου του Πολίτη, ενός εκ των ελάχιστων στη χώρα μας φορέα που καταδεικνύει τεκμηριωμένα ότι η αστυνομική ατιμωρησία εφαρμόζεται οριζόντια και χωρίς εξαιρέσεις.
Στις 17 Οκτωβρίου 2023 ο Συνήγορος του Πολίτη δημοσίευσε την ετήσια έκθεση για το 2022 του Εθνικού Μηχανισμού Περιστατικών Αυθαιρεσίας (ΕΜΗΔΙΠΑ), βασικό συμπέρασμα της οποίας είναι ότι «μόλις η 1 στις 10 εσωτερικές διοικητικές έρευνες κρίθηκε πλήρης και εμπεριστατωμένη».
Στην έκθεση του ΕΜΗΔΙΠΑ τονίζεται η παράμετρος της κοινωνικής στοχοποίησης, που κατά το 2022 συνδέθηκε αρκετές φορές με τη μαζική παρουσία συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων σε δημόσιο χώρο (συναυλίες, διαμαρτυρίες) καθώς επίσης και με παράνομες επαναπροωθήσεις προσφύγων.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Η απονεύρωση μιας μαζικής κινητοποίησης
Εξετάζοντας εκατοντάδες υποθέσεις, ο ΣτΠ διαπίστωσε ότι αυξάνονται διαρκώς οι παραλείψεις ως προς την εσωτερική διαδικασία διερεύνησης πειθαρχικών παραπτωμάτων, παρά τις επίμονες και επανειλημμένες παρεμβάσεις της Αρχής, ενώ μόνιμη επωδός στα σχετικά πορίσματα είναι η πρόταση αρχειοθέτησης των σχετικών υποθέσεων. Σε μόλις 16 από τις συνολικά 113 υποθέσεις που επεξεργάστηκε ο ΕΜΗΔΙΠΑ κατά το 2022 «αναγνωρίστηκε πειθαρχική ευθύνη»!
Ηδη από το 2021 η Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης έχει υπογραμμίσει την ανάγκη να τεθούν σε εφαρμογή οι συστάσεις του Συνηγόρου του Πολίτη υπέρ της αρτιότητας των πειθαρχικών ελέγχων και η εκ νέου ενημέρωση της Επιτροπής έως τον Σεπτέμβριο του 2022. Η Επιτροπή αναμένεται να εξετάσει ξανά τις υποθέσεις αυτές στη -σημαδιακή υπό το φόντο της τραγικής επετείου- συνεδρίαση αυτής της εβδομάδας (5-7 Δεκεμβρίου 2023).
Είναι προφανές ότι η νέα αξιολόγηση της Ελλάδας θα βασιστεί σε μεγάλο βαθμό στην αναλυτικότατη έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη, που καταδεικνύει ότι σε πολύ μεγάλο βαθμό αγνοήθηκαν οι συστάσεις του.
Τα στοιχεία που υπέβαλε η Ελλάδα στην Επιτροπή Υπουργών (6.10.23) δείχνουν ότι την περίοδο 2021-2022 υπήρξε μόνο μία περίπτωση ποινικής δίωξης που ασκήθηκε βάσει του άρθρου 137Α Π.Κ. για βασανιστήρια, για την οποία φαίνεται ότι υπήρξε αθώωση, ενώ σε 2 από τις 5 περιπτώσεις που απαγγέλθηκαν κατηγορίες για άλλες μορφές άσκησης βίας υπήρξαν δύο καταδικαστικές αποφάσεις σε έως και 6 μήνες φυλάκιση, πιθανώς με αναστολή. Το πιο κρίσιμο είναι ότι η κυβέρνηση Μητσοτάκη δεν υπέβαλε τα ζητηθέντα από την Επιτροπή Υπουργών αναλυτικά στοιχεία με αριθμό των σχετικών μηνύσεων που υποβλήθηκαν, οι περισσότερες από τις οποίες δεν οδήγησαν σε άσκηση ποινικών διώξεων.
Το ζήτημα έφερε πρόσφατα στη Βουλή ο ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. (20.11.23) ζητώντας απαντήσεις για τον αριθμό των δικογραφιών που έχουν σχηματιστεί ανά Εισαγγελία από το 2019 μέχρι σήμερα για άσκηση βίας από στελέχη των Σωμάτων Ασφαλείας και για το ποια ήταν η δικαστική εξέλιξη αυτών των υποθέσεων.
